حاشیه‌گذاری‌های دکتر امین لو

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، یکشنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۴:۲۹ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۲۵:

به رستم من از چنگ آن اژدها ندانم کزین خسته آیم رها
در بیت بالا کلمات "به رستم" باید "برستم" نوشته شود یعنی نجات یافتم.
---
پاسخ: با تشکر، تصحیح شد.

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، یکشنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۴:۲۴ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۲۴:

یکی چرخ را برکشید از شَگاع تو گفتی که خورشید شد در شراع
معنی شگاع را در لغتنامه نیافتم در اینترنت جستجو کردم متن زیر در سایت "پارسی ویکی " بود عینا کپی پیس کردم.
[فتح اول]این واژه در برخی از ابیات شاهنامه ی فردوسی آمده است، در جنگ رسنم و اسفندیار آمده است:
یکی چرخ را برکشید از شگاع
تو گفتی که خورشید شد در شراع
در فرهنگ بزرگ سخن و فرهنگ نظام ذیل این مدخل آمده است:شگاه=شگا=شغا=شقا به معنای تیردان.
همچنین به نقل از سوزنی آورده است:
همچون کمان کند سر کلک وی از شکوه
تیر عدوی مملکت شاه در شگاه
اما اگر به بیت بالا از فردوسی دقت شود معنای تیردان از ان استنباط نمی شود بلکه اطلاق به میدان ، شکارگاه یا رزمگاه بدان درست تر می نماید به طوریکه معنای درست بیت اینچنین خواهد بود:
اسفندیار با چخیدن به دور رستم شگاع ساخت آنچنان که خورشید در مسیر دورانی خود می چرخد. و در ادامه ی داستان اسفندیار آنچنان به این چرخش دوار ادامه می دهد که هیچ تیری از تیرهای رستم به او نمی خورد:
همی تاخت بر گردش اسفندیار
بیامد بر او تیر رستم به کار
------------------------------------------------------
به چرم اندر است گاو اسفندیار ندانم چه راند بدو روزگار
- به چرم بودن گاو:
این مثلی است که جز در شاهنامه جای دیگر نیست و کنایه از کاری است که هنوز عاقبت آن، نامعلوم است و پیدا نیست که این کار به نفع کدام کس و کدامین طرف تمام خواهد شد و گاهی گاوپیسه به چرم بودن آورد و گاه گاو تنها به چرم بودن (1) ـ چنانکه گوید:
به چرم اندر است گاو اسفندیار
در جای دیگر شاهنامه نیز آمده است:
کنون گاوپیسه به چرم اندر است
نقل از: vista.ir/content/109042/

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، یکشنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۳:۵۹ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۲۳:

چنین گفت کری گو برمنش به فرمان شاهان کند بدکنش
در بیت فوق کلمه "کری" باید به صورت "کآری" اصلاح شود.
---
پاسخ: با تشکر، تصحیح شد.

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، یکشنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۳:۳۵ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۲۰:

کریاس یعنی پیشگاه، درگاه
سرگرای یعنی بی قرار

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، یکشنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۳:۲۸ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۱۹:

بیاورد یک جام می میگسار که کشتی بکردی بروبر گذار
در بیت فوق صنعت مبالغه به کار رفته و جام می را از نظر بزرگی به دریا تشبیه کرده که کشتی می تواند از آن عبور کند.

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، یکشنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۳:۱۵ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۱۸:

در بیت دوم کلمه "داده" باید به " داد ده" اصلاح گردد.
در بیت ششم "ستودان" به معنی قبر است.
در بیت زیر باید در کلمه پدرم حروف "ر" و "م" را ساکن خواند:
پدرم آن دلیر گرانمایه مرد ز ننگ اندران انجمن خاک خورد
بیت چهل و هشت:
اگر بر جزین روی گردد سپهر بپوشید میان دو تن روی مهر
در مصرع دوم کلمه "بپوشید" صحیح نیست و بپوشد صحیح است.
بیت دوم از آخر:
همه روی پالیز بی خو کنم ز شادی تن خویش را نو کنم
خَو در این بیت به معنی خار است.

