گنجور

 
صائب تبریزی
صائب تبریزی » دیوان اشعار » غزلیات »

غزل شمارهٔ ۵۶

آه می‌باشد مسلسل خاطرِ افگار را

در درازی نیست کوتاهی شبِ بیمار را

عشق می‌آرد دلِ افسردهٔ ما را به شور

مطرب از طوفان سِزَد دریای لنگردار را

نیست ممکن عشق را در سینه پنهان داشتن

قُربِ این آیینه طوطی می‌کند زَنگار را

سایهٔ مژگان گرانی می‌کند بر چشمِ یار

از پرستاران بود بیماری این بیمار را

نیست ممکن فرق‌کردن، گر نباشد پیچ و تاب

از میانِ نازکِ او رشتهٔ زنّار را

بی‌نیاز از مِیْ بوَد رخسارِ شرم‌آلودِ یار

نیست حاجت شبنمِ بیگانه این گلزار را

بوالهوس را دایم از تیغِ تغافل خسته‌دار

برمیاور زینهار از دستِ گلچین خار را

از همان راهی که آمد گل مسافر می‌شود

باغبان بیهوده می‌بندد درِ گلزار را

در بهاران پوست بر تن پردهٔ بیگانگی است

یا بسوزان، یا به مِیْ ده جُبّه و دستار را

برق را در خنده‌ای طی گشت طومارِ حیات

زندگی کوتاه باشد چون شرر اشرار را

گر‌چه بتوان از زبانِ خوش دهانِ خصم بست

هیچ افسون چون ندیدن نیست رویِ مار را

خلق در مهدِ زمین از خوابِ غفلت مانده‌اند

ور نه گهواره است زندان مردمِ بیدار را

آیهٔ رحمت کند اهلِ معاصی را دلیر

شد ز خطِ سبزِ گستاخی فزون اغیار را

می‌زند از شرم صائب سینه را بر تیغِ کوه

دید تا کبکِ دَری آن سروِ خوش رفتار را

 
 
 
گنجور را از دست هوش مصنوعی نجات دهید!

با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: ویکی‌درج
تعداد ابیات: ۱۴
خلاصه

هوش مصنوعی: این شعر به بررسی احساسات عاشقانه و درد و رنجی که عشق به همراه دارد می‌پردازد. شاعر به زیبایی و مشکلات ناشی از عشق، مانند بیماری و دلتنگی، اشاره می‌کند و می‌گوید که عشق را نمی‌توان پنهان کرد و همیشه در سینه‌ی انسان وجود دارد. همچنین به تاثیر چشمان یار و ناز و نوازش او بر دل عاشق اشاره می‌کند و می‌گوید که تنهایی و بی‌تمسک به چیزهای بی‌ارزش، مانند شبنم‌های بیگانه، در میانسالی احساس سپید و بی‌نیازی به بار می‌آورد. او در نهایت به زندگی و گذر زمان اشاره می‌کند و به این فکر می‌افتد که زندگی زودگذر است و آدمیان باید از غفلت بیدار شوند تا از دنیا بهره‌مند شوند.

برگردان به زبان ساده

# آه می‌باشد مسلسل خاطرِ افگار را

در درازی نیست کوتاهی شبِ بیمار را

هوش مصنوعی: غم و اندوهی که در دل دارم مانند تیرهایی است که پیوسته به خاطر می‌زند. در این میان، شب‌های تلخ و دردآور هیچ‌گاه به پایان نمی‌رسند.

# عشق می‌آرد دلِ افسردهٔ ما را به شور

مطرب از طوفان سِزَد دریای لنگردار را

هوش مصنوعی: عشق می‌تواند دل ناراحت و غمگین ما را به نشاط و شادابی برساند، مانند اینکه طوفانی موجب می‌شود تا دریا به حرکت درآید و به اوج خود برسد.

# نیست ممکن عشق را در سینه پنهان داشتن

قُربِ این آیینه طوطی می‌کند زَنگار را

هوش مصنوعی: عشق را نمی‌توان در دل پنهان کرد، زیرا نزدیکی به این آیینه باعث می‌شود که روح و حقیقت عشق، مانند صدای طوطی آشکار گردد و زنگارها را از بین ببرد.

# سایهٔ مژگان گرانی می‌کند بر چشمِ یار

از پرستاران بود بیماری این بیمار را

هوش مصنوعی: سایهٔ بلند مژگان معشوق باعث سنگینی و ناراحتی چشم او می‌شود، و این نشان می‌دهد که پرستاران نیز نمی‌توانند به این بیمار کمک کنند.

