عباسی-فسا @abbasi2153
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در دیروز جمعه، ساعت ۱۳:۰۸ در پاسخ به عاشق باران دربارهٔ سعدی » دیوان اشعار » رباعیات » رباعی شمارهٔ ۷۷:
سلام
به مصرع بعدش هم نگاه کنید مشخص می شود که چنین نیست
کاخر به دهان حلو می‌گوید مُر
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در دیروز جمعه، ساعت ۰۲:۵۷ در پاسخ به اطلسی دربارهٔ سعدی » دیوان اشعار » ترجیع بند:
سلام
این بیت را بندِ ترجیع یا بندِ گردان می گویند و قبل از این بیت، خانه تمام می شود
پس مثلا در بخش اول با بیت
ای سخت‌دلان سست‌پیمان
این شرط وفا بوَد که بی‌دوست
قسمت اول تمام می شود و بیت ترجیع آورده می شود که اولین یند برگردان است
بنشینم و صبر پیش گیرم؟
دنبالهٔ کار خویش گیرم؟
و سپس بند دوم آغاز می گردد
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در دیروز جمعه، ساعت ۰۲:۴۶ در پاسخ به پوریا امینی زاده دربارهٔ سعدی » دیوان اشعار » غزلیات » غزل شمارهٔ ۴۱۴:
گر خاکم رود صورت معنی دارد؟ ندارد
صورت و ظاهرم در خاک می رود ولی به معنا از گلستان آوازم به گوش می رسد.
آن در را که حذف کردید مجبور شدید در توضیحات آن را برگردانید.
دوستان عزیز
مگر ما این اختیار را داریم که دست در سخن بزرگان مخصوصا سعدی ببریم؟
سعدی ملاک، متر، معیار و شاقولِ سخن پارسی است.
حتی بر فرض که کلمه‌ای را اشتباه گفته باشند (چه سعدی چه دیگران) ما حق دست‌کاری نداریم چون دیگر سخن آن شخص نخواهد بود چه رسد به اینکه یک اشتباه را بخواهیم وارد کنیم بدون توجه به معنا
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در دیروز جمعه، ساعت ۰۲:۴۰ در پاسخ به لیلی عبدی دربارهٔ سعدی » دیوان اشعار » غزلیات » غزل شمارهٔ ۴۱۴:
دقیقا خلاف فرموده سعدی است
سرو درآید ز پای گر تو بجنبی ز جای
یعنی بنشین تا در برابر سرو، خودت را نشان ندهی. اگر بایستی یا حرکت کنی مشخص می شود که سرو در برابر قد تو هیچ است و سرو از چشم باغبان می افتد
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۲ روز قبل، چهارشنبه ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳، ساعت ۲۳:۳۹ دربارهٔ سعدی » گلستان » دیباچه:
شب را به بوستان با یکی از دوستان اتفاق مَبیت افتاد، موضعی خوش و خرّم و درختانِ در هم. گفتی که خردهٔ مینا بر خاکش ریخته و عِقد ثریا از تارکش آویخته.
در اینجا به طور واضح، «تارک» صحیح نیست و باید «تاک» باشد به چندین دلیل
1- در اینجا تارک معنا ندارد
2- با خاک جناس ندارد
3- مرجع ضمیر «ش» که به «خاک» و «تارک» چسبیده است، موضع یا بوستان است که در هر حال نمی‌توان برای بوستان یا برای موضع، تارک در نظر گرفت.
تارک به معنی سر، فرق، فرق سر
پس باید به این شکل باشد: . گفتی که خردهٔ مینا بر خاکش ریخته و عِقد ثریا از تاکش آویخته.
در اینجا خاک با تاک جناس دارد به علاوه تشبیهی که سعدی برای خوشۀ انگور به کار می برد (عِقد ثریا = خوشه پروین) بر تاک (درخت انگور، رز) آویزان است و صحیح می‌باشد. اگر خوشه انگور مانند عقد ثریا بر تارک بستان آویزان باشد نه معنا دارد نه زیباست.
اما چون در اینجا ملاک نسخه استاد فروغی است نمی‌توان متن را ویرایش کرد و باید به همان شکل باقی بماند.
