باب 🪰 در دیروز چهارشنبه، ساعت ۱۰:۴۷ در پاسخ به برگ بی برگی دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۵۹:
درود و سپاس از دقّت و عمقِ پرسش شما 🌿
بهگمانِ من، اختلافِ ظاهر میانِ «اولالْمخلوق بودنِ عقل» نزدِ حکیمان و «پرتوی حُسن و پیدایی عشق» نزدِ حافظ، بیش از آنکه ناسازگاری باشد، تفاوتِ زاویهٔ نگاه است.
فلاسفه وقتی از «عقل» سخن میگویند، غالباً از یک اصلِ کیهانی حرف میزنند؛ چیزی مانند «لوگوس» یا نظمِ نخستین. حافظ وقتی از «عشق» سخن میگوید، از تجلّیِ همان حقیقت در جانِ آدمی حرف میزند؛ آتشی که آن نظمِ کلّی را در ساحتِ تجربهٔ انسانی شعلهور میکند:
از ازل پرتوی حُسنت ز تجلی دم زد
عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد
پس میتوان گفت:
در مرتبهٔ وجود، حُسن و عشق جلوهٔ نخستیناند؛
در مرتبهٔ ادراک، عقل و خِرَد ابزارِ فهم و تمییزند.
اینجا پرسش شما رخ مینماید:
اگر حریمِ عشق بالاتر از عقل است، پس تشخیصِ عشق با کیست؟
بهنظر من، پاسخ در تمایزِ میانِ «عقلِ جزوی و بازاری» و «خِرَدِ روشن» است؛ همانی که مولانا از آن به عقلِ کلّ یاد میکند. عقلِ جزوی میخواهد عشق را تا حدِ حساب و معامله پایین بیاورد، و طبیعیست که کم میآورد:
عقلِ جزوی عشق را منکر بود
گرچه بنماید که صاحبِ سرّ بود
اما خِرَدِ راستین، نمیخواهد بر عشق حکم کند؛
فقط میتواند حجابها را کنار بزند و ناممکنها را از سرِ راهش بردارد.
به تعبیر دیگر، عقلِ بیدار نمیگوید: «این عشق، حتماً حق است»،
اما میتواند بگوید: «این یکی، قطعاً هوس است، یا ترس است، یا خودخواهی.»
حافظ خود به ناتوانی عقل در احاطه بر ساحتِ عشق اشاره میکند:
قیاس کردم و تدبیرِ عقل در رهِ عشق
چو شبنمیست که بر بحر میکشد رقمی
شبنم، دریا را توضیح نمیدهد؛
اما همین خطّ نازک هم بیفایده نیست. نشان میدهد که آب هست.
از این رو، بهنظر من:
عشق، مبدأِ حیاتِ معنویست؛ خِرَد، نگهبانِ راهِ اوست؛
نه عشق بیخرد کامل است، نه عقل بیعشق سالم.
سعدی زیبا جمعبندی کرده است:
گفتیم که عقل از همه کاری به درآید
بیچاره فروماند چو عشقش به سر افتاد
عقل، تا جایی پیش میآید که در را نشان بدهد؛
اما وارد شدن، با جان است، نه با برهان.
پس اگر پرسیم: «تشخیصِ عشق با کیست؟»
میتوان گفت: با جانِ بیدار است؛
و عقلِ روشن، فقط دیدهبانیست که اجازه نمیدهد هر هوسی بهنامِ عشق وارد شود.
سپاس دوباره از طرح این پرسش دقیق و جانآگاه شما دوست عزیز✨
علی میراحمدی در دیروز چهارشنبه، ساعت ۱۰:۳۸ در پاسخ به محسن.ق دربارهٔ خیام » رباعیات » رباعی شمارهٔ ۳۸:
نه هر کس که سخن از خدا گفت مومن است و نه هر کس که شک و تردیدی مطرح کرد ملحد و کافر.
