ایرج میرزا (زاده شده در پاییز سال ۱۲۵۲ یا ۱۲۵۳ شمسی در تبریز، درگذشته در ۲۲ اسفند ۱۳۰۴ شمسی در تهران) ملقب به «جلالالممالک» و «فخرالشعرا»، از جمله شاعران برجستهٔ ایرانی در عصر مشروطیت (اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی) و از پیشگامان تجدد در ادبیات فارسی بود.
او فرزند صدرالشعرا غلامحسینمیرزا، نوهٔ ایرج پسر فتحعلیشاه و نتیجهٔ فتحعلی شاه قاجار بود. تحصیلاتش در مدرسه دارالفنون تبریز صورت گرفت و در همان مدرسه مقدمات عربی و فرانسه را آموخت. وقتی امیرنظام گروسی مدرسه مظفری را در تبریز تاسیس کرد، ایرج میرزا سمت معاونت آن مدرسه را یافت و در این سمت مدیریت ماهنامهٔ ورقه (نخستین نشریه دانشجویی تبریز) را برعهده گرفت.
در نوزده سالگی لقب «ایرج بن صدرالشعرا» یافت. لیکن بزودی از شاعری دربار کناره گرفت و به مشاغل دولتی مختلفی از جمله کار در وزارت فرهنگ (معارف آن زمان) پرداخت. سپس به استخدام اداره گمرک درآمد و پس از مشروطیت هم در مشاغل مختلف دولتی از جمله وزارت کشور در سمت فرماندار آباده و معاونت استانداری اصفهان خدمت کرد.
ایرج میرزا در پی یک سکته قلبی در منزلی در تهران درگذشت. آرامگاه ظهیرالدوله خانه ابدی ایرج میرزا شد.
وی به زبانهای ترکی، فارسی، عربی و فرانسه تسلط داشت و روسی نیز میدانست و خط نستعلیق را خوب مینوشت.
ایرج میرزا در قالبهای گوناگون شعر سروده و ارزشمندترین اشعارش مضامین انتقادی، اجتماعی، احساسی و تربیتی دارند. شعر ایرج ساده و روان و گاهی دربرگیرندهٔ واژهها و گفتارهای عامیانه است و اشعار او از جمله اشعار اثرگذار بر شعر دوره مشروطیت بود.
این آمار از میان ۴٬۱۲۰ بیت شعر موجود در گنجور از اشعار این بخش استخراج شده است.
توجه فرمایید که این آمار به دلایلی از قبیل وجود چند نسخه از آثار شعرا در سایت (مثل آثار خیام) و همینطور یک بیت محسوب شدن مصرعهای بند قالبهای ترکیبی مثل مخمسها تقریبی و حدودی است و افزونگی دارد.
آمار همهٔ شعرهای گنجور را اینجا ببینید.
وزنیابی دستی در بیشتر موارد با ملاحظهٔ تنها یک مصرع از شعر صورت گرفته و امکان وجود اشکال در آن (مخصوصاً اشتباه در تشخیص وزنهای قابل تبدیل از قبیل وزن مثنوی مولوی به جای وزن عروضی سریع مطوی مکشوف) وجود دارد. وزنیابی ماشینی نیز که جدیداً با استفاده از امکانات تارنمای سرود اضافه شده بعضاً خطا دارد. برخی از بخشها شامل اشعاری با بیش از یک وزن هستند که در این صورت عمدتاً وزن ابیات آغازین و برای بعضی منظومهها وزن غالب منظومه به عنوان وزن آن بخش منظور شده است.
آمار ابیات برچسبگذاری شدهٔ این بخش با قالب شعری در گنجور به شرح زیر است:
ردیف | قالب شعری | تعداد ابیات | درصد از کل |
۱ | مثنوی | ۱٬۷۲۹ | ۴۱٫۹۷ |
۲ | قصیده | ۱٬۱۱۲ | ۲۶٫۹۹ |
۳ | قطعه | ۷۶۶ | ۱۸٫۵۹ |
۴ | غزل/قصیده/قطعه | ۲۰۲ | ۴٫۹۰ |
۵ | غزل | ۱۵۲ | ۳٫۶۹ |
۶ | نامشخص | ۱۰۰ | ۲٫۴۳ |
۷ | چند بندی | ۲۳ | ۰٫۵۶ |
۸ | رباعی | ۲۲ | ۰٫۵۳ |
۹ | مستزاد | ۱۴ | ۰٫۳۴ |
آمار فراوانی تعداد ابیات اشعار این بخش به شرح زیر است (بلندترین شعر شامل ۲۸۲ بیت و کوتاهترین شامل ۱ بیت شعر است):
ردیف | تعداد ابیات شعر | فراوانی | درصد از ۲۲۹ شعر |
۱ | ۲ | ۲۴ | ۱۰٫۴۸ |
۲ | ۷ | ۱۴ | ۶٫۱۱ |
۳ | ۳ | ۱۴ | ۶٫۱۱ |
۴ | ۵ | ۱۳ | ۵٫۶۸ |
۵ | ۱ | ۱۳ | ۵٫۶۸ |
۶ | ۹ | ۱۲ | ۵٫۲۴ |
۷ | ۶ | ۱۱ | ۴٫۸۰ |
۸ | ۴ | ۱۱ | ۴٫۸۰ |
۹ | ۸ | ۱۰ | ۴٫۳۷ |
۱۰ | ۱۰ | ۹ | ۳٫۹۳ |
۱۱ | ۱۶ | ۸ | ۳٫۴۹ |
۱۲ | ۱۲ | ۵ | ۲٫۱۸ |
۱۳ | ۱۹ | ۵ | ۲٫۱۸ |
۱۴ | ۲۱ | ۵ | ۲٫۱۸ |
۱۵ | ۱۵ | ۵ | ۲٫۱۸ |
۱۶ | ۱۷ | ۵ | ۲٫۱۸ |
۱۷ | ۱۱ | ۵ | ۲٫۱۸ |
۱۸ | ۱۳ | ۵ | ۲٫۱۸ |
۱۹ | ۱۴ | ۴ | ۱٫۷۵ |
۲۰ | ۲۰ | ۳ | ۱٫۳۱ |
۲۱ | ۳۰ | ۳ | ۱٫۳۱ |
۲۲ | ۳۵ | ۳ | ۱٫۳۱ |
۲۳ | ۲۹ | ۳ | ۱٫۳۱ |
۲۴ | ۲۸ | ۳ | ۱٫۳۱ |
۲۵ | ۲۶ | ۲ | ۰٫۸۷ |
۲۶ | ۲۳ | ۲ | ۰٫۸۷ |
۲۷ | ۲۵ | ۲ | ۰٫۸۷ |
۲۸ | ۲۴ | ۲ | ۰٫۸۷ |
۲۹ | ۳۸ | ۲ | ۰٫۸۷ |
۳۰ | ۸۷ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۳۱ | ۴۰ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۳۲ | ۱۶۷ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۳۳ | ۱۷۰ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۳۴ | ۲۸۲ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۳۵ | ۳۱ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۳۶ | ۵۶ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۳۷ | ۹۶ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۳۸ | ۷۱ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۳۹ | ۸۵ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۴۰ | ۶۸ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۴۱ | ۵۱ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۴۲ | ۹۹ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۴۳ | ۲۷ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۴۴ | ۱۶۸ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۴۵ | ۵۹ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۴۶ | ۱۸ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۴۷ | ۷۰ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۴۸ | ۴۶ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۴۹ | ۳۳ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۵۰ | ۴۷ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۵۱ | ۸۳ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۵۲ | ۶۰ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۵۳ | ۴۳ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۵۴ | ۳۹ | ۱ | ۰٫۴۴ |
۵۵ | ۴۸ | ۱ | ۰٫۴۴ |
آمار ابیات به تفکیک زیربخشهای این قسمت به شرح زیر است (بخشهایی که در این جدول نیامدهاند فاقد شعر بودهاند):
ردیف | بخش | تعداد ابیات | درصد از کل |
۱ | قصیدهها | ۱٬۱۱۲ | ۲۶٫۹۹ |
۲ | غزلها | ۱۵۲ | ۳٫۶۹ |
۳ | مثنویها | ۱٬۸۵۵ | ۴۵٫۰۲ |
۴ | قطعهها | ۷۸۲ | ۱۸٫۹۸ |
۵ | رباعیها | ۲۲ | ۰٫۵۳ |
۶ | مربّع ترکیب | ۸۰ | ۱٫۹۴ |
۷ | قالبهای نو | ۳۳ | ۰٫۸۰ |
۸ | ابیات پراکنده | ۴۱ | ۱٫۰۰ |
۹ | اشعار دیگر | ۴۳ | ۱٫۰۴ |
جلد دیوان ایراج میرزا به اهتمام دکتر محمدجعفر محجوب