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۵ روز قبل، دوشنبه ۳ اردیبهشت ۱۴۰۳، ساعت ۰۲:۵۱ دربارهٔ سعدی » دیوان اشعار » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۶۲:
در این غزل در چند مورد باید دقت شود تا معنی از بین نرود
مجروح تیر عشق اگرش تیغ بر قفاست
چون می‌رود ز پیش تو چشم از قفا رود
در مصرع دوم «چشم از قفا» باید با هم به صورت یک ترکیب خوانده شود تا قید حالت شود. در این صورت مرجع فعلِ «رود» کلمۀ «مجروح» در مصرع اول است و «چشم‌ازقفا» حالت مجروح را بیان می کند در غیر این صورت، مرجع فعل «رود» کلمۀ «چشم» است که صحیح نمی باشد.
در مصرع
ما چون نشانه پای به گل در بمانده‌ایم
باید «به گل در» با هم و نیم فاصله خوانده شود «به‌گل‌در» و معنی چنین است: ما مانند نشانه و سیبل، با پایِ در گل، مانده ایم - و اگر چنین خوانده نشود یعنی بعد از گِل وقف شود، معنا خراب می شود.
بیت آخر باید شرطی خوانده شود
سعدی به در نمی‌کنی از سر هوای دوست
در پات لازمست که خار جفا رود
اگر خبری خوانده شود معنا ناقص است یعنی یک کلمه «اگر» در تقدیر داریم و تقدیر ادوات استفهام و شرط چیزی عادی است.
سعدی (اگر) به در نمی‌کنی از سر هوای دوست
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۶ روز قبل، یکشنبه ۲ اردیبهشت ۱۴۰۳، ساعت ۰۰:۳۳ در پاسخ به مهدی ک دربارهٔ سعدی » دیوان اشعار » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۲۹:
همیشه چنین است که در باره معشوق صحبت می کند و در آخر به عنوان تخلص سراغ خودش می رود برای مدح یا سرزنش یا هر چیز دیگر
چیز جدید نیست
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۹ روز قبل، چهارشنبه ۲۹ فروردین ۱۴۰۳، ساعت ۱۸:۴۰ در پاسخ به جاوید رضایی دربارهٔ سعدی » گلستان » دیباچه:
امکان ویرایش برای همه وجود دارد.
به امید خدا بنده باید حتما برای این کار مهم اقدام کنم و در اول اردیبهشت ماه جلالی به انجامش برسانم
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۹ روز قبل، چهارشنبه ۲۹ فروردین ۱۴۰۳، ساعت ۱۸:۳۹ در پاسخ به جهان دربارهٔ سعدی » گلستان » دیباچه:
کمی در تاریخ غور کنید بدک نیست
سعدی و دیگر ادیبان پارس توانستند با همین زبانشان تیغ برنده مغول را در سرزمین فارس کند کنند
کاری که سعدی و حافظ و دیگر ادبا در شیراز کردند از کار هزاران مرد جنگی کارسازتر بود و می دانید که مغولان و تیموریان در شیراز کشت و کشتار نکردند
ارزشش را نداره که با زبان مدح، یک گروه خونریز را رام کنی؟
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۱۱ روز قبل، دوشنبه ۲۷ فروردین ۱۴۰۳، ساعت ۲۲:۴۴ دربارهٔ سعدی » مواعظ » قصاید و قطعات عربی » شعر ۷ - فی الشیب:
متن ویرایش و اصلاح شد و این هم ترجمه ابیات:
إِنْ هَجَرتُ النّاسَ و اخْتَرْتُ النَّویٰ
لا تَلُومُونی فَإنَّ الْعُذرَ بان
اگر از مردم کناره گرفتم و دوری را انتخاب کردم مرا سرزنش نکنید زیرا عذر و بهانه روشن و آشکار است.
زَمَنٌ عَوَّجَ ظَهْری بَعْدَما
کُنْتُ أَمْشِی وَ قَوامی غُصْنُ بان
زمانه کمرم را خمیده کرد پس از این که راه می‌رفتم و قدم چون شاخۀ درخت بان بود.
طالَما صُلْتُ عَلَی أُسْدِ الشَّریٰ
وَ بَقِیتُ الیومَ أَخْشیٰ الثُّعْلُبان
الثُّعْلُبان جمع نیست بلکه مفرد است به معنای روباه نر
چه بسیار به شیران شرزه حمله می‌کردم اما امروز از روباه‌ِ نر هم می‌ترسم.
کَیْفَ لَهْوِی بَعدَ أَیّام الصِّبا؟
وَ انْقَضیٰ الْعُمْرُ وَ مَرَّ الْأَطْیَبان
أَطْیَبان: دو چیز نیکو که مراد از آن، نیرو و جوانی است.
چگونه پس از روزگار کودکی و نوجوانی مشغول بازی و سرگرمی باشم در حالی که عمر سپری شد و دو چیز نیکو گذشت.