# نیست ممکن فرق‌کردن، گر نباشد پیچ و تاب

از میانِ نازکِ او رشتهٔ زنّار را

هوش مصنوعی: این مطلب بیانگر این است که نمی‌توان تفاوتی قائل شد، مگر اینکه در میان نازکی و ظرافت او، تنشی یا پیچ و تاب وجود داشته باشد که رشتهٔ زنار را مشخص کند. به عبارت دیگر، در حالتی که همه چیز یکنواخت و ساده باشد، نمی‌توان به تمایز رسید و فقط با وجود تغییرات و ظرافت‌هاست که می‌توان به تفاوت‌ها پی برد.

# بی‌نیاز از مِیْ بوَد رخسارِ شرم‌آلودِ یار

نیست حاجت شبنمِ بیگانه این گلزار را

هوش مصنوعی: اگر یار با چهره‌ی شرمگینش در کنارم باشد، دیگر نیازی به می و شراب نیست؛ این گلزار، به شبنم و رطوبت بیگانه نیازی ندارد.

# بوالهوس را دایم از تیغِ تغافل خسته‌دار

برمیاور زینهار از دستِ گلچین خار را

هوش مصنوعی: بوالهوس را همیشه از طعنه‌ها و نیرنگ‌ها بی‌خبر نگه‌دار و مراقب باش که از دستان گل‌چین، آزار و درد نبیند.

# از همان راهی که آمد گل مسافر می‌شود

باغبان بیهوده می‌بندد درِ گلزار را

هوش مصنوعی: از همان مسیری که گل به اینجا آمده، او به سفرش ادامه می‌دهد. باغبان، در تلاش برای حفظ گل‌ها، درِ باغ را به اشتباه می‌بندد.

# در بهاران پوست بر تن پردهٔ بیگانگی است

یا بسوزان، یا به مِیْ ده جُبّه و دستار را

هوش مصنوعی: در فصل بهاری، احساس جدایی و غریبگی بر تن انسان حکم‌فرماست. می‌توانی این حس را نابود کنی یا با نوشیدن شراب، لباس و پوشش خود را کنار بگذاری.

# برق را در خنده‌ای طی گشت طومارِ حیات

زندگی کوتاه باشد چون شرر اشرار را

هوش مصنوعی: زندگی بسیار کوتاه است و مثل جرقه‌ای ناپایدار می‌گذرد. در این مدت، گاهی با خوشی و خنده همراه است، اما در نهایت همه چیز زودگذر است و چون آتش اشرار، به سرعت خاموش می‌شود.

# گر‌چه بتوان از زبانِ خوش دهانِ خصم بست

هیچ افسون چون ندیدن نیست رویِ مار را

هوش مصنوعی: اگرچه می‌توان با کلام شیرین و دلپذیر دشمن، هرگونه فریبی را به کار برد، اما هیچ چیزی مانند نادیده گرفتن چهره‌ی زخم‌آلود و خطرناک او نمی‌تواند اثرگذار باشد.

# خلق در مهدِ زمین از خوابِ غفلت مانده‌اند

ور نه گهواره است زندان مردمِ بیدار را

هوش مصنوعی: مردم در روی زمین غافل از حقیقت زندگی هستند و اگر بیدار بودند، می‌فهمیدند که این دنیا در واقع مانند یک گهواره است که آن‌ها را در بند کرده است.

# آیهٔ رحمت کند اهلِ معاصی را دلیر

شد ز خطِ سبزِ گستاخی فزون اغیار را

هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که رحمت الهی بر گناهکاران نازل می‌شود و این امر باعث می‌شود که آنها با دلیرتر شدن از حد و مرزهای خود، جسارت بیشتری پیدا کنند و بر دیگران تأثیر بگذارند.