رضا از کرمان در دیروز چهارشنبه، ساعت ۱۰:۳۷ در پاسخ به voria_s دربارهٔ اوحدی » جام جم » بخش ۴۷ - در نصیحت زنان بد:
درود بر شما
انتساب این بیت به جناب فردوسی از دایره تخصص بنده خارج است ونظری ندارم ولیکن حکایت کرده اند که یک بنده خدایی که طبع شعر هم داشته ، با صدای بلند داشته شاهنامه میخونده که میرسه به این بیتی که جناب عالی فرمودید
زن واژدها هردو در خاک به
جهان پاک از این هردو ناپاک به
زنش میشنوه میاد بالای سرش ومیگه چه غلطی کردی ، این چی بود خوندی ،یکبار دیگه بخون طرف هم بلافاصله میگه
زن واژدها هردو پیغمبرند
که در آفرینش ز یک گوهرند
با احترام به تمامی بانوان وشیر زنان ایرانی صرفا جهت مزاح نقل شد شاد باشید
رضا از کرمان در دیروز چهارشنبه، ساعت ۱۰:۲۲ دربارهٔ اوحدی » جام جم » بخش ۴۵ - در حالات زنان بد:
درود
واقعا جناب اوحدی چه دل خونی از زنان داشته واز طرفی نگاه تحقیر آمیز جامعه آن دوره به مقوله بانوان را نشان میده
شاد باشید
احمد خرمآبادیزاد در دیروز چهارشنبه، ساعت ۰۹:۴۴ دربارهٔ خاقانی » دیوان اشعار » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۶۲:
به استناد نسخه کزازی و سه نسخه خطی مجلس (به شماره ثبت 61914، شماره ثبت 64528 و شماره دفتر 11948)، مصرع دوم بیت پایانی به شکل «سر بِنْهم و هیچ درنیندیشم» درست است (به جای «سر برنهم و ز سر نیندیشم»).
*به بهانه انجام کار تازه و یا پافشاری برای رسیدن به هدف از پیش تعیین شده، از دستکاری اسناد هویت ملی بپرهیزیم.
سیدمحمد جهانشاهی در دیروز چهارشنبه، ساعت ۰۸:۵۸ دربارهٔ عطار » دیوان اشعار » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۷۵:
عطار » دیوان اشعار » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۷۵
اگر دردَت ، دوایِ جان نگردد
غمِ دشوارِ تو ، آسان نگرددکه ، دردَم را ، تواند ساخت درمان؟
اگر هم ، دردِ تو درمان نگردددمی ، درمانِ یک دردَم نسازی
که بر من ، درد صد چندان نگرددکه یابد ، از سرِ زلفِ تو ، مویی؟
که دایم ، بی سر و سامان نگرددکه یابد ، از سرِ کوی تو ، گَردی؟
که همچون چرخ ، سرگردان نگرددکه یابد ، از مِیِ عشقِ تو ، بویی؟
که جانَش ، مستِ جاویدان نگرددندانم ، تا چه خورشیدی است ، عشقَت
که جز ، در آسمانِ جان نگردددلا ، هرگز بقایِ کل نیابی
که تا جان ، فانیِ جانان نگرددیقین میدان ، که جان در پیشِ جانان
نیابد قرب ، تا قربان نگردداگر قربان نگردد ، نیست ممکن
که بر تو ، عمرِ تو تاوان نگرددچو خفّاشی ، بمیری چشم بسته
اگر خورشیدِ تو ، رخشان نگردداگر آدم ، کفی گِل بود ، گو باش
به گِل ، خورشیدِ تو پنهان نگردددر آن خورشید ، حیران گشت عطّار
چنان جایی ، کَسی حیران نگردد
نهنگ اورکا در دیروز چهارشنبه، ساعت ۰۸:۰۸ در پاسخ به سعمن دربارهٔ ایرج میرزا » مثنویها » شمارهٔ ۱۴ - جواب به خردهگیر:
میتونم بپرسم چطور یادگرفتید شعر بسرایید؟کلاس خاصی رفتید یا بداهه میگید؟ بعد اگر بداهه میگید چطوری قافیه هارو باهم تطبیق میدید؟
علی احمدی در دیروز چهارشنبه، ساعت ۰۶:۲۷ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۲۵:
شاهد آن نیست که موییّ و میانی دارد
بندهٔ طلعتِ آن باش که آنی دارد
وقتی بنا بر این باشد که هر بیت از اشعار حافظ را مستقل بخوانیم و شرح دهیم و صدر و ذیل غزل را باهم مرتبط ندانیم حاصل آن می شود که آن دوست گفت و این دوست تایید کرد..حضرت حافظ آن قدر هنرمندانه از عبارت "آن "استفاده کرده تا ما را به آن برساند ولی ما شاهد را گرفته ایم و آن را ندیدیم .
