ای بلندان به عقل و جان شریف

مکنید آن بلندی را تصحیف

در کفایت بلند رای شدید

آن بلندی چرا پلید کنید

خویشتن را ندیده‌اید همه

[...]

تو به قوت خلیفه‌ای به گهر

قوّت خویش را به فعل آور

آدمی را میان عقل و هوا

اختیارست شرح کرّمنا

آدمی را مدار خوار که غیب

[...]

بر سه نوع از ستور و دیو و ددست

سر و گردن یکی دو پا و دو دست

سگ و اسبست با تو در مسکن

آن گزنده‌ست و این دگر توسن

آن مروّض کن این مُعلّم کن

[...]

معرفت را شرفت پناهِ شماست

مغفرت را علف گناه شماست

آدمی بهر بی‌غمی را نیست

پای در گِل جز آدمی را نیست

همه مقصود آفرینش اوست

[...]

ای همه ساله هم به مایهٔ دیو

بوده از بهر طبع دایهٔ دیو

ایزدت خواجهٔ خرد کرده

پس تو خود را غلام دد کرده

آنکه زو عقل کل بود کالیو

[...]

فاقه منمای بیش از این جان را

خوب دار این دو روزه مهمان را

عیسی جانت گرسنه‌ست چو زاغ

خر او می‌کند ز کنجد کاغ

جانت لاغر ز گفت بی‌معنی

[...]

تنت از چرخ و طبع دارد ساز

این و آن ساز خویش خواهد باز

جان حق داد جاودان ماند

زانکه حق داده باز نستاند

معرفت در دلت نهادهٔ اوست

[...]

سبب خشم و شهوت از لقمه‌ست

آفت ذهن و فطنت از لقمه‌ست

مرد شهوت‌پرست را در خیم

بتر از بت‌پرست خواند حکیم

بندهٔ بطن و لذّت و شهوات

[...]

تا تو زین منزل آدمی نروی

دان که اندر گو سقر گروی

باش تا خلق را برانگیزند

تا کیند از درون چنان خیزند

گرچه اینجا قباد و پرویزی

[...]

در طمع زین سگان مزبله پوی

ای کم از گربه دست و روی بشوی

گربه هم روی شوی و هم دزدست

لاجرم زان سرای بی‌مزدست

موش را موی هست چون سنجاب

[...]

روز دین دستِ دست رس نبود

نسب کس شفیع کس نبود

نقد تو چون ترا برانگیزد

همه در گردن تو آویزد

بوته خود گویدت چو پالودی

[...]

آدمی گرچه بر زمانه مهست

ز آدمی خام دیو پخته بهست

نیست خامی مگر کم اندر کم

چون ره رومیان خم اندر خم

کآدمی‌زاده تا نشد مردم

[...]

هست ترکیب نفسِ انسانی

نفسی و عقلی و هیولانی

از دل و جان و نیروی فایت

حدِّ او حیّ ناطق مایت

گِل و دل دان سرشتهٔ آدم

[...]

پیش از آدم ز دست کوتاهی

دوستی داشت مرغ با ماهی

هریکی در مقام خود ساکن

آن ز فخ فارغ این ز شست ایمن

آدمی در زمین چو بپراکند

[...]

از هوا و ز طبع در انسان

دعوت عقل پستر از همه دان

گر پس از جسم و جان درآید دین

در مراتب عجب چه داری این

دختر طفل را پی پیوند

[...]

هیچ بدنامی آدمی را پیش

از ظلومی و از جهولی خویش

چه حدیثست هرچه پیش آید

همه از ظلم و جهل خویش آید

حق پسندست عالم و عادل

[...]

مرد کو عاشق دوگانه بُوَد

مرگ با وی درون خانه بُوَد

پشه باشد به وقت جنگ ذلیل

باشه باشد به وقت خوردن پیل

چون شترمرغ نه چو مردم حُر

[...]

آن بنشنیده‌ای که در راهی

آن مخنّث چه گفت با داهی

که همی شد پی گشادِ گره

بهر بی‌بی به سوی زاهد ده

تا برو میوه سست شاخ شود

[...]

مثلست این که در عذابکده

حد زده به بُوَد که بیم زده

مرد را بیمِ جان ز زخم بتر

وز دگر زخم تیر و تیغ و تبر

مرد را ار اجل کند تاسه

[...]

از زره بود پشتِ حیدر فرد

کرد خصمش سؤال گفتا مرد

تا بُوَد روی به زره باشد

چون دهد پشت کشته به باشد

آب باشد نه مرد چون پولاد

[...]