مرغکی با جفت در پرواز بود

بر زمین و آسمانش ناز بود

در هوا می کرد در هر سو نگاه

خنده ها می زد به سیر مهر و ماه

ناگهان در رهگذاری در نظر

[...]

گفت با مرغ حریص آن هوشمند

من ندارم حیرتی زین میخ و بند

بند دام است این و مسمار تله

پر نشد زین دانه کس را حوصله

در جوابش گفت ای اشکم پرست

[...]

عقل و نفسند این دو مرغ ای دوستان

کاشیان دارند در این بوستان

کاشیانشان این تن خاکی بود

سیرشان در جو افلاکی بود

متحد با یکدگر آغازشان

[...]

اندرین ایام اندر شهر کاش

که نگهدارد خداوند از بلاش

بود مردی شغل دیوان کار او

مردم بازار در شیکار او

منصب سالاری بازار داشت

[...]

هم به سالی پیش ازین در این حدود

مرد کی پا کار استمکاره بود

زر ز مردم می گرفت از بهر میر

شد گریبان گیر درویشی فقیر

زر ازو می خواست با صد اشتلم

[...]

روستایی مست قمصر نام او

سبز و خرم هم در و هم بام او

راستی از مردم آن روستا

این حکایت کرد روزی مرمرا

کاندرین رستا یکی صیاد بود

[...]

طفل ماند روزگار تنگ چشم

می دهد با صلح و می گیرد به خشم

دشمنی آمد گرفتش ملک و مال

نی حشم بخشید سودش نی رجال

این گرفت و حق به ودای محتشم

[...]

خواست ابراهیم باهنگ و خرد

جان ایشان را در آتش واخرد

ره نمایدشان به آب زندگی

وارهاندشان ز قید بندگی

بندگی نفس و شیطان هوا

[...]

گفت آن سالار اقلیم شهود

بر روانش باد صد عالم درود

گرد دلهای بنی آدم اگر

حزب شیطان را نبودی کر و فر

دیده شان دیدی ملایک را عیان

[...]

اختیار ظلم و جهل اندر بشر

چونکه گردیدند جفت یکدگر

قابل تکلیف ربانی شدند

مورد فرمان سلطانی شدند

گر نباشد اختیار آید خطا

[...]

من هم استم پهلوان ذوالحسب

من در اینجا و خلیفه در عرب

آفریننده چو جان را آفرید

با صفا و بهجت و نور و مزید

با کمال بی نیازی در طرب

[...]

چون بر او عرض امانت شد به جهل

خویش را فرزام هم دانست و اهل

دید مسجود ملایک خویش را

هم معلم اسم پیش از پیش را

هم بر او کردند عرض اختیار

[...]

از لرستان یک لری زفت کلان

نوبتی آمد به شهر اصفهان

کشک و پشم و میش و گاو آورده بود

تا کند سوداگری از بهر سود

برد آنها را به میدان و فروخت

[...]

رند گفت ای خواجه سهم الدین چرا

می کنی بیگانگی با آشنا

حق بسیار است از تو پیش من

ای تو آرام دل پر ریش من

هین بگو چون است کار و بار تو

[...]

کرده آن مقتول و مغرور جهول

بار سنگین امانت را قبول

داده تن در زیر بار اختیار

غافل از انجام کار اختیار

هرچه آمد بر سر آن بوالفضول

[...]

یاسه باشد در میان هندوان

هم ز عهد باستان تا این زمان

مردگان خود بباید سوختن

شعله ها از بهر او افروختن

آبنوس و عود و صندل آورند

[...]

بار دیگر چون بمیری از نبات

یافتی در زمره ی حیوان حیات

چون ز حیوانی بمردی از بشر

زنده گشتی با هزاران بال و پر

در نباتی عقبه ها بس دیده ای

[...]

قصه ی نمرود و ابراهیم بود

شرح سوزانیدن و تسلیم بود

کرد القا آنچه برهان و دلیل

بهر آن قوم سیه دل آن خلیل

میلشان را جانب ایمان نکرد

[...]

داشت زاغی در مقامی آشیان

بچه ها پرورد در آن زاغدان

روزی از آن آشیان پرواز کرد

یک سمندر پر در آنجا باز کرد

زاغهای زاغ را از هم درید

[...]

او دویدی خود سوی آن بحر تف

بلکه گزگز جستی از شوق و شعف

اینچنین تا قرب دره آمدند

عالمی کافر در آنجا صف زدند

دره ها دیدند اندر اشتعال

[...]