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۱۳ روز قبل، یکشنبه ۲۶ فروردین ۱۴۰۳، ساعت ۰۲:۱۸ دربارهٔ سعدی » مواعظ » قصاید » قصیدهٔ شمارهٔ ۳۵ - در تنبیه و موعظه:
متن این قصیده اصلاح و حرکت‌گذاری شد و استاد ارجمندم دکتر عباچی در این مسیر با صبر و حوصله راهنمایی و ارشاد و یاری فرمودند.
ترجمه بیت‌های عربی
بیت 1
إِنَّ هَوَی النَّفْسِ یَقُدُّ الْعِقال
لا یَتَهَدّیٰ وَ یَعِی ما یُقال
قَدَّ: قطع کرد، برید، دو نیم کرد یا از درازا برید
عِقال: زنجیر و پای‌بند
یَتَهَدّیٰ: راهنمائی و هدایت می‌خواهد.
وعی: پذیرفت (سخن)
هوایِ نفس، زنجیر و بند را پاره می‌کند (یعنی بدون بند و عقال، بار می‌کند و حرکت می‌کند) راهنمایی و هدایت نمی‌خواهد و هر آن‌چه گفته می‌شود را می‌پذیرد.
بیت 2
خاک من و توست که باد شَمال
می‌بردش سوی یَمین و شِمال
شَمال: سمت شمال، متضاد جنوب – شِمال: چپ، متضاد راست.
بیت 3
ما لَکَ فِی الْخَیمةِ مُسْتَلْقیاً؟
وَ انْتَهَضَ الْقَومُ وَ شَدُّوا الرِّحال
ما لَکَ: تو را چه می‌شود؟
مُسْتَلْقی: به پشت خوابیده، دراز کشیده
انْتَهَضَ: برخاست
شُدُّوا: محکم بستند
رِحال: وسایل سفر
تو را چه می‌شود که در خیمه، دراز کشیده‌ای؟ در حالی که مردم (قافله و کاروان) برخاسته‌اند و بارهای خود را محکم بسته‌اند.
بیت 4
عمر به افسوس برفت آن‌چه رفت
دیگرش از دست مده بر مُحال
مُحال، کارِ نشدنی، کار بیهوده
بیت 5
قَدْ وَعَرَ الْمَسْلَکُ یا ذَا الْفَتیٰ
أَفْلَحَ مَن هَیَّأَ زَادَ الْمَآل
وَعَرَ (وَعُرَ، وَعِرَ) سفت و سخت شد و راه رفتن در آن دشوار گردید
ذا: این (اسم اشاره)
الْفَتیٰ: جوان‌مرد
هَیَّأَ: تهیه کرد، آماده کرد
زَاد: توشه
المآل: آینده
ای جوان‌مرد! راه، سفت و سخت شده و راه رافتن دشوار گردیده است. کسی که توشۀ راه آینده را آماده کرده است رستگار می‌شود.
بیت 7
لا تَکُ تَغْتَرُّ بِمَعْمُورَةٍ
یَعْقَبُهَا الْهَدْمُ أَوِ الْاِنْتِقال
لا تَکُ: مباش (لا تَکُنْ)
تَغْتَرُّ: مغرور می‌شوی، فریب می‌خوری
مَعْمُورَة: دنیای آباد
یَعْقَبُ: در پی می‌آید
هَدْم: ویرانی
به دنیای آبادی که ویرانی یا انتقال از آن در پی آن می‌آید، مغرور و فریفته مباش
بیت 9
لَو کُشِفَ التُّربةُ عَنْ بَدْرِهِم
لَمْ یُرَ إِلّا کَدَقیقِ الْهِلال
کُشِفَ: آشکار شد
بَدر: ماه شب چهارده
یُرَ: دیده می‌شود (لَمْ یُرَ: دیده نشد، اما چون جمله شرطی است به صورت مضارع ترجمه می شود: دیده نمی‌شود)
دَقیق: باریک
اگر خاک از رخسارۀ چون ماه شب چهارده آنها کنار زده شود جز یک هلال نازک دیده نمی‌شود.
