... تا اختیار کردی از آن این فریق را

گفت آن گلیم خویش به در می برد ز موج

وین جهد می کند که بگیرد غریق را

... گرسنه خفتد ملک نیمروز

چنین صفت ها که بیان کردم ای فرزند در سفر موجب جمعیت خاطر است و داعیه طیب عیش و آن که از این جمله بی بهره است به خیال باطل در جهان برود و دیگر کسش نام و نشان نشنود

هر آن که گردش گیتی به کین او برخاست ...

... سهمگن آبی که مرغابی در او ایمن نبودی

کمترین موج آسیا سنگ از کنارش در ربودی

گروهی مردمان را دید هر یک به قراضه ای در معبر نشسته و رخت سفر بسته جوان را دست عطا بسته بود زبان ثنا برگشود چندان که زاری کرد یاری نکردند ملاح بی مروت به خنده برگردید و گفت ...

... بعد از مفارقت او عزم کردم و نیت جزم که بقیت زندگانی فرش هوس درنوردم و گرد مجالست نگردم

سود دریا نیک بودی گر نبودی بیم موج

صحبت گل خوش بدی گر نیستی تشویش خار ...

... تو را که دست بلرزد گهر چه دانی سفت

سود دریا نیک بودی گر نبودی بیم موج

صحبت گل خوش بدی گر نیستی تشویش خار ...

... سلطان محققان ابراهیم خواص رحمةالله علیه پیوسته با مریدان خود گفتی کاشکی من خاک قدم آن سرپوشیده بودمی گفتند ای شیخ پیوسته ذکر و مدح او می کنی و ما را از حال او خبر ندهی گفت روزی وقتم خوش شد قدم در بیابان نهادم و در وجد می رفتم تا به دیار کفر رسیدم قصری دیدم سیصد دانه سر از کنگره های آن در آویخته متعجب بماندم پرسیدم که این چیست و قصر آن کیست گفتند آن ملکی ست و او را دختری ست دیوانه شده و این سر آن حکیمان است که از تجربه او عاجز آمده اند در سویدای سینه گذر کرد که قصد آن دختر کنم چون قدم در قصر نهادم مرا در قصر بردند نزدیک ملک چون بنشستم ملک بسیار انعام و اکرام در حق من بکرد پس گفت ای جوانمرد تو را اینجا چه حاجت گفتم شنیدم که دختری داری دیوانه آمدم او را معالجت کنم مرا گفت بر کنگره های قصر نگاه کن گفتم نگاه کردم و پس در آمدم گفت این سرهای کسانی ست که دعوی طبیبی کرده اند و از معالجت عاجز شده اند تو نیز بدان که اگر معالجت نتوانی کرد سر تو هم اینجا بود پس بفرمود تا مرا نزدیک دختر بردند چون قدم در آن سرای نهادم دختر کنیزک را گفت مقنعه را بیار تا خود را بپوشم گفت ای ملکه چندت مرد طبیب آمدند و از هیچ کس خود را نپوشانیدی چون است که از وی می پوشی گفت آنها مرد نبودند مرد این است که اکنون در آمد گفتم السلام علیکم گفت علیک السلام ای پسر خواص گفتم چون دانستی که من پسر خواصیم گفت آن که تو را به ما راه نمود مرا الهام داد تا تو را بشناختم ندانستی که المؤمن مرآة المؤمن آیینه چون بی زنگ باشد هر نقشی در او بنماید ای پسر خواص دلی دارم پر درد هیچ شربتی داری که دل بدان تسلی یابد این آیت بر زبانم گذشت الذین آمنوا و تطمین قلوبهم بذکر الله چون این آیت بشنید آهی کرد و بیهوش شد چون به هوش باز آمد گفتم ای دختر برخیز تا تو را به دیار اسلام برم گفت یا شیخ در دیار اسلام چیست که اینجا نیست گفتم آنجا کعبه مکرم و معظم است گفت ای ساده دل گر کعبه را ببینی بشناسی گفتم بلی گفت بالای سر من نگاه کن نگاه کردم کعبه را دیدم که گرد سر دختر طواف می کرد مرا گفت یا سلیم القلب این قدر ندانی که هر که به پای به کعبه رود او کعبه را طواف کند و هر که به دل به کعبه رود کعبه او را طواف کند فاینما تولوا فثم وجه الله

