... ارسطو را بصنعت گشته تالی

نشستی همچو مه در چرخ تحقیق

حکیمان چون کواکب در حوالی ...

زهی کاخ سرفراز که چرخ معلقی

ز رشکش کند طراز ز دیبای ازرقی ...

... ازیرا که آسمان بتازد ز آفتاب

کند چرخ آفتاب در این بام جوسقی

اگر کرده ماه و مهر ز نور و شعاع چهر

بشطرنج نه سپهر وزیری و بیدقی

بر این چرخ اختران بتابند بیکران

جنوبی و مغربی شمالی و مشرقی ...

... بفرمان عسکری که در بحر حکمتش

بود عقل ناخدا کند چرخ زورقی

عطارد قلم بکف پی مدحش از شرف ...

... که این بقعه را ز نو برافراز کنگره

ازین تیره خاکدان بچرخ معلقی

بنه نام خویش را بطومار مهتران ...

... زاهد جرعه نوش اگر مست شد از عصیر می

صوفی خرقه پوش اگر چرخ زد از عصاره ای

مامی و کو کنار را کرده فدای یک نظر ...

... شاهی و شاهزاده ای ماهی و ماهپاره ای

بحر خجل ز موج او چرخ کمینه اوج او

ساخته نیست فوج او از صده و هزاره ای ...

برخیز شتربانا بربند کجاوه

کز چرخ همی گشت عیان رایت کاوه

در شاخ شجر برخاست آوای چکاوه ...

... تایید تو بنشانده شهنشاه عجم را

بر تخت چو بر چرخ برین ماه ده و چار

ای پاک تر از دانش و پاکیزه تر از هوش ...

... آتش زده سکان زمین را و سما را

سوزانده به چرخ اختر و در خاک گیا را

ای واسطه رحمت حق بهر خدا را ...

... از داد نگین دارد و از دانش افسر

ماهست به چرخ اندر و شاهست به کشور

چون او نه یکی شاه درین توده اغبر ...

... بگرد وی بنگر چند تن خدا نشناس

مگو که چرخ عجب مهره ای فکنده بطاس

که چرخ سفله بسی خوارها نموده عزیز

نظر نما بنگر صورت هیولا را ...

... ماده وارند این نران با عقل کوتاه اندرند

وز چراغ و چرخ با گردون و با ماه اندرند

اینچنین بود است و خواهد شد چنین ای دوستان ...

... میبرد هر لحظه صد فرسنگ ره یا بیش و کم

دود از گوشش رود بر چرخ گردون دمبدم

بی صدا چابکسواری تند بردارد قدم ...

... بفضل و دانش و حلم و کرم کشور نگهدارد

چو بر توسن زند مهمیز چرخ افسر نگهدارد

ببازد دل قضا ترسد نیارد سر نگهدارد ...

... بنگذارد فلک زین پیش دلهاشان بیازارد

تو گر بری گلوشان نه که چرخ از کینه بفشارد

امیرا راستی هر کس به خاکت روی بگذارد ...

... درون مردمان چشمی درون چشمکان مردم

ولی با نار خشمت چرخ دو دستی زمین هیزم

نگردی سست و بیهوش ار بنوشی صدهزاران خم ...

نگفتم از پس سختی بیاید روز آسانی

نگفتم چرخ آبادی پذیرد بعد ویرانی

تو می پنداشتی کانی غم که باشد در فراوانی ...

... امیرا جز تو این دولت کرا گردیده ارزانی

که هم با مهر همدوشی و هم با چرخ هم شانی

نه در سستی بعجب آیی نه در سختی فرو مانی ...

... درون سنگ بشکافی روان کوه بگدازی

گهی راه زمین پویی گهی زی چرخ پروازی

به پهنای زمین گردی به بالای فلک تازی ...

... ز دو دست و دو بازو چار رکن ربع مسکونی

اگر گردون ز بالا ماه بارد چرخ گردونی

وگر جیحون به ساحل در فشاند رود جیحونی ...