بیت 10
بس که درین خاک مُمَزَّق شدست
پیکر خوبانِ بَدیع الْجَمال
مُمَزَّق: پاره شده، درهم دریده
بَدیع الْجَمال: خوش چهره، زیبارو
بیت 11
وَ انْدَرَسَ الرَّسْمُ بِطُولِ الزَّمان
وَ انْتَخَرَ الْعَظْمُ بِمَرِّ اللَّیال
اِنْدَرَسَ: پاک شد و از بین رفت، پوسیده شد
رَسْم: نشانه و اثر
انْتَخَرَ: پوسیده شد
عَظْم: استخوان
مَرِّ اللَّیال: مرور شب‌ها، گذر شب‌ها
در درازنایِ زمان، نشانه‌ها پاک شدند و از بین رفتند و به گذرِ شب‌ها استخوان‌ها پوسیدند.
بیت 12
ای که درونت به گنه تیره شد
ترسمت آیینه نگیرد صَقال
صَقال: درخشندگی و جلا
بیت 13
ما لَکَ تَعْصِی؟ وَ مُنادِی الْقَبول
مِنْ قِبَلِ الْحَقِّ یُنادِی تَعال
ما لَکَ: تو را چه می‌شود؟
تَعْصِی: نافرمانی می‌کنی
مُنادِی: ندا دهنده
قَبول: باد صبا
قِبَل: طرف، سمت
یُنادِی: ندا می دهد
تَعال: بیا
تو را چه می‌شود که نافرمانی می‌کنی؟ در حالی که ندا دهندۀ بادِ صبا از سوی حق ندا می‌دهد که بیا.
بیت 15
عِزٌ کریمٌ أَحَدٌ لایَزول
جَلٌّ قَدیمٌ صَمَدٌ لایَزال
عِزّ: بزرگی و عزت
أَحَد: تک و تنها
لایَزول: از بین نمی‌رود
جَلّ: بزرگوار
لایَزال: از بین نمی‌رود
با عظمت، بخشنده و فرد است که از بین نمی‌رود. بزرگ ، پاک و منزّه است که پیوسته وجود دارد (از بین نرفتنی است.)
بیت 17
کَمْ حَزَنٍ فی بَلَدٍ بَلْقَعٍ
مَنَّ عَلَیْها بِسَحابٍ ثِقال
کَمْ: چه بسا
حَزَن: سرزمین ناهموار
بَلَد: سرزمین
بَلْقَع: خشک و بی‌آب و علف
مَنَّ: منت نهاد
سَحاب: ابر
ثِقال: سنگین
چه بسا سرزمینی ناهموار در یک سرزمین خشک و بی آب و علف که به واسطۀ ابرهای سنگین (پر بار) بر آن منت نهاد.
بیت 19
إِنْ نَطَقَ الْعارِفُ فی وَصْفِهِ
یَعْجَزُ عَن شَأْنِ عَدیمِ الْمِثال
نَطَقَ: حرف زد
یَعْجَزُ: ناتوان می‌شود
شَأْن: جایگاه و مقام
عَدیمِ الْمِثال: بی‌مانند
اگر شخص عارف و دانا به ذات حق، در وصفش سخن گوید از (بیانِ) جایگاهِ بی‌مانندش ناتوان است.
بیت 20
کَمْ فَطِنٍ بادَرَ مُسْتَفْهِماً
عادَ وَ قَدْ کَلَّ لِسانُ الْمَقال
فَطِن: زیرک و با هوش
بادَرَ: مبادرت کرد، آغاز به انجام کاری کرد
مُسْتَفْهِم: پرسش‌گر، جوینده
عادَ: برگشت، بازگشت
کَلَّ: لال شد
لسان: زبان
مَقال: سخن، گفتار
چه بسا فرد زیرک و باهوش که خواست اقدام به فهم (فهم و شناخت خدا) کند، بازگشت در حالی که زبان گفتارش لال شده است. (نمی‌تواند آن را بیان کند.)
بیت 23
لَو دَنَتِ الْفِکرةُ مِنْ حُجْبِهِ
لَاحْتَرَقَتْ مِنْ سُبُحاتِ الْجَلال
دَنَتْ: نزدیک شد
حُجْب: پرده، پوشش
اِحْتَرَقَتْ: آتش گرفت، سوخت
سُبُحاتِ: بزرگی و جلال خدا
اگر اندیشه به پرده و حجاب نزدیک شد از بزرگی و جلال خدا آتش گرفت و سوخت.
بیت 25
أَصْبَحَ مِنْ غایةِ أَلْطافِهِ
یَجْتَرِمُ الْعَبْدُ وَ یُبْقِی النَّوال
أَصْبَحَ: شد، زیبنده شد
غایةِ: نهایتِ
یَجْتَرِمُ: گناه می‌کند
یُبْقِی: پایدار می‌کند
نَوال: بخشش، سهم
از زیادی لطفش اینکه بنده گناه می‌کند در حالی که خداوند هم‌چنان به او می‌بخشد. (بخشش را قطع نمی‌کند.)
