بگیتی بهتر از دانشوری نیست

بجز دانش بگیتی مهتری نیست

سری سخت و دلی ستوار باید

که کار دین و دانش سرسری نیست

ز دانشور سخن باور توان کرد

[...]

زلف سنبل مگر امروز بتابی دگر است

در رخ لاله و گل رونق و آبی دگر است

در چمن بود همه روز ترشح ز سحاب

مگر امروز ترشح ز سحابی دگر است

بر سر جوی و لب آب بود موج و حباب

[...]

شیخ و سالوسم ولی ساغر کشی کار من است

صد هزاران فتنه در هر پیچ دستار من است

هر کجا ترکی قدح کش هر کجا شوخی ظریف

در همه شهر از بتان از جان و دل یار من است

من سخندانم نه شعر و شاعری کار من است

[...]

خواجه را کنج اگر درست زر است

سخن ما از او درست تر است

خواجه را باد گنج زر که مرا

از قناعت هزار گنج زر است

قسم خواجه مال و از ما علم

[...]

گفت زاهد ز عمر و عمار است

قول شاهد ز خمر و خمار است

گوش این بر نوای تسبیح است

گوش آن بر صدای مزمار است

تا نگوئی کزین دو راه کدام

[...]

عمرت ایخواجه گرچه بر گذر است

نیک بشمر که چون درست زر است

گر درست زرت عزیز بود

بخدا عمر از آن عزیزتر است

خواجه چون سیم و زر شمار کند

[...]

واعظی گفت در این ماه که ماه رجب است

توبه کردن نه عجب توبه شکستن عجب است

گفتمش ماه رجب گرچه مه توبه بود

فصل گل نیز مه باده و شور و شغب است

سبب توبه و عشرت چو بهم گرد آیند

[...]

نرگس مست تو را باز خماری دگر است

می نماید که در اندیشه کاری دگر است

آهوی چشم تو امروز شکار دگری است

نه چو هر روز بدنبال شکاری دگر است

گه شوی زرد زاندیشه گهی سرخ ز شرم

[...]

باده سر جوش و جام لب بلب است

نفس آخرین عمر شب است

ساقی ماهروی مشکین موی

آتشین خوی و آتشین سلب است

قصب سرخ بر حریر تنش

[...]

شکسته‌زلف بتی مست در سرای من است

که روی دلکش او باغ دل‌گشای من است

فرشته‌خوی و پری‌روی و آدمی‌رفتار

به جای من مگر او رحمت خدای من است

منم غلامش و خود را غلام من خواند

[...]

باغ چون مسند سلیمان شد

سبزه چون خط سبز جانان شد

برد اطراف بود درد شجر

از نسیم بهار درمان شد

نفحه باد روح حیوانی

[...]

در این تن هردم آید جان دیگر

وز این در هر دم آید خوان دیگر

در این محفل که نزهتگاه جان است

رسد هر ساعتی مهمان دیگر

بهر یک ذره از ذرات امکان

[...]

هر که را دانش و کنش شد یار

گردد از عمر خویش برخوردار

دانش بی کنش پیمبر گفت

چون درختی است کش نباشد بار

دانش بی کنش ندارد سود

[...]

سخن از گردش قضا و قدر

تا بچند ای حکیم دانشور

غیر شخص من و تو کیست قضا

غیر ذات من و تو چیست قدر

کردنی هر چه بود کرد خدا

[...]

خواهم از پرده ناموس بر آیم یکبار

بزنم این درم ناسره یکسر بقمار

بشکنم پوست چو بادام و برآیم چون مغز

طی کنم رسم دورنگی که شود یکسره کار

یعنی این خرقه ازرق بدر آرم از بر

[...]

نیمه از خاک و نیمه از فلکم

نیمه از دیو و نیمه از ملکم

نیمه از روم رفته تا صقلاب

نیمه از چین گرفته تا اتکم

صورتی مختصر نهفته دراو

[...]

آمدی وقت سحر یارب تو خود ناگه بسویم

یا خیالت بیخبر آمد خبر جویان ز کویم

خم شدی و جام گشتی باده گلفام گشتی

آمدی مستانه ناگه در سراغ و جستجویم

مست و غافل خفته بودم و ز خمار آشفته بودم

[...]

مگر برادر دیرین بنده خواجه کمالی

گمان کند که چنو نیز من بفضل و کمالم

خدای داند و دانشوران علم حقایق

که می نگنجد در خاطر این گزافه خیالم

بهیچ بسته گروهی خیال بس عجب آید

[...]

میکند وقت را پراکنده

خواجه تا گنج گردد آکنده

میبرد خواجه رنج بی پایان

بهر گنجی که نیست پاینده

میکند بخت او بر او گریه

[...]

از این ره هردم آید کاروانی

در این تن هر نفس پوید روانی

در این گلشن بجوشد از دل سنگ

ز هر سو چشمه آب روانی

ز هر در بشنود بانک درائی

[...]