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، یکشنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۲:۳۱ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۱۷:

ترا بازگویم همه هرچ هست یکی گر دروغست بنمای دست
آقای جعفر نوشته اند در این بیت به جای کلمه" دست " کلمه "هست" باید باشد. جسارتا می گویم که همان کلمه دست صحیح است و دست نمودن کنایه از قدرت ظاهر کردن و اظهار قوت و قدرت . اظهار جاه و سلطنت نمودن می باشد. منبع: لغتنامه دهخدا

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، یکشنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۲:۰۲ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۱۴:

به دست چپ خویش بر جای کرد ز رستم همی مجلس آرای کرد.
جهاندیده گفت این نه جای منست بجایی نشینم که رای منست.
به بهمن بفرمود کز دست راست نشستی بیارای ازان کِم سزاست
این سه بیت نشان می دهد که نشستن در سمت چپ یا راست معنایی داشته است. کما اینکه اسفندیار به رستم می گوید در سمت چپ بنشین. و رستم می گوید این جای من نیست و به همین جهت رستم به بهمن پسر اسفندیار می گوید این مکان سزاوار من نیست و برای من جایی را برای نشستن آماده کن که سزاوارم باشد. و بیت های بعدی از زبان رستم نارضایی و اعتراض رستم را آشکار می سازد و اعتراض او مؤثر می شود و تختش را جای مناسبی قرار می دهند:
ازان پس بفرمود فرزند شاه که کرسی زرین نهد پیش گاه
بدان تا گو نامور پهلوان نشیند بر شهریار جوان
بیامد بران کرسی زر نشست پر از خشم بویا ترنجی بدست
یکی دیگر از رسم های متداول که این بیت نشان می دهد آن است که برای احترام، میزبان ترنج یا بهی خوشبو به مهمان می داد در جاهای دیگر شاهنامه هم به این رسم اشاره شده است.

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، یکشنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۱:۳۲ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۱۳:

در مصرع دوم بیت پنجم "برآمدن قفیز" یعنی سرآمدن عمر
قفیز به معنی پیمانه و همچنین واحد اندازه گیری سطح است. در این بیت قفیز مستعار از طول عمر است.
بیت چهارم از آخر:
بخندید و گفت ای برادر تو خوان بیارای و آزادگان را بخوان
کلمه خوان در آخر مصرع اول به معنی سفره است و در آخر مصرع دوم به معنی خواندن است. (صنعت جناس تام)

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، یکشنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۱:۲۰ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۱۲:

بیت چهل و نهم
بترسم که چشم بد آید همی
سر از خوب خوش برگراید همی
کلمه "خوب" باید اصلاح شود و "خواب " صحیح می باشد.

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، یکشنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۱:۰۱ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۱۰:

بیت سی و دوم :
مگوی آنچ هرگز نگفتست کس
به مردی مکن باد را در قفس
مکن باد را در قفس یعنی کار ناشدنی و بیهوده انجام نده.
در بیت بیست و هشتم : پالهنگ: طنابی که بر گوشه ٔ لگام بندند و اسپ را بدان کشند.

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، یکشنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۰:۴۹ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۱۰:

بیت دوم کلمه "کری" اصلاح شود صحیح آن "کآری" است.
بیت سوم کلمه "پاس" اصلاح شود صحیح آن "پاسخ" است.

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، شنبه ۲۰ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۷:۴۷ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان رستم و اسفندیار » بخش ۱ - آغاز داستان:

در شاهنامه چاپ انتشارات امیر کبیر در ابتدا این پنج بیت نیز آمده است.
به نام خداوند پیروز گر خداوند دیهیم و فر و هنر
که او داد بر نیک و بد دادگاه خداوند خورشید و رخشنده ماه
اگر شاه پیروز بپسندد این نهادم بر چرخ گردنده زین
زما باد بر جان شاه آفرین دل او مبادا به کیهان غمین
جهاندار پیروز یار تو باد سر اختر اندر کنار تو باد
این پنج بیت به طور ضمنی مدح پادشاه زمان فردوسی و به احتمال قوی ستایش سلطان محمود است. شاید این ابیات را فردوسی در مرحله دوم تکمیل شاهنامه که در زمان سلطان محمود بود اضافه کرده است. می دانیم شاهنامه در دو مرحله سروده شده است اول در زمان سلسله سامانیان که حدود سی الی سی وپنج سال طول کشیده و مرحله دوم در زمان سلطان محمود غزنوی که حدودپنج الی هفت سال طول کشیده است.
---------------------------------------------------------
در شاهنامه چاپ انتشارات امیر کبیر در مصرع اول بیت چهارم به جای کلمات "فرخ مر" کلمات "این خرم" و درمصرع دوم بیت هشتم به جای فعل "بجنبد" فعل "بخندد" و درمصرع اول بیت دوازدهم به جای" به عشق" "سرشک" و در مصرع دوم بیت سیزدهم به جای فعل "موید" فعل "جوید" آمده است همچنین مصرع دوم بیت آخر بدین صورت است بدرد دل پیل وچنگ هژبر
---------------------------------------------------------
در شاهنامه تصحیح شده مصطفی جیحونی در مصرع اول بیت چهارم به جای کلمه " فرخ" کلمه ".خرم" در مصرع اول بیت هفتم به جای کلمه " نم" کلمه "دم" در مصرع دوم بیت هشتم به جای کلمه " نجنبد" کلمه "نچسبد" آ»ده است.
---------------------------------------------------------