بیت 27
إِنَّ مَقالی حِکَمٌ فَاعْتَبِرْ
مَوعِظةٌ تُسْمِعُ صُمَّ الْجِبال
مَقال: سخن، گفتار
حِکَمٌ: حکمت‌ها، سخنانِ حکیمانه
اِعْتَبِرْ: عبرت بگیر
تُسْمِعُ: به گوش ... می‌رساند
سخن من حکمت است پس عبرت بگیر. پندی است که به گوش کوه‌های سخت می‌رساند. (یعنی دل تو نباید در پذیرش آن از کوه، سخت‌تر باشد.)
بیت 29
بادیةُ الْمَحْشَرِ وادٍ عَمیق
تَمْتَحِنُ النَّفْسَ وَ تُمْضِی الْجَمال
واد: وادی، درۀ تنگ و عمیق
تَمْتَحِنُ: آزمایش می‌کند
تُمْضِی: از بین می‌برد
جَمال: زیبایی
صحرای محشر درۀ تنگِ ژرفی است که جان را امتحان می‌کند و زیبایی را از بین می‌برد.
بیت 31
رَبِّ أَعِنِّی وَ أَقِلْ عَثْرَتی
أَنْتَ رَجائی وَ عَلَیْکَ اتِّکال
أَعِنْ: یاری کن
أَقِلْ: در گذر، از خطر سقوط حفظ کن (فعل امر از ریشه قیل در باب افعال)
عَثْرَة: لغزش
رَجاء: امید
اِتِّکال: تکیه، اعتماد، توکل
پروردگارا مرا یاری کن و از لغزشم در گذر و مرا از افتادن نگه‌دار. تو امید من هستی و توکل و تکیه بر توست.
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۱۳ روز قبل، شنبه ۲۵ فروردین ۱۴۰۳، ساعت ۲۰:۰۶ دربارهٔ هاتف اصفهانی » دیوان اشعار » ترجیع بند - که یکی هست و هیچ نیست جز او:
ترجیع بند زیبای هاتف را یکی از همراهان گنجور زحمت کشیده بود و ویرایش کرده بود اما با وجود زحمت بسیاری که کشیده شده بود این قدر حرکات و سکون و کاما و نقطه و ... زیاد بودند که خوانش متن عملا دچار مشکل می شد
حرکات و سکون و علائم سجاوندی برای این است که متن راحت و بدون اشتباه خوانده شود یعنی در حد ضرورت. اما وقتی زیاد شود به ضد خود تبدیل می شود و متن را گیج و گنگ می کند و کسی که می خواهد متن را بخواند باید درگیر این علائم شود. بگذریم که در برخی موارد مانند سِماع - —بِالْغَدو و ... حرکات اشتباه بود که اصلاح شدبا اجازه مدیر محترم سایت گنجور، علائم اضافه را حذف کردم. آخر مصاریع نیاز به نقطه یا کاما نیست آنها هم حذف شد مگر در موارد بسیار اندکی که نیاز باشد.
مثلا هیچ کس نیست که نتواند کلمات «از - خروش - عاشق - امشب و ....» را بدون حرکت بخواند آن هم در حد افراط در حرکاتسعی خواهم کرد یک خوانش هم تهیه نمایم
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۱۴ روز قبل، شنبه ۲۵ فروردین ۱۴۰۳، ساعت ۱۲:۵۳ در پاسخ به بهروز دربارهٔ هاتف اصفهانی » دیوان اشعار » ترجیع بند - که یکی هست و هیچ نیست جز او:
عجبا
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۱۴ روز قبل، شنبه ۲۵ فروردین ۱۴۰۳، ساعت ۱۲:۴۲ در پاسخ به نجمي دربارهٔ هاتف اصفهانی » دیوان اشعار » ترجیع بند - که یکی هست و هیچ نیست جز او:
و سپس باید بگردیم معنی برای آن جور کنیم
تصور نمایید اگر بیت مورد نظر شما باشد
این سخن می‌شنیدم از اعضا
همه حبل الورید و الشریانچه معنایی دارد؟ یعنی همه اعضاء حبل الورید و شریان بودند
همان که در گنجور آمده صحیح است
از همۀ اعضای بدنم این سخن را می شنیدم حتی از سیاهرگ و سرخرگ
وقتی پیسنهاد اصلاحیه می دهیم اولا از منبع معتبر باشد ثانیا دارای معنا باشد
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۱۵ روز قبل، پنجشنبه ۲۳ فروردین ۱۴۰۳، ساعت ۲۲:۰۲ دربارهٔ مولانا » دیوان شمس » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۸۲۷:
بیت 4
دوش شراب ریختی وز بر ما گریختی
بار دگر گرفتمت بار دگر چنان مکن
نظر بنده بر این است که مصرع دوم باید به صورت جمله شرطی خوانده شود
یعنی اگر دوباره تو را گرفتم باز فرار مکن
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۱۵ روز قبل، پنجشنبه ۲۳ فروردین ۱۴۰۳، ساعت ۲۲:۰۱ در پاسخ به جدلی دربارهٔ مولانا » دیوان شمس » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۸۲۷:
جمله استفهامی نیست و اصلا نمیشه به صورت استفهامی خواند.