شاهد زیباروی مرد یا زن لطفش در داشتن مو و میان باریکتر از مو نیست لطفش در "آن"است و در طلعت "آن" و آن چیزی جز عشق نیست که چون خورشید طلوع می کند و خود را نشان می دهد .عشق تنها پدیده ایست که حافظ انتظار برآمدن و گسترش آن را دارد .در این غزل سخن از او نیست سخن از آن است .
در مصرع دوم اگر طلعت را چهره بدانیم آن اول معشوق و آن دوم عشق حاصل از این رابطه است و اگر طلعت را رویش و زایش بدانیم آن اول عشق و آن دوم موضوع مبهمی است که در عشق وجود دارد و قابل بیان نیست .
شیوهٔ حور و پری گرچه لطیف است ولی
خوبی آن است و لطافت که فُلانی دارد
اگرچه حوریان و پریان در رفتار لطیف اند یعنی رفتارشان با لطافت توام است ولی خوبی و لطافت در همان آن است که هر فلانی که شما مد نظر دارید داشته باشد .
خوانش کلمه فلان را باید مثل سایر کلمات قافیه در این غزل و با تاکید بر صدای "ا"خواند نه با تاکید بر "نی".بسیار رندانه این مورد را مطرح کرده که هدف از معشوق عشقی است که حاصل می شود و به همین علت از کلمه فلان استفاده شده که عبارتی کلی است و همه عشق ها اعم از زمینی و متعالی را در بر می گیرد
چشمهٔ چشمِ مرا ای گلِ خندان دریاب
که به امّیدِ تو خوش آبِ روانی دارد
گل خندانی که مورد خطاب است خود عشق است .عشق است که باید با چشمه اشک روان حافظ جان بگیرد و رشد کند و گسترش یابد .حافظ با چنین امیدی زنده است .
گوی خوبی که بَرَد از تو؟ که خورشید آن جا
نه سواریست که در دست عِنانی دارد
عشق هم مثل خورشید طلوع می کند اما این کجا و آن کجا .شاید استفاده از عبارت "آن جا "توسط گنجور عزیز اتفاقی باشد ولی بسیار بجاست .آن جا یعنی جایگاه"آن"یعنی جایگاه عشق .در جایی که عشق هست خورشید عنان خود را از دست می دهد و آن سواری نیست که بتواند گوی خوبی را از عشق بربایند .عشق، فراگیر تر از خورشید است و برایش شب و روز فرقی نمی کند حال آنکه خورشید فقط در روز دیده می شود
دل نشان شد سخنم تا تو قبولش کردی
آری آری سخنِ عشق نشانی دارد
سخن وقتی آغشته به عشق باشد بر دل نشانده می شود یعنی عشق سخن را بر دلها می نشاند .نشان سخن عاشقانه همین است که بر دل می نشیند.
خَمِ ابرویِ تو در صنعتِ تیراندازی
بُرده از دستِ هر آن کس که کمانی دارد
ای عشق ،ابروی توست که در تیراندازی مهارت دارد و تیر خود را بر دل می نشاند و در این کار از هر کس که کمانداری است پیشی گرفته.تا امروز این تیر که دو دل را به هم متصل می کند به عنوان نمادی جهانی برای عشق شناخته شده است .