جوانمردا از تو تا خدای یک قدم راه است دانی چه کنی بگویم یا نه خود را فراموش کن و با لطف او دست در آغوش کن که من تقرب الی شبرا تقربت الیه ذراعا و من تقرب الی ذراعا تقربت الیه باعا عنایت او تو را به خود رسانیده است زیرا که درون تو گوهری تعبیه است که از آن عبارت این است و نفخت فیه من روحی مثال این آن است که مرغی را تیری زدند مرغ باز پس نگریست و با زبان حال با تیر گفت تو به من چون رسیدی گفت از تو چیزی در ما تعبیه کرده اند که آن ما را در تو رساند هم تویی که ما را به خود رسانیدی که این تعبیه در نهاد ما نهادی عرفت ربی بربی و لولا ربی لما عرفت ربی اوست که خود را به تو شناسا کرده است و کلید خانۀ معرفت به تو داده است سید عالم ملکوت صلی الله علیه وسلم می فرماید من عرف نفسه فقد عرف ربه هر گه که تو خود را شناختی حق را شناختی تویی تو را کلید است که بدان او را بشناسی و این شناختن مختلف است اگر خود را به عجز شناختی او را به قدرت شناختی و اگر خود را به ضعف شناختی او را به قوت شناختی این یک نوع است که هر کس را در آن راه بود و نوع دیگر آن است که بدانی که در تن تو جانی ست که آن جان همه جا موجود است و به همه جا آفریدگار عالم موجود بود اما چنان که جان در تحت طلب نیاید اگر گویی در دست یا پای یا سر است همه جا بود و جایش معین نه خدای عالم همه جا موجود بود ولیکن در تحت طلب نباید ما قدروا الله حق قدره

جوانمردا متقیان و مخلصان منزل ها می روند و می گذارند اما عارفان به هیچ منزل فرو نیایند بلکه منزل ایشان دایره حیرت است هرچند پیش روند به جای خویش باشند اشتر بازرگان شب و روز منزل می برد و راه می کند اما گاو عصار شب و روز در رفتار است و چشمها بسته گرد دایره می گردد و با خود می اندیشد که آیا چند منزل بریده باشم شام چو چشمش از نقاب نهفتگی بگشایند نگاه کند و هم در آن قدم که بود باشد ...

... جوانمردا جهد کن که چون سیاست ملک الموت بر تو سایه افکند بدرقه طاعت با خود داشته باشی وقتی که چشمها گریان شود و دلها بریان و شیطان طمع در ایمان کند و حربه قهر مرگ بر سینه ات راست کند آنجا بوی دوست آید و وفاق و ندای این بشارت شنوی لاتخافوا ولاتحزنوا و اگر عیاذا بالله بوی نفاق و دشمنی آید داغ نومیدی بر پیشانی تو نهند که لابشری یومیذ للمجرمین و یقولون حجرا محجورا بسا کسی که لباس دوستی پوشیده است و نام او در دیوان دشمنان نوشته اند و او را خبر نه و بسا کسی که جامه دشمنان پوشیده و نامش در جریده دوستان ثبت کرده اند و او را آگاهی نه