نه کلمه استفهام در تقدیر است نه در لفظ
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۱۷ روز قبل، چهارشنبه ۲۲ فروردین ۱۴۰۳، ساعت ۱۱:۱۱ دربارهٔ سعدی » دیوان اشعار » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۹۳:
بیت 17 مصرع دوم با استفهام و بدون استفهام صحیح است. بنده بدون استفهام را بیشتر می پسندم
دوستی را گفتم اینک عمر شد، گفت ای عجب!
طُرفه می‌دارم که بی دلدار چون بردی به سر!
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۱۸ روز قبل، سه‌شنبه ۲۱ فروردین ۱۴۰۳، ساعت ۱۱:۳۰ دربارهٔ سعدی » دیوان اشعار » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۹۳:
در مورد بیت 4 و 10 توضیحی لازم است تا خوانندگان را به اشتباه نیاندازد.
متن اولیه بیت 4 به این شکل بود:
تِهْتُ؛ و المَطلوبُ عِندی، کَیفَ حالی؟ اِنَّ‌نا
اِنَّ‌نا نه معنا دارد نه مرجعی برای ضمیر نا وجود دارد.
با بررسی شکل‌های محتمل، به این نتیجه رسیدیم که باید إِنْ نَأیٰ باشد.
نَأیٰ: سرسنگینی و تکبر کرد
بعدا به نسخه استاد فروغی که در همین صفحه موجود است مراجعه کردم و متوجه شدم اِنْ نَآ نوشته است که از نظر معنا درست است اما استاد عباچی تذکر فرمودند که از نظر رسم الخط باید به شکل نَأیٰ نوشته شود.
در قرآن سورۀ أَسراء آیۀ 83 چنین آمده: {وَإِذَا أَنْعَمْنَا عَلَی الْإِنسَانِ أَعْرَضَ وَ نَأَیٰ بِجَانِبِهِ وَإِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ کَانَ یَئُوسًا
و ما هرگاه به انسان نعمتی عطا کنیم از آن رو بگرداند و دوری جوید، و هرگاه شر و بلایی به او روی آورد به کلی مأیوس و ناامید شود.
متن اولیه بیت 10 به این شکل بود:
قِیلَ لی: فِی الحُبِّ أَخطارٌ و تحصیلُ المُنیٰ
دَولَةٌ أَلقیٰ بِمَن أَلقیٰ بِروحی فِی الْخَطر
این ترکیب از جمله نمی‌تواند دارای معنا باشد. ترکیب‌های مختلف را بررسی نمودیم باز هم مشکل داشت. فعل أَلقیٰ بعد از دولة هیچ جایگاهی از نظر معنا و نحو نداشت چون نمی‌توانست خبر باشد (به خاطر نکره بودن دولة) نه می‌توانست جملۀ وصفیه باشد (به خاطر جنسیت). در تصویر کتاب استاد فروغی که در همین صفحه موجود است در جلوی این بیت، علامت سؤال «؟» گذاشته شده است یعنی ایشان هم متوجه ایراد بوده‌اند و به مفهوم مشخصی نرسیده‌اند.
پس از بررسی‌های بسیار به این نتیجه رسیدیم که املای کلمه دَولة اشتباه است و باید دُولة باشد و نیز دو فعل أَلقیٰ در اینجا درست نیست. با بررسی شکل‌های مختلف فعل به این نتیجه رسیدیم که اولی باید أَلْقِی باشد (ثلاثی مجرد، مضارع برای أنا) و دومی أَلقیٰ (ثلاثی مزید باب افعال، ماضی برای هو) و نیز دُولة خبر برای تحصیل است و جمله تمام می شود و بعد از آن جملۀ جدید تفسیری است برای قبل از آن.
