... ماند بر آن که باشد بر کشتیی روان

پندارد اوست ساکن و ساحل همی رود

... پیشوای ملوک امام امم

آنکه بر ساحل درش دریا

جز به تکبیر بر نیارد دم ...

... و بیرون حیوان نگاه کن که در قعر دریا حیوانی بیافرید که صدف پوست وی است و وی را الهام داد تا به وقت باران به کنار دریا آید و پوست از هم بازکند تا قطره های باران که خوش بود و چون آب دریا شور نبود در درون وی شود پس پوست فراهم کشد و با دریا رود آن قطره ها را در درون خویش می دارد چنان که نطفه در رحم و آن را می پرورد و آن جوهر صدف بر صفت مروارید آفریده است آن قوت به وی سرایت می کند به مدتی دراز تا هر قطره ای مروارید شود بعضی خرد و بعضی بزرگ و تو از آن پیرایه و آرایش سازی

و در درون دریا از سنگ نباتی برویاند سرخ که صورت نبات دارد و جوهر سنگ که آن را مرجان گویند و از کف دریا جوهری با ساحل افتد که آن را عنبر گویند و عجایب این جواهر بیرون حیوان نیز بسیار است

و راندن کشتی بر روی دریا و ساختن و شکل آن چنان که فرو نشود و هدایت کشتی به آن تا باد کژ و راست بشناسد و آفریدن ستاره تا دلیل وی بود آنجا که همه عالم آب بود و هیچ نشان نبود از همه عجیب تر بلکه آفرینش صورت آب در لطیفی و روشنی و پیوستگی اجزای وی به یکدیگر و در بستن حیات همه خلق از حیوان و نبات در وی از همه عجیب تر که اگر به یک شربت محتاج شوی و نیابی همه مالهای روی زمین بدهی و اگر آن شربت را که در باطن توست راه بسته شود که بیرون نتواند آمد هرچه داری بذل کنی تا از آن خلاص یابی و در جمله عجایب آب و دریاها هم بی نهایت است ...

همانا که گویی که اگر چنین است ثواب و عقاب چراست و برای چیست که به دست کس هیچ چیز نیست بدان که این جایگاهی است که توحید در شرع گویند و شرع در توحید و در میان این ضعفای بسیار غرق شوند و از این مهلکه کسی خلاص یابد که اگر بر روی آب نتواند رفت باری سباحت تواند کرد و بیشتر خلق سلامت از آن یافتند که خود در این دریا ننشستند تا غرق نشدند عوام خلق بیشتر آنند که خود ندانند و شفقت بر ایشان آن بود که ایشان را به ساحل این دریا نگذارند که ناگاه غرق شوند و کسانی که در دریای توحید نشستند بیشتر غرق بدان شدند که سباحت نشناختند و بود نیز که فهم آن ندارند که بیاموزند یا خود به خویشتن غره باشند طلب نکنند و اندر این دریا غرق شوند که به دست ما هیچ چیز نیست و همه او می کند

و آن را که شقاوت حکم کرده است به جهد از آن بنگردد و آن را که سعادت حکم کرده است به جهد حاجت نبود و این همه جهل و ضلالت است و سبب هلاک است و حقیقت این کارها شناختن هرچند که آن را نشاید که در کتب بنویسند لکن چون سخن به اینجا کشید شمه ای گفته آید ...

... باز چون موکب برد بیرون به پیروزی ز مرو

گرد لشگرگاه او بر ساحل سیحون بود

آنگه بگریزد ز لشکر گاه او مدبر بود ...

... دل تو هست دریای گهر بار

منم بر ساحل دریا چو تاجر

نه نظامم که هستم خازن شعر ...

... دریای بیکرانی و از بهر گوهرست

بازارگان به ساحل دریای بی کنار

تا خاک را غبار بود باد را نسیم ...

... گر بود عفو تورا بر خندق دوزخ گذر

ور بود خشم تو را بر ساحل دریا گذار

از دم عفوت شرار آن شود همچون سرشک ...

... سازد ز ماه زین و ز پروین فسار خویش

ور بگذرد به ساحل دریا سخای تو

دریا بر آفتاب رساند بخار خویش ...

... فتاد کشتی اقبال در میانه یم

دعای خلق کشیدش به ساحل و نگذاشت

که خصم اوکشد او را نهنگ وار به دم ...

... فغفور بنالد ز تو در بتکده چین

چیپال بترسد ز تو بر ساحل سیحون

تو خرم و خندان به نشابور نشسته ...

... واندر او ملاح دولت برکشیده بادبان

ساحل او منتهای همت خرد و بزرگ

لجه او ملتجای دولت پیر و جوان ...

... خداوندا تویی بی چون به جود و همت و احسان

منم چون پشه حیران دوان بر ساحل جیحون

من این خدمت بر این درگاه میراث از پدر دارم ...

... بر لب دریای اقبالش گهر جوید همی

پهلوانی کاو سپاه از ساحل جیحون کشید

گر کشید اسکندر از ظلمت همی یاقوت سرخ ...

... این ذهن و حذاقت که تو داری به طبیبی

هرگز نرسد کشتی عمر تو به ساحل

ای خاک درت سجده گه حاسد و ناصح ...

... که گنهکار یونس بن متی

به سوی نینوا به ساحل یم

تا فزونست باز از صعوه ...

... یکی را بیشه ساوی یکی را وادی آمون

یکی را قله قاف و یکی را ساحل سیحون

یکی خود را به طمع آن به گردون برده چون نمرود ...

... ای صدف جوی جوهر الا

جان و جامه بنه به ساحل لا

هست حق جز به نیست نگراید ...

... ظن چنان آیدش بخیره چنان

ساکن اویست و ساحلست روان

می نداند که اوست در رفتن

ساحل آسوده است از آشفتن

مرد دنیاپرست از این سانست ...

... داند آنرا که اهل ذهن و ذکا ست

که سلامت به ساحل دریا ست

دست و پای ترا به بند قضا ...