آورده اند که در بنی اسراییل عابدی بود برصیصا نام و چهل سال عزلت گرفته و از نفس و از دنیا برگشته و تخم معرفت در دل کشته اگر نظر در آسمان کردی تا عرش دیدی و اگر در زمین نگاه کردی پشت گاو ماهی مشاهده کردی چنان مأثر و مناقب داشت که زبان از وصف او قاصر بود و چندان محامد و محاسن که اوهام و افهام از ضبط آن فاتر بود هر سال چند هزار بار و معلول و مبتلا و معیوب بر صوب صومعه او جمع شدندی بعضی لباس برص پوشیده و بعضی از مادر نابینا آمده و گروهی به علت دق و یرقان و استسقا مبتلا گشته به جملگی بیامدندی و در حوالی صومعه او بنشستندی چون قرص آفتاب برآمدی و خورشید اعلام نور در عالم نصب کردی برصیصا بر بام صومعه بر آمدی و یک نفس بر آن معلولان دمیدی به یکبار از آن علت ها خلاص شدندی عجبا کارا به ظاهر چندین در خزاین لطف بر او گشاده و به باطن تیر قطیعت در کمان هجر نهاده در ظاهر به دیدار خلق چون نگار و در باطن به تیغ هجر افگار فریاد از ظاهر به سیم اندوده و باطن از حقیقت پالوده و آن بیچاره پنداشت که خود کسی ست و از جایی می آید و حضرت دوست را می شاید ندانست که از لوح و قلم ندا می آید که ما را تو نمی باید در این مدت ابلیس سلسله وسواس در صومعه پنهان کرده بود تا مگر یک نفس خار مذلت در دامن او آویزد و هر روز ابلیس از غیرت و خشم او آشفته تر بود و درخت طاعت او به انواع خیرات آراسته تر تا دختر پادشاه وقت را علتی پدید آمد که اطبا از معالجه آن عاجز آمدند و دختر سه برادر داشت که هر یک پادشاه ناحیتی بودند هر سه در یک شب به خواب دیدند که علت خواهر خود را بر برصیصا عرضه کنند دیگر روز خواب ها را با یکدیگر بگفتند موافق آمد مازاد علی هذا هر سه برخاستند و خواهر صاحب جمال را برگرفتند و به صومعه برصیصا بردند برصیصا در نماز بود چون فارغ شد برادران آسیب علت و معالجت اطبا و اتفاق خواب ها شرح دادند برصیصا گفت دعای مرا وقتی هست که در آن وقت به توقیع اجابت رسد چون وقت آید دعا را دریغ ندارم برادران خواهر را تسلیم برصیصا کردند و به تماشای صحرا بیرون رفتند ابلیس جای خالی یافت و گفت وقت آن آمد که جان و امان چندین ساله عابد را به موج دریای شهوت فرو دهم بادی در دماغ مستوره دمید تا بیهوش گشت دیده عابد بر جمال او افتاد ابلیس آتش وسوسه در دماغ عابد نهاد و خاطر او را فرو گذاشت تا هوا را متابعت کرد و وسوسه ابلیس را انقیاد نمود تا زنا کرد پس ابلیس به صورت پیری از در درآمد و کیفیت حال از او پرسید برصیصا آن حال بگفت ابلیس گفت دل خوش دار که اگر خطایی رفت خطا بر بنی آدم جایز است که خدای کریم است و در توبه گشاده لیکن تدبیر این کار آن است که بر برادران وی پوشیده داری تا ندانند برصیصا گفت هیهات آفتاب را چگونه به گل بینداییم و روز روشن را بر مرد دانا چگونه بپوشانیم ابلیس گفت آسان است او را بکش و در زمین پنهان کن چون برادران بیایند جواب تو آن است که من در نماز بودم از صومعه بیرون شد پس برصیصا دختر را بکشت و از صومعه بیرون برد و در زیر خاک پنهان کرد بعد از زمانی برادران در آمدند با خیل و حشم چون شیران آشفته پنداشتند که زاهد دعا کرده است و خواهر شفا یافته چون خواهر را ندیدند طلب کردند آنچه ابلیس تعلیم کرده بود بگفت ایشان بر قول زاهد اعتماد کردند و بیرون رفتند به طلب خواهر پس ابلیس به صورت عجوزه ای عصایی در دست و عصابه ای بر پیشانی بسته بر سر راه ایشان آمد چون ایشان او را بدیدند سؤال کردند که مستوره ای دیدی بدین صفت گفت مگر دختر پادشاه می طلبید گفتند بلی گفت زاهد با او زنا کرد و او را بکشت و در زیر خاک پنهان کرد ایشان را بر سر خاک آورد بازکاویدند خواهر را کشته دیدند به خون آغشته جامه را پاک کردند و زنجیر بر گردن برصیصا نهادند و روی به شهر آوردند فریاد از اهل شهر برآمد که چنین واقعه ای حادث شده است پس داری بردند و برصیصا را بر دار کردند خلقان که آب وضوی او را به تبرک بردندی و خاک قدمش به جای سرمه در چشم کشیدندی هریک می آمدند با دامنی سنگ و او را سنگسار می کردند ناگاه ابلیس به صورت پیر نورانی پیش او آمد و گفت ای برصیصا من خدای زمینم و آن که او را چندین سال خدمت کردی خدای آسمان است جزای خدمت چندین ساله تو این بود که بر سر دارت فرستاد یک بار مرا سجده کن تا تو را خلاص کنم پس به سر اشارت سجود او کرد از هفت آسمان ندا آمد که جانش را به دوزخ فرستید و قالبش به سگ اندازید و مغز سرش به مرغان هوا قسمت کنید پس این ندا در دادند فکان عاقبتها انها فی النار خالدین فیها

جوانمردا این سری ست که از بندگان پوشیده است و کسی را از این خبر نه داوود پیغمبر علیه السلام گفت الهی سر خویش بر من آشکار کن که عظیم ترسان و حیرانم تا روز این می گفت و می گریست ندا آمد که یا داوود اگر چندان بگریی که سنگ خاره را پاره کنی من این سر با تو نخواهم گفت یا داوود از من در دنیا دانستن سر من مخواه تا در مرگ بر تو پیدا کنم گفت یا رب این سر به در مرگ چون پیدا کنی ندا آمد که همه سر من با بنده دو حرف است و آن دو لا ست یا گویم لاتخافوا یا گویم لابشری یا از یمین بانگ برآید که دل خوش دار یا از یسار آواز برآید که دل بردار هیچ کس را در دم مرگ از بیم این دو لا رنگ بر روی نماند چون جان به سینه برسد روی زرد و دل پر درد گردد و بر راست و چپ نگریستن گیرد تا آواز از کدام جانب برآید سعادت و شقاوت در آن نفس واپسین پدیدار آید بسا بود که بدبخت نیکبخت گردد و نیکبخت بد بخت گردد یمحوا الله ما یشاء و یثبت و عنده ام الکتاب روزنامه نزدیک من است من نویسم و من پاک کنم نه کس آگاه کنم و نه با کس مشورت کنم