قِیلَ لی: فِی الحُبِّ أَخطارٌ و تحصیلُ المُنیٰ
دُولَةٌ. أَلقِی بِمَن أَلقیٰ بِروحی فِی الْخَطر
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۱۸ روز قبل، سه‌شنبه ۲۱ فروردین ۱۴۰۳، ساعت ۱۱:۰۸ دربارهٔ سعدی » دیوان اشعار » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۹۳:
اصلاح و ترجمه متن با یاری و همراهی استاد ارجمندم دکتر عباچی عزیز انجام شده است. از ایشان سپاسگزارم که با صبر و حوصله، چندین روز برای اصلاح و ترجمه وقت گذاشتند. خدایشان به سلامت بدارد.
بیت 2
هَدَّ صَبری ما تَوَلّیٰ؛ رَدَّ عَقلی ما ثَنیٰ
صادَ قَلبی ما تَمَشّیٰ؛ زادَ وَجدی ما عَبَر
هَدَّ: سخت ویران کرد؛ سست و ناتوان کرد.
ما در هر دو مصرع، مای مصدری است و فعل را در معنا به مصدر تبدیل می‌کند.
تَوَلّیٰ: روی برگرداند
ثَنیٰ: خم کرد، از روی غرور روی گرداند
تَمَشّیٰ: راه رفت
روی گردانیدن او صبرم را از بین برد و خم کردن پهلویش عقلم را برگرداند. (مجنونم کرد.)
راه رفتنش قلبم را به دام انداخت و گذر کردنش اشتیاقم را دو چندان کرد.
بیت 4
تِهْتُ؛ و المَطلوبُ عِندی، کَیفَ حالی؟ إِنْ نَأیٰ
حِرْتُ؛ وَ المَأمولُ نَحوی، مَا احْتِیالی إِن هَجَر؟
تِهْتُ: حیرت زده شدم
نَأیٰ: سرسنگینی و تکبر کرد
حِرْتُ: حیرت زده شدم
مَأمول: کسی یا چیزی که آرزو شده است.
احْتِیال: چاره
هَجَرَ: ترک کرد، دوری گزید
سرگردان شدم در حالی که یارِ دل‌خواه در نزد من است. حالم چگونه است؟ اگر سرسنگینی و تکبر کند.
حیرت زده شدم در حالی که آرزویم نزدیک من است، چاره چیست اگر دوری گزیند و مرا ترک کند؟
بیت 6
قُلْ لِمَن یَبغِی فِراراً مِنهُ: هَل لی سَلْوَةٌ؟
أَم عَلَی التَّقدیرِ أَنّی أَبْتَغِی، أَینَ الْمَفَر؟
یَبغِی: می‌خواهد
سَلْوَة و سُلْوَة: خوشی و آسایش و فراخ در زندگی
أَبْتَغِی: می‌خواهم
مَفَر: جای فرار (اسم مکان)
به کسی که از من می‌خواهد از او بگریزم بگو آیا من آسایشی دارم؟ یا این که خواسته‌ام را بر تقدیر قرار دهم. (اگر تقدیر و سرنوشت است من می‌پذیرم.) پس به کجا فرار کنم؟
بیت 8
یَکرَهُ الْمَحبوبُ وَصلِی؛ أَنتَهِی عَمّا نَهیٰ
یَرسِمُ المنظورُ قَتلی، أَرتَضِی فی ما أَمَر
یَکرَهُ: بدش می‌آید، ناپسند می‌دارد.
أَنتَهِی: می‌پذیرم، گردن می‌گذارم
أَرتَضِی: راضی می‌شوم
محبوبم از رسیدن به من کراهت دارد (خوشش نمی‌آید)، من آن‌چه را نهی کرده است گردن می‌گذارم.
این محبوب، نقشۀ کشتن مرا می‌کَشد و من به آن چه دستور دهد راضی و خشنود هستم.
بیت 10
قِیلَ لی: فِی الحُبِّ أَخطارٌ و تَحصیلُ المُنیٰ
دُولَةٌ؛ أَلقِی بِمَن أَلقیٰ بِروحی فِی الْخَطر
حُبّ: عشق و دوستی
أَخطارٌ: هلاک و نابودی
مُنیٰ: آرزوها (جمع مُنْیة)
دُولَةٌ: کار سخت و دشوار، آن‌چه به گردش زمان و نوبت از یکی به دیگری برسد
أَلقِی: ملاقات می‌کنم، استقبال می‌کنم
أَلقیٰ بِـ: انداخت
با توجه به ترجمۀ کلمۀ «دولة» دو ترجمه صحیح است:
به من گفته شده در عشق، مُشْرف شدن به هلاک و نابودی است و به دست آوردن آرزوها کاری سخت و دشوار است. از کسی که جان مرا در سختی انداخت (یعنی محبوب) استقبال می‌کنم.