در رَهِ عشق نشد کَس به یقین محرمِ راز
هر کسی بر حَسَبِ فکر، گُمانی دارد
کسی در راه عشق با یقین و اطمینان کامل نتوانسته محرم راز شود و همه اسرار را بداند به همین دلیل هرکسی بر اساس گمان خودش در مورد عشق می اندیشد
با خرابات نشینان ز کَرامات مَلاف
هر سخن وقتی و هر نکته مکانی دارد
پس تو هم در میان سایر اهل دنیا که در این خرابات بزرگ هستیم از کرامت و معجزه و حرفهای عجیب در مورد عشق صحبت نکن .هر سخن جای خودش را دارد و نباید هر جایی از هر چیزی سخن گفت.
مرغِ زیرک نزند در چمنش پرده سرای
هر بهاری که به دنباله، خزانی دارد
یک پرنده زیرک و باهوش در چمن عشق ماندنی نیست و خیمه نمی زند چون بهار این چمن خزان می شود و باید به جای دیگری برود ."مرا در منزل جانان چه امن عیش چون هر دم _جرس فساد می دارد که بربندید محمل ها "
مدعی گو لُغَز و نکته به حافظ مفروش
کِلکِ ما نیز زبانی و بیانی دارد
به آنانکه مدعی راه عاشقی هستند بگو کنایه و انتقاد بی ربط به حافظ نفروشند قلم حافظ زبان و بیانی ویژه و خاص دارد و بی ربط نمی گوید.
برگ بی برگی در دیروز چهارشنبه، ساعت ۰۴:۳۲ در پاسخ به باب 🪰 دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۵۹:
درود بر شما دوستِ گرامی و اوقات بخیر
سپاسگزارم از لطفِ شما و اخیراََ به بررسی دیدگاهِ حافظ نسبت به عقل و عشق مشغولم، از آنجایی که حکیمان عقل را اول مخلوق و اولی بر هر مخلوقِ دیگر نامیده اند و مولانا قائل به عقول یا چندگانگیِ عقل است:
غیرِ این عقلِ تو حق را عقل هاست که بدان تدبیرِ اسبابِ سماست
که بدین عقل آوری ارزاق را زان دگر مَفرش کنی اطباق را
چون ببازی عقل در عشقِ صمد عُشرِ امثالت دهد یا هفتصد
یا در این ابیات که بازهم عقلِ تاجر مسلک را که منکرِ عشق است عقلِ جزوی و پوسته ای از عقلِ کُلّ توصیف می کند:
عقل بازاری بدید و تاجری آغاز کرد عشق دیده زان سویِ بازارِ او بازارها
عقلِ جزوی عشق را مُنکر بُوَد گرچه بنماید که صاحب سرِّ بُوَد
آن خطا دیدن ز ضعفِ عقلِ اوست عقلِ کُلّ مغز است و عقلِ جزو پوست
اما در شعرِ حافظ اثری از این چندگانگی عقل نیست و بلکه عشق را اول مخلوق توصیف می کند:
از ازل پرتوی حُسنت ز تجلی دم زد عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد
پیدا شد یعنی که وجود داشته اما اکنون با دم زدن از تجلیِ پرتوی از حُسن است که عشق هویدا می شود
و حتی شمع یا عقل که
" می خواست کز این شعله چراغ افروزد برقِ غیرت بدرخشید و جهان برهم زد"
پس
حریمِ عشق را درگه بسی بالاتر از عقل است
کسی آن آستان بوسد که جان در آستین دارد
حال پرسش این است که در اینصورت تشخیصِ عشق با کیست؟ اگر بگوییم عقل مبنا و ترازوست حریمِ پایین تر چگونه بالاتر را شناسایی می کند؟
احمد خرمآبادیزاد در دیروز چهارشنبه، ساعت ۰۰:۵۰ دربارهٔ خاقانی » دیوان اشعار » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۵۷:
به استناد زیرنویس نسخه عبدالرسولی در مورد مصرع دوم بیت شماره 2، سگ دیوانه را به گلبن میبندد تا شفا بیابد.