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، شنبه ۲۰ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۵:۱۷ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان هفتخوان اسفندیار » بخش ۱۴:

بیت سوم از آخر کلمه "چه نامه" صحیح نیست و صحیح آن "چو نامه" می باشد.

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، شنبه ۲۰ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۵:۰۶ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان هفتخوان اسفندیار » بخش ۱۳:

بیت دهم : وگر دشمن ما بود خانگی بجوی همی روز بیگانگی
کلمه "بجوی" اشتباه است و "بجوید" صحیح است. قرائت صحیح بیت به صورت زیر است.
وگر دشمن ما بود خانگی بجوید همی روز بیگانگی
----------------------------------------------------------
بیت بیست وهشتم : بریده سر شاه ارجاسپ را جهاندار و خونیز لهراسپ را
کلمه "خونیز" اشتباه است و "خون ریز صحیح است. قرائت صحیح بیت به صورت زیر است.
بریده سر شاه ارجاسپ را جهاندار و خون ریز لهراسپ را
در شاهنامه تصحیح شده توسط مصطفی جیحونی بیت فوق به صورت زیر می باشد.
بریده سر شاه ارجاسپ را که ریزنده بُد خونِ لهراسپ را

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، شنبه ۲۰ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۴:۲۱ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان هفتخوان اسفندیار » بخش ۱۰:

بیت آخر کلمه نامدارن باید به صورت نامداران اصلاح گردد.

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، شنبه ۲۰ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۰۸:۲۳ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان هفتخوان اسفندیار » بخش ۷:

بیت سی ام : بگفتند کای شاه آزادمرد بگرد بال تا توانی مگرد
در این بیت کلمه "بال" اشتباه است و کلمه "بلا" صحیح می باشد. و قرائت صحیح بیت به صورت زیر است:
بگفتند کای شاه آزادمرد بگرد بلا تا توانی مگرد
--------------------------------------------------------------
بیت هفتادم: هم‌اندر زمان تندباری ز کوه برآمد که شد نامور زان ستوه
در این بیت کلمه "تندبار" اشتباه است و کلمه "تندباد" صحیح می باشد. و قرائت صحیح بیت به صورت زیر است:
هم‌اندر زمان تندبادی ز کوه برآمد که شد نامور زان ستوه
--------------------------------------------------------------
بیت هشتادو هفتم : هرانکس که هستند سرهنگ‌فش که باشد ورا باره صد آب کش
مصرع دوم این بیت صحیح به نظر نمی رسد.
در شاهنامه تصحیح شده توسط مصطفی جیحونی و شاهنامه چاپ امیرکبیر به صورت زیر درج شده که صحیح تر می باشد.
هرانکس که هستند سرهنگ‌فش که باشد ورا مایه صد بارکش
با این قرائت معنی مصرع دوم این بیت به صورت زیر خواهد بود .
مایه و کالای او معادل بار صد بارکش (چهارپا) خواهد بود. به عبارت دیگر وسایل همراه او را صد تا اسب یا الاغ می تواند حمل کند.
--------------------------------------------------------------
بیت هشتاد و هشت : به پنجاه آب و خورش برنهید دگر آلت گسترش بر نهید
مقصود از پنجاه در این بیت پنجاه تا از بارکش ها (چهارپایان) است.
------------------------------------------------------------------
بیت نودو پنج : چو بگذشت از تیره شب یک زمان خروش کلنگ آمد از آسمان
کلنگ یعنی رعد وبرق
-----------------------------------------------------------------

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، شنبه ۲۰ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۰۷:۳۳ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان هفتخوان اسفندیار » بخش ۱۱:

