رنج و عنای جهان اگر چه دراز است

با بد و با نیک بی گمان به سرآید

چرخ مسافر ز بهر ماست شب و روز

هر چه یکی رفت بر اثر دگر آید

ما سفر برگذشتنی گذرانیم

[...]

فخر دانا بدا نش و ادبست

فخر نادان بجامه و سلبست

ادب (و) دانش از ادیب اکنون

خوار، ور چند مرد با ادبست

ناکسان پیشگاه و کامروا

[...]

سخن چرا که چهار ا‌ست: امر وباز ندا

سدیگرش خبرست و چهارم ا‌ستخبار؟

زحال هیئت وز خاصه و ز رسم وز حد

خبر چه داری و چه شنیده ای؟ بگوی و بیار

همه جهان خود را با «منی» مضاف کنند

ابر چه او فتد این «من»؟ بگوی وریش مخار

تنست یا جان یا عقل یا روان که «من» است

و یا چو خلط شده اسب بود (و) مرد سوار؟

غلط شمرد کسی کو چنین گمانی برد

[...]

گر بشد از من منال و مال (و) ولایت

جود (و) شجاعت نشد، نه فضل و کفایت

شکر خداوند را که مایه بجایست

سود کنم، گر کند خدای عنایت

بدهد روزیم اگر ولایت ندهد

[...]

(چرا چو تن زغذا پر شود نگنجد نیز

الم رسدش گر فزون کنی تو از مقدار؟

و گوهری دگر اینجا که پر نگردد هیچ

نه از نبی و نه از بینش و نه از ا شعار.

چه چیز آن (و) چه چیز این واز پی چه چنین؟

[...]

و هفت نور بتابد چنانک هر یک را

ازو پذیرد با‌ندازه لطافت نار.

نخست دهر، چه چیز است دهر و حق و سرور

و باز برهان آنکه حیات روز گذار؟

کمال و غیبت، وین از همه شریف‌تر است

که چاره باشد آنجا کجا نیاید چار.

اگر طبیعت کلی با ولیت حال

مرا بگوئی، دانم که هستی از ابرار

مثالش وصفتش هر دو باز‌گوی مرا

که دوستتر سوی من صد ره این زموسیقار

فرشته و پری و دیو را بدانستم

که هست و نیز بباید بهست بر، تکرار

زما و کیف بگوی و برسم برهان گوی

گر آمدست برون این سخنت از استار.

یکی کدام که بسیاری‌اندرو موجود؟

یکی بمحض چرا گفت خالق جبار؟

یکی که نه تضعیفش روا و نه تنصیف

فزون نگیرد و نقصانیی ز روی شمار

باضطراب و بتقریب یک نه بر تحقیق،

[...]

کدام جنس نه نوع و کدام نوع نه جنس؟

کدام جنس یکی بار و نوع دیگر بار؟

چه بود عالم وقتی همه سعادت بود

و هر دو نحس فرو نیستاده بود از کار؟

کنون جهان همه نحس است و هر دو سعد بجای

همان طلوع و غروب و همان مسیر و مدار‌،

و باز فردا چون، دی بود چنین خبر است

[...]

شکستن سرب الماس و سنگ و آهن کس

چه علت است مر این هر دو را چنین کردار؟

و دفع کردن یاقوت مر وبا را چیست؟

زمرد از چه همی برکند دو دیده مار؟

پلنگ اگر بگزد مرد را، زبهر چه موش

[...]

ای کهن گشته در سرای غرور

خورده بسیار سالیان و شهور!

که شناسد که چیست از عالم

غرض کردگار فرد غفور؟

چو زمین بر شکستگی‌ست، چرا

[...]

اگر دو دیده افعی به‌خاصیت بکند

بدانگهی که زمرد بدو برند فراز‌،

من این ندیدم و دیدم که میر دست بداشت

برابر دل من بترکید چشم نیاز‌.

میان نطق و میان کلام و قول چه فرق‌؟

که پارسی یکی و معنی‌اندرو بسیار

ازل همیشه و دیمومت و خلود و ابد

میان هر یک چون فرق کرد زیرک سار؟

کسوف شمس بجرم قمر بود بیقین

قمر چو علوی و نورانی، از چه گشت چو قار؟

چرا که نور فرو نگذرد زشمس بماه

چو آبگینه که بیرون گذاشت نور از نار؟

هر آینه که مه از آبگینه صافی‌تر

[...]