مهکامه احمد نیا در دیروز چهارشنبه، ساعت ۰۰:۴۹ دربارهٔ صابر همدانی » گزیدهٔ اشعار » غزلیات » شمارهٔ ۱:
ترجمه اشتباه است
محسن.ق در دیروز چهارشنبه، ساعت ۰۰:۲۸ دربارهٔ خیام » رباعیات » رباعی شمارهٔ ۳۸:
درود.
عمر، مفهومیست که در ابتدا مختص به فرد است. وقتی من تاکید میکنم که عمریست "مرا"، یعنی از عمر خویش سخن میگویم و به شکل کلّی، از وضع و اوضاع خویش.
راست، همان درست و حسابی معنا میدهد. کار هم به معنای امور زندگانیست. شکل محاورهای آن را در احوالپرسیهای امروزیمان داریم، همان هنگام که میپرسیم: کار و بارت چطوره؟
و در نهایت، مومن و بیدین، معتقد و ملحد، اگر ذرهای اهل ادبیات باشد، به آسانی متوجه کنایهی سنگین دو مصرع پایانی خواهد شد. چنان صراحتی در این بیت وجود دارد که آفتاب سر ظهر تیرماه دارد! میگویند اگر به مسالهای شک داری، پس حتماً چیز مشکوکی در آن است. اگر خیام مومن و مسلم بود تا اینحد بر سر ایمان وی جدل نبود. کسی به ایمان جناب حافظ مشکوک نیست چون ایشان مسیر خویش را در سخنانشان آشکار کردهاند. صد البته که مسیر جناب خیام هم برای سخندانان و اهل اندیشه آشکار است اما اهل افراط مستمراً در حال چنگزدن به اسم و رسم مشاهیر برای تاییدسازی افکار و ایدئولوژی خویش هستند و از قضا این امر نیز بر اهل اندیشه آشکار است، همچون آفتاب سر ظهر تیرماه! چنانکه اگر همین خود من در شعری از کلمهی "خدا" یا هر مفهوم دینی و مذهبی دیگر استفاده کنم، اهل افراط فوراً انگشت اشاره را کش آورده و میگویند ببین! گفت خدا! پس مومن است!! بله. تندرست و شاد باشید و کار و بارتان راست باد.
علی احمدی در ۱ روز قبل، سهشنبه ۲۷ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۲۲:۳۹ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۲۴:
آن که از سُنبُلِ او، غالیه تابی دارد
باز با دلشدگان ناز و عِتابی دارد
کسی که از زلف سنبل و پر پیچ و خم او غالیه خوشبو به چالش و دردسر می افتد بازهم با عاشقان دل از دست داده با ناز صحبت می کند و سر دعوا دارد .می گوید حتی غالیه که برای خوشبو کردن زلف به آن چسبیده درگیر پیچ و خم های زلف است (تاب استعاره از پیچ و خم زلف است ) چه برسد به عاشقی که در دام زلف افتاده .
از سَرِ کُشتهٔ خود میگذری همچون باد
چه توان کرد؟ که عمر است و شتابی دارد
تو ای دوست از کنار عاشق فدایی خود مثل باد می گذری و بر نمی گردی نگاهی کنی .کاری نمی شود کرد تو عمر منی که باشتاب می گذرد و برنمی گردد(عمر برگشتنی نیست)
ماهِ خورشید نُمایَش ز پسِ پردهٔ زلف
آفتابیست که در پیش سَحابی دارد
روی ماه خورشید مانندش از پشت رشته های زلف او مثل آفتاب در پشت ابر است .(چهره زیبا از پس رشته هایی از زلف زیباتر است )
چشمِ من کرد به هر گوشه روان سیلِ سرشک
تا سَهی سَروِ تو را تازهتر آبی دارد
چشم من در هر گوشه ای اشکی سیل وار روان کرد تا سرو بلندت آبی تازه تر داشته باشد .شاید سرو نمادی از بلندای عشق باشد که با اشکهای عاشقان سر پا می ماند و رشد می کند و سبز می ماند. (دارد =داشته باشد)
غمزهٔ شوخِ تو خونم به خطا میریزد
فرصتش باد که خوش فکر صوابی دارد
ای دوست غمزه فریبنده چشمت عاشق کش و خونریز است .شاید از نظر دیگران این عاشق کشی خطا باشد ولی از نظر منِ عاشق این فرصت را به او بده که فکر درستی دارد .