در بیت دوم کلمه "آنش" صحیح نیست و "آتش" صحیح است و صورت صحیح بیت این است :
به شب آتش و روز پردود دید ز جایی که بد شادمان بازگشت
------------------------------ ------------------------------ --------------
در بیت سوم به جای کلمه " همباز" کلمه "انباز" مناسبتر است.
ز جایی که بد شادمان بازگشت تو گفتی که با باد انباز گشت
------------------------------ ------------------------------ --------------
بیت پنجم در شاهنامه چاپ انتشارات امیرکبیر (چاپ سال 1341) به صورت زیر ثبت شده که اصیل تر به نظر می رسد.
پشوتن چنین گفت کز پیل و شیر به مردی فزونست گرد دلیر
------------------------------ ------------------------------ --------------
در بیت هفتم رویینه خم به معنای شیپور است.
------------------------------ ------------------------------ --------------
بیت هشتم در شاهنامه چاپ انتشارات امیرکبیر (چاپ سال 1341) به صورت زیر می باشد .
به دژ چون خبر شد که آمد سپاه جهان نیست پیدا ز گرد سیاه،
اگر بیت بعدی (بیت نهم) را نیز به صورت پیوسته با این بیت (بیت هشتم) یعنی موقوف المعنی بخوانیم به نظر می رسد که ضبط نسخه امیر کبیر صجیح تر است.
------------------------------ ------------------------------ --------------
در بیت پانزدهم کلمه "نامدران" اشتباه است و نامداران صحیح است.
ببر نامداران دژ ده هزار همه رزم جویان خنجرگزار
------------------------------ ------------------------------ --------------
بعد از بیت بیست و هفتم یعنی بعد از بیت
(چو نوش‌آذر او را به هامون بدید بزد دست و تیغ از میان برکشید)
بیت زیر در نسخه امیرکبیر وجود دارد:
به پیش اندر آمد به سان هژبر بزد تیغ چون برق در زیر ابر
------------------------------ ------------------------------ --------------
بیت سی ام در گنجور به صورت زیر است
بران‌سان دو لشکر بهم برشکست که از تیر بر سرکشان ابر بست
بیت مزبور در نسخه امیر کبیر به صورت زیر درج شده است
بران‌سان دو لشکر بهم برشکست زگرد سپه بر هوا ابر بست
مصرع دوم را در هر دو نسخه ملاحظه فرمایید بستن ابر از تیر بر سرکشان زیاد مناسب نیست اما بستن ابر با گرد سپاه مناسب تر است.
------------------------------ ------------------------------ --------------
بیت سی و چهارم در نسخه امیر کبیر به صورت زیر است:
به بالای اسفندیارست و بس بدین دژ نیاید جزو هیچ‌کس
این قرائت با مفهوم بیت قبلی هماهنگ تر است
------------------------------ ------------------------------ --------------
بیت سی و پنجم همان نیزهٔ جنگ دارد به چنگ که در گنبدان دژ تو دیدی به جنگ
در نسخه امیرکبیر مصرع دوم به صورت زیر ضبط شده است.
که در گنبدانش تو دیدی به چنگ
به نظر هردو قرائت مناسب است

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، شنبه ۲۰ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۰۷:۳۱ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان هفتخوان اسفندیار » بخش ۱۰:

بیت چهارم از اخر:
بکشتند اسپان و چندی به ره کشیدند بر بام دژ یکسره
کلمه "به ره" اشتباه است و "بره" صحیح است. در شاهنامه چاپ انتشارات امیر کبیر سال 1341 نیز بیت فوق به صورت زیر اسا
بکشتند اسپان و چندی بره کشیدند بر بام دژ یکسره

---

دکتر امین لو در ‫۶ سال و ۱۰ ماه قبل، چهارشنبه ۱۷ خرداد ۱۳۹۶، ساعت ۱۵:۲۴ دربارهٔ فردوسی » شاهنامه » داستان هفتخوان اسفندیار » بخش ۵:

در مصرع اول بیت دوم کلمه "آن" اشتباه است و "آب" صحیح می باشد.
صورت صحیح بیت به شکگل زیر است:
سراپرده زد بر لب آب شاه همه خیمه‌ها گردش اندر سپاه
در مصرع دوم بیت ششم به جای "دمهنج" دماهنج صحیح است و معنای آن بلعنده می باشد
چامه = چکامه، سرود و نغمه
پرآژنگ = صورت پرچین و چروک که نشان غضب یا غم است.

---