... به دریای حوادث خستگان را فلک مشحونی

تو در هنگام گردش بر خلاف چرخ وارونی

فلک کژ رو بود تو راستکاری راست قانونی ...

... این چه برق است که از خرمن ملک

برد بر چرخ نهم شعله و دود

این چه عدل است که از ما بستد ...

... عدل هارون مجلس ملی است

چرخ برجیس و زهره و کیوان

همه مادون مجلس ملی است ...

... گویی بخاطر آمد از آن طشت دیگرش

چندان کشید آه که آتش گرفت چرخ

چندان گریست خون که گذشت آب از سرش ...

... القصه چون بکوفه رسید از صف حجاز

جادوی چرخ شعبده ای تازه کرد ساز

هر چند کار بدرقه در کوفه نیک نیست ...

... با بلبل و با طوطی همراز و هم آوازی

بی آلت طیاره در چرخ به پروازی

بالله نه تو طاوسی والله نه تو شهبازی ...

... دادجویان را باشد ملک کرسی داد

آفتابی ست در این چرخ مبینش ماهی

فیلسوفی ست بر این تخت مخوانش شاهی ...

سحرگاهان که مهر عالم آرا

ز طاق چرخ گردید آشکارا

بسان گهر اندر تاج دارا ...

... که باشد مضجع سلطان هشتم

بچرخ هشتمین دارد تقدم

تو دانی دوست این آتش برافروخت ...

... در مصر کنز فرعون در هند گنج راجه

در قاف پر عنقا در چرخ نور بیضا

خوشه ز دست عذرا عقد در از ثریا ...

... ای خواجه کار گیتی چون باژگونه باشد

القاء شبهه را چرخ چون بن کمونه باشد

این شبهه زان وساوس اندک نمونه باشد ...

... شده گیسوی مسیح از بلسانم ممسوح

منم آن کوه که بر چرخ ستیغ است مرا

دل چو دریا کف بخشنده چو میغ است مرا ...

... لیک عذرم بر فضل تو پذیرفته بود

که مرا چرخ ستم بیشه بهم برشکند

بیخ و بنیاد اساسم ز زمین بر نکند ...

... شد چو زیبق بدل بوته که بعد از دم و دود

شعله زرد و کبودش شده بر چرخ کبود

منحصر شد گذرانم بجهان گذران ...

... درون دیده قیام تو و قعود ترا

تو آنکسی که ندارد قضای چرخ کبود

توان آنکه تجاوز کند حدود ترا ...

... شدم چنانکه همی خواستم حسود ترا

تویی که کارت بر پای گشت و پای به چرخ

سعادت فلکی بنده شد سعود ترا ...

... سزد بهر نثار بارگاهت

فشاند نجم دری چرخ مینا

حسودان تو گولانند و کوران ...

... از خاتم الخلافه کفش انفصال یافت

یا للعجب که دوره عباس را ز چرخ

دولت بقلب آمد در خون زوال یافت

در سفر دوم که بآذربایجان آمده بودم این قطعه را از تبریز به کردستان خدمت خداوندزاده آقای عبدالحسین خان امیر تومان که به سالارالملک ملقب است و ایالت کردستان به وی مفوض می باشد فرستادم و در آن بر سبیل مطایبه اشعاری است بر اینکه میرزاعلی اکبر وقایع نگار که خود را در این دولت بقلب صادق الملکی ملقب کرده اسم مرا که صادق است به تقلب فرا گرفته

خدا یگانا از دستبرد چرخ دغل

سه سال نام من از نامه ی جهان گم شد ...

... نشان نیافتم از وی به هیچ شهر و دیار

شرار آهم ازین رو به چرخ هشتم شد

سپس شنیدم کس برده خواجه افسر کرد ...

... خدایگانا بهر خدا اگر روزی

به چرخ کاخ تو هم سلک عقد انجم شد

بگیر نام رهی را از او و باز فرست ...