آب حَیوان اگر این است که دارد لبِ دوست
روشن است این که خِضِر بهره سرابی دارد
اگر این آبی که لب آبدار دوست دارد مایه حیات و بقاست پس معلوم است که خضر نبی که می گویند آب حیات جاودان داشت ، سرابی نصیبش شده است ..لب دوست امید بخش و مایه بقا و حیات است .
چشمِ مخمورِ تو دارد ز دلم قصدِ جگر
تُرک مست است مگر میلِ کبابی داردچشم خمار تو قصد آن دارد که جگرم را بسوزاند . او چون غارتگری مست گویا میل به کباب دارد .(ترکان در زمان حافظ به یغما گری و غارت مشهور بودند حتی قوم مغول را از ترکان می دانستند احتمالا در آن زمان تصویر ترک مست که میل کباب دارد تصویر شایعی بوده است)
جانِ بیمارِ مرا نیست ز تو روی سؤال
ای خوش آن خسته که از دوست جوابی دارد
جان خسته و بیمار من آنقدر ناتوان شده که حتی نمی تواند از تو درخواستی داشته باشد.خوشا به حال آن خسته ای که برای درخواست خود از طرف دوست جوابی دارد
کِی کُنَد سویِ دلِ خستهٔ حافظ نظری
چشمِ مستش که به هر گوشه خرابی دارد
کی می شود که چشم مست دوست که در هر گوشه ای عاشقی خراب او شده نظری رو به دل خسته حافظ داشته باشد.در این غزل هم انواع چالشهای راه عاشقی دوباره مرور شده است .دام زلف و چالشهای آن ناز و عتاب معشوق ،عاشق کشی و بی توجهی معشوق خستگی عاشق ،کشندگی چشم و امیدبخشی لب معشوق.
محسن عبدی در ۱ روز قبل، سهشنبه ۲۷ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۲۲:۳۳ دربارهٔ نظامی » خمسه » خسرو و شیرین » بخش ۴۷ - نشستن شیرین به پادشاهی بر جای مهینبانو:
همی ترسید کز شوریده رایی
نمی دونم بمن چه در ۱ روز قبل، سهشنبه ۲۷ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۲۲:۲۰ دربارهٔ خیام » رباعیات » رباعی شمارهٔ ۱۱۶:
هر کسی از لب لعلش سخنی می گوید
چو ندیدست کسی اینهمه افسانه ز چیست
عرفان آزادی در ۱ روز قبل، سهشنبه ۲۷ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۲۲:۱۴ دربارهٔ شهریار » گزیدهٔ غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۲ - آشیان عنقا:
به به واقعا به وجد میام از اشعار شهریار .
محسن عبدی در ۱ روز قبل، سهشنبه ۲۷ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۲۱:۴۴ دربارهٔ نظامی » خمسه » خسرو و شیرین » بخش ۴۶ - وصیت کردن مهینبانو شیرین را:
جوز: گردو
پوده: پوسیده
محسن عبدی در ۱ روز قبل، سهشنبه ۲۷ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۲۱:۴۲ دربارهٔ نظامی » خمسه » خسرو و شیرین » بخش ۴۶ - وصیت کردن مهینبانو شیرین را:
باد در کلاه بودن کنایه از مغرور و متکبر بودن است.
محسن عبدی در ۱ روز قبل، سهشنبه ۲۷ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۲۱:۳۶ دربارهٔ نظامی » خمسه » خسرو و شیرین » بخش ۴۶ - وصیت کردن مهینبانو شیرین را:
آستین افشاندن: پشت پا زدن، ترک گفتن
سیدمحمد جهانشاهی در دیروز چهارشنبه، ساعت ۱۲:۱۷ دربارهٔ عطار » دیوان اشعار » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۷۴: