تو را گویم علمتهای مجموع

ریارا کی شود سر تا که مقطوع

ز مدح و ذم شوی وقتی که آزاد

نجنبد کوه عزمت هیچ ازین باد

مساوی آیدت تکذیب و تعریف

[...]

ازین بهتر تو را گویم نشانی

که باشد در ریا نیک امتحانی

نظر کن در خیال فاطن خود

بیایی چیزی ار در باطن خود

که نتوانی نمود اظهار آن را

[...]

ز نفست گر شد این سرها ربوده

نماند در تو وصفی ناستوده

چو این اوصاف سبعه جمله اصلند

بر آینها سایر اوصاف وصلند

مثال کینه و ظلم و عداوت

[...]

شنو باز از صفات مطمئنه

ز سمع عقل نی گوش مظنه

هم آنرا هست اوصافی معین

خلاف نفس اماره بهر فن

بضد شهوت او را هست عفت

ز عفت هم حیا وحجب و غیرت

گذشت و بذل و استغنا و ایمان

وفا و صدق و پاس عهد و احسان

سکوت وستر و هم حفظ امانات

[...]

سکون و حلم جز ضد غضب نیست

غضبها از حرام است و عجب نیست

کند قوت حلال از غیب یاری

تو را در علم و عقل و بردباری

تو آنرارکن اخلاق و عمل دان

[...]

قناعت باز ضد حرص و آزاست

ز خلقان مرد قانع بی‌نیاز است

قناعت را مده از کف که این باد

کند از عادیان فتنه بنیاد

بسختیها بیفزا بر قناعت

[...]

دگر ضد حسدها شد شفقت

نشان آن شفقت رحم و رفت

گرفتن دست هر افتاده باری

شدن هم پای هر نااستواری

بگیرش دست از رحمی که بودت

[...]

تواضع ضد کبرت بی‌مظنه است

که آن ز اوصاف نفس مطمئنه است

بیک معنی تواضع با خشوع است

ولیکن در دو حال او را وقوع است

خشوع است انقیاد اندر ریاضات

[...]

بضد بخل هم جود است و ایثار

نه ایثاری که از عجب است و پندار

صفاتی چند بر جودت منوط است

نه جود است آنکه خالی زین شروطست

علو همت است اول که عالم

[...]

دگر ضد ریا صدق است و اخلاص

که ملحوظت نباشد عام یا خاص

سخن بر میل نااهلان نگفتن

گهر بر طبع بوجهلان نسفتن

خلوصت خلق باشد نی تخلق

[...]

تو را شرح دگر باشد مناسب

هم از نفس و شئونش درمراتب

نباتی نفس کان رسم طبیعی است

کمال اول از جسم طبیعی است

بسوی آنچه زو گردد تولد

[...]

دگر نفسی است قدسی در متانت

با علی قوت و دس و فطانت

کمالاتی که بهر نوع انسان

بود ممکن بجمله حاضر آسان

بود عملش یقینی نی قیاسی

[...]

دگر نفسی است رحمانی زرحمان

وجود منبسط یعنی بر اعیان

وجود منبسط کو عام باشد

بر اعیانش بعین اتمام باشد

دگر هم از هیولا کوست حامل

[...]

بس این نفس را شأنی عظیم است

تو نشناسی که نفست بس سقیم است

خود او را با چنان لطف و شرأفت

عجین داری باقسام کثافت

اگر پاکش ز قاذورات سازی

[...]

نقیبانند ارباب سرائر

که آگاهند ز اسرار و ضمایر

مصادق شد بر ایشان اسم باطن

از آن وجهند مشرف بر بواطن

خفایائی که واجب کشف آنهاست

[...]

شنو باز ازنکاخی کوست ساری

ز حیث اصطلاح اندر ذراری

شد آن ار رتبه حبی عبارت

که شد در «کنت کنز» از وی اشارت

ز حبی کو عیان بر ذات خود داشت

[...]

بود اول سفر را خود نهایت

یقین رفع حجاب از وجه وحدت

حجاب کثرت از وحدت چه برخاست

نهایت این سفر را در تقاضاست

تعینهای اکوانی یکایک

[...]

بود ثانی سفر را این نهایت

که گردد مرتفع آثار وحدت

ز وجه کثرت علمیه و اعیان

که اندر واحدیت ثابت است آن

حجاب وحدت از رخسار کثرت

[...]

نهایت را چه در سیم سفر بد

ز ضدینت مگر سلب تقید

که آن ضدین ظاهر بود و باطن

زوال قید از آنت بس معاین

تو را جمع‌الاحد گر حاصل آید

[...]