... مبادا کاندر آن حالت بمیرد

همی گفت از میان موج و تشویر

مرا بگذار و دست یار من گیر ...

... دیو هرگز بحور ننشید

موج دریا رود سوی دریا

گ رد گردد ز باد در صحرا ...

همچنین اند اولیای کبار

موج زن جمله چون یم زخار

همه ارواح اولیای گزین ...

... بی وجود از عدم گرفت وجود

زو جهان هاست نو به نو موجود

هست ها زان یم ند چون قطره ...

... تا فتد از دو چشم هر جایی

موج آن نور بر فلک رفته

بحر و بر کوه و دشت بگرفته ...

... دم عیسی روانه از دم او

نور افشانده موج از یم او

دل مرده ز نور او زنده ...

... بحر نور از دو پیه پ اره روان

گشته و موج آن گرفته جهان

پاره ای گوشت را زبان کردی ...

... کرده ای شاهراه بی پایان

کان بود اصل جمله موجودات

زو پذیرد روان مرده حیا ت ...

... برهید از بلا و رنج وجود

باز گردید آن طرف موجود

بی لب و کام باده ها نوشید ...

... چه زند کف به پیش بحر صفا

از کمین موج لاشی است وفنا

شیخ را اینچنین کرامتهاست ...

... قطرۀ خو ن بسته در جایی

زو شود موج زن چو دریایی

نظرش بخشد ارچه کور بود ...

... دایمم بین ز عشق اندر جوش

موجها بحر را شده روپوش

تا نظرها فتد بر آن امواج

خیره مانند اندران افواج

صنع از بهر صانع است چو موج

گر بپستی بود و گر بر اوج ...

... عشق او را بصدق بگزینند

نیک و بد همچو موجهاست ز بحر

خواه از لطف گیر و خواه از قهر ...

... عین اویی وزو نیی تو جدا

همچو موجی درون آن دریا

این بیان و معانی بی حد ...

... عشق حق با خود است نی به کسی

چه زند پیش موج بحر خسی

... جزو لاینفک است آن جویا

همچو موجی که جو شد از دریا

نور خور بی خور ای پسر نبود ...

... هیچکس دید سر ز شخص جدا

همه با هم چو موج در بحرند

وصف ذاتش چو لطف و چون قهرند ...

... از یکی بحر بین مددهاشان

موج از بحر کی جدا باشد

گرچه در سفل و بر علا باشد

عین بحراند موج ها می دان

گرچه هستند هر طرف جنبان ...

... نقشها در جهان خاک بود

پیش آن موج نقش آب شود

قبلۀ عاشقان بود معشوق ...

... هر یکی را چنان کرامات است

هریمی را کرامتش چون موج

سر زده فوج فوج بر هر اوج

وانگه آن بحرها ز بحر خدا

گشته مانند موجها پیدا

نیست آن موجها جدا ازیم

هست با هم چو عیسی و مریم

موج ازیم کجا جدا باشد

گرچه بحرش بر اوج میپاشد

مینماید جدا ولیک جدا

نیست آن موج هیچ از دریا

سرور بحرها بود عمان ...

... سرور جمله چونکه مولاناست

موجش از بحر جان قویتر خاست

پیش موج عظیم او امواج

بی اثر چون در آفتاب سراج ...

... از حق آمد بحق رود باز او

موج را نی ببحر باشد رو

منگر در من ای برادر خوار ...

... نور صافی و همچو دریایی

میزند موج از چنین جایی

سر موجش بر آسمان رفته

کوه و صحرا و دشت بگرفته ...

... یک نفس غایب از احد نبود

بل درون آب و موج آن بحر است

جسم چون ساحل است و جان بحر است ...

... رو که فردا رست یقین موعود

بی گمان وعده ام شود موجود

نعم بی حد و کران بینی ...

... جان او دور نیست از جانان

همچو موجی است در یم عمان

حق چو مه رو دل ولی چو فلک ...

... بوی گل با گل است در هر جا

هر یکی همچو موج از آن دریا

سر زده رفته تا بر اوج سما ...