یافت آیینه زنگیی در راه

واندرو روی خویش کرد نگاه

بینی پخج دید و دو لب زشت

چشمی از آتش و رخی ز انگِشت

چون برو عیبش آینه ننهفت

[...]

مثلت همچو مرد در کشتی است

زان ترا فعل سال و مه زشتی است

آنکه در کشتی است و در دریا

نظرش کژ بُوَد چو نابینا

ظن چنان آیدش بخیره چنان

[...]

علم داری عمل نه، دان که خری

بارِ گوهر بریّ و کاه خوری

استر ار هست بدرگ و ظالم

خربه‌ای خواجه از چنین عالم

دانشت هست کار بستن کو

[...]

علم با کار سودمند بُوَد

علم بی‌کار پای‌بند بود

علم داری ولی به سود و ربا

مولعی لیک بر فساد و زنا

علم مخلص درون جان باشد

[...]

هرچه در زیر چرخ نیک و بدند

خوشه‌چینان خرمن خردند

چون درآمد ز بارگاه ازل

شد بدو راست کار علم و عمل

هم کلیدِ امور در دستش

[...]

عقل سلطان قادر خوش خوست

آنکه سایهٔ خداش گویند اوست

سایه با ذات آشنا باشد

سایه از ذات کی جدا باشد

سایه جز بنده‌وار کی باشد

[...]

پدر و مادر جهان لطیف

نفس گویا شناس و عقل شریف

زین دو جفت شریف طاق مباش

واندرین هر دو اصل عاق مباش

بندگی کن همیشه ایشان را

[...]

معن دادی خمی درم به دمی

باز کردی مُکاس در درمی

گفت این خوی نزد من نه بدست

جود مال و بخیلی خردست

مال بدهم پی جوانمردی

[...]

در عبارت کتاب مسطورست

رقّ منشور و بیت معمورست

اوست در سایهٔ پناه خرد

حاجب بار بارگاه خرد

کدخدای نبیّ مُرسل اوست

[...]

بعد ازان سالکان چو بشتابند

علم حق در حدیث او یابند

زانکه با علم صورت و صفتست

فکرتش بیشتر ز معرفتست

در بهار ار نه عدل وی بودی

[...]

چار طبعش مرید و او پیر است

ده حواسش سپاه و او میر است

رنگ پنداشت را ز تختهٔ آز

رو بشویش به آب و ذُلّ و نیاز

زانکه اندر سواد سایهٔ شرع

[...]

عزّتِ عقل هست سوی روان

نزد روشن ضمیر پاک روان

در اضافت سوی زمانه لطیف

به اضافت به سوی عقل کثیف

اول و آخر و عزیز و ذلیل

[...]

سبب امت و رسولی او

علت صورت و هیولی او

او نهادست هم به امر قدم

صورت اندر هیولی عالم

کان وجودی که بی‌زبان باشد

[...]

از برای تناهی اندر کرد

عالم جسم گویی آمد گرد

متساوی نهاد چون گویی

متفاوت نه سویی از سویی

هست ممتد جهان و اندر حد

[...]

هست اعضا چو شهر و پیشه‌وران

عقل دستور و دل در او سلطان

خشم شحنه است و آرزو عامل

این یکی ظالم آن دگر جاهل

عامل ار هیچ شرط بگذارد

[...]

نفس کو مر ترا چو جان دارست

بی‌ تو در جسم تو بسی کارست

گرچه آن پنج شحنه بی‌کارند

سه وکیل از درونت بیدارند

آن کند هضم و این کند قسمت

[...]

عقل چشم و پیمبری نورست

آن ازین این از آن نه بس دورست

اینکه در دست شهوت و خشمند

چشم بی‌نور و نور بی‌چشمند

نور بی‌چشم شاخ بی‌بر دان

[...]

علم سوی در آله برد

نه سوی مال و نفس و جاه برد

آنچه دانسته‌ای به کار درآر

پس دگر علم جوی از درِ کار

حلم باید نخست پس علمت

[...]

آن شنیدی که ابلهی برخاست

سرگذشت از مخنثی درخواست

که بگو سرگذشتی ای بهمان

گفت رَو رَو مَزَح مکن هله هان

کسی از حیز سرگذشت نجست

[...]

رافضی را عوام در تف کین

می‌زدند از پی حمیّت دین

یکی از رهگذر درآمد زود

بیش از آن زد که آن گره زده بود

گفتم ار می‌زدند ایشانش

[...]