به من گفته شد در عشق خطرهائی وجود دارد و رسیدن به آرزوها گاهی پیش می‌آید و گاهی پیش نمی‌آید ، من ملاقات می‌کنم با آن کس که جانم را در معرض خطر قرار داده است.
بیت 12
فَالتَّنائی غُصَّةٌ؛ ما ذاقَ إِلّا مَن صَبا
و التّدَانِی فُرصةٌ؛ ما نالَ إِلّا مَن صَبَر
التَّنَائِی: دور شدن
ذاقَ: چشید
صَبا، عشق ورزید، اشتیاق پیدا کرد
تدَانی: نزدیک شدن
نالَ: نائل شد، رسید
دوری، غم و غصه است، جز کسی که عشق می‌ورزد آن را نمی‌چشد و رسیدن به محبوب فرصتی است که جز کسی که صبر می‌کند به آن نمی‌رسد.
بیت 14
لَحْظُکَ القَتّالُ یَغْوِی فی هَلاکی؛ لا تَدَعْ!
عِطْفُکَ المَیّاسُ یَسْعیٰ فی بَلائی؛ لا تَذَرْ!
لَحْظ: چشم
یَغْوِی: گمراه می‌کند، فریب می‌دهد
عِطْف: کنار و جانب چیزی
مَیّاس: کسی که با ناز و کرشمه راه می‌رود.
یَسْعیٰ: سعی و تلاش می‌کند
لا تَذَرْ: رها مکن، مگذار
چشم قتال تو در کشتنِ من فریب می‌دهد و گمراه می‌کند، رها مکن. (کشتنم را رها مکن). تکان خوردن پهلویت با ناز و کرشمه دارد در بلا رساندن به من تلاش می‌کند. آن را ترک مکن. (بلا رساندن به من را رها مکن)
این بیت ترکیب دیگری هم دارد که از نظر نحوی ارجح است اما معنایش از مشی و زبان سعدی به دور است:
لَحْظَکَ القَتّالَ یَغْوِی فی هَلاکی؛ لا تَدَعْ!
عِطْفَکَ المَیّاسَ یَسْعیٰ فی بَلائی؛ لا تَذَرْ!
نگذار چشم قتال تو من را برای کشته شدن فریب دهد، و نگذار تکان خوردن پهلویت با ناز و کرشمه برای انداختن من در بلا و مصیبت تلاش کند.
بیت 16
یا رَخیمَ الْجِسمِ! لَوْلا أَنتَ، شَخصی مَا انْحَنیٰ
یا کَحیلَ الطَرفِ! لَوْلا أَنتَ، دَمعی مَا انْحَدَر
رَخیم: لطیف
شَخص: ندام، قد
انْحَنیٰ: خمید
کَحیل: سرمه کشیده
دَمع: اشک
اِنْحَدَر: فرو ریخت، سرازیر شد
ای که دارای بدن نرم و لطیف هستی اگر تو نبودی تنم خمیده نمی‌شد. ای که دارای چشمان سرمه کشیده شده هستی اگر تو نبودی اشکم سرازیر نمی‌شد.
بیت 18
بَعضُ خِلّانِی أَتانِی سائِلاً عَن قِصَّتی
قُلتُ لا تَسأَلْ! صُفارُ الْوَجهِ یُغْنِی عَنْ خَبَر
خِلّان: دوستان صمیمی
أَتا: آمد
صُفار: زردی
یُغْنِی: بی نیاز می‌کند
برخی دوستانم برای سؤال از ماجرای من نزدم آمدند. گفتم از من نپرس چون زردی چهره‌ام بی نیاز از دریافت خبر می‌کند.
عباسی-فسا @abbasi۲۱۵۳ در ۲۰ روز قبل، یکشنبه ۱۹ فروردین ۱۴۰۳، ساعت ۰۲:۰۰ در پاسخ به مسعود رستگاری دربارهٔ سعدی » دیوان اشعار » غزلیات » غزل شمارهٔ ۵۱۸:
درود بر دوست ناشناخته جناب آقای رستگاری
فرمایش شما صحیح بود و متن را ویرایش کردم
کما اینکه ابیات را هم اندکی ویرایش کردم