# می‌زند از شرم صائب سینه را بر تیغِ کوه

دید تا کبکِ دَری آن سروِ خوش رفتار را

هوش مصنوعی: شاعر با دیدن مناظر زیبا و دل‌انگیز کوهستان و پرنده کبک که در آنجا پرواز می‌کند، به شدت شرمگین و تحت تاثیر قرار می‌گیرد. زیبایی و لطافت آن سرو خوش‌رفتار و طبیعت اطراف او چنان احساسی در او ایجاد می‌کند که گویی سینه‌اش به تیغ کوه می‌زند. احساسات عمیق او از زیبایی‌های طبیعی و دلتنگی به قدری قوی است که نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد.
رونوشت متن رونوشت نشانی نمای مشابه کتابهای چاپی (فقط رایانه)
اطّلاعات
واژگان
تصاویر
خوانش‌ها
مشق شعر
هم‌آهنگ‌ها
ترانه‌ها
حاشیه‌ها
اطّلاعات
واژگان
تصاویر
خوانش‌ها
مشق شعر
هم‌آهنگ‌ها
ترانه‌ها
حاشیه‌ها
اطّلاعات
واژگان
تصاویر
خوانش‌ها
مشق شعر
هم‌آهنگ‌ها
ترانه‌ها
حاشیه‌ها
غزل شمارهٔ ۵۶ به خوانش عندلیب
می‌خواهید شما بخوانید؟ اینجا را ببینید.
فعال یا غیرفعال‌سازی قفل متن روی خوانش من بخوانم
اطّلاعات
واژگان
تصاویر
خوانش‌ها
مشق شعر
هم‌آهنگ‌ها
ترانه‌ها
حاشیه‌ها
اطّلاعات
واژگان
تصاویر
خوانش‌ها
مشق شعر
هم‌آهنگ‌ها
ترانه‌ها
حاشیه‌ها
مولانا
مولانا » دیوان شمس » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۵۹

ای ز مقدارت هزاران فخر بی‌مقدار را

داد گلزار جمالت جان شیرین خار را

ای ملوکان جهان روح بر درگاه تو

در سجودافتادگان و منتظر مر بار را

عقل از عقلی رود هم روح روحی گم کند

[...]

جامی
جامی » دیوان اشعار » فاتحة الشباب » غزلیات » شمارهٔ ۳۲

یارب انصافی بده آن شیخ دعوی دار را

تا به خواری ننگرد رندان دردی خوار را

شرع را آزار اهل دل تصور کرده است

زان گرفته پیشه خود شیوه آزار را

طبع بر گنج حقیقت قفل و شرع آمد کلید

[...]

مشاهدهٔ ۲ مورد هم آهنگ دیگر از جامی
امیرعلیشیر نوایی
امیرعلیشیر نوایی » دیوان اشعار فارسی » غزلیات » شمارهٔ ۱۶ - تتبع مخدومی جامی

منکه دارم از مژه بر دیده چندین خار را

جمله در چشمم نروبم گر در خمار را

میفروش از لطف بنماید حریفان چاره چیست

بهر می وجه کم و مخموری بسیار را

چرخ پر انجم شود از مکر شیخ اندر سماع

[...]

اهلی شیرازی
اهلی شیرازی » دیوان اشعار » غزلیات » شمارهٔ ۲۱

گر به فانوس خیال آیی چو شمع اغیار را

در سماع آرد رخت صد صورت دیوار را

لاف خوبی گر زند گلزار پیش روی تو

برق حسنت آتش غیرت زند گلزار را

سینه‌ام چون غنچه بس کز داغ غم در تنگ بود

[...]

اسیری لاهیجی
اسیری لاهیجی » دیوان اشعار » غزلیات » شمارهٔ ۴۳

کاشکی رحمی بُدی آن فتنه‌گر عیّار را

تا نکردی پیشه خود این همه آزار را

کی در آرد بار دیگر حسن خوبان در نظر

هرکه روزی دیده باشد آنچنان رخسار را

کفر زلفش عروة الوثقای ایمان من است

[...]

مشابه‌یابی بر اساس وزن و قافیه
اطّلاعات
واژگان
تصاویر
خوانش‌ها
مشق شعر
هم‌آهنگ‌ها
ترانه‌ها
حاشیه‌ها

معرفی ترانه‌هایی که در متن آنها از این شعر استفاده شده است

اطّلاعات
واژگان
تصاویر
خوانش‌ها
مشق شعر
هم‌آهنگ‌ها
ترانه‌ها
حاشیه‌ها

تا به حال ۲ حاشیه برای این شعر نوشته شده است. 💬 من حاشیه بگذارم ...

حسن خوش فکر در ‫۱ سال و ۷ ماه قبل، یکشنبه ۲۲ مرداد ۱۴۰۲، ساعت ۰۱:۴۵ نوشته:

بیت۱: آه می‌باشد مسلسلِ خاطرِ افگار را/در درازی نیست کوتاهی شبِ بیمار را. معنی: برای اینکه حال بیمار در شب وخیم می شود و بدین جهت شب در نظر او طولانی و سخت می گذرد، در طول شب برای بیمار هیچگونه کوتاهی حاصل نمی شود و شب برای او طولانی میگذرد، همانگونه که شخصی که خاطر پریشانی دارد مدام آه متعدد و طولانی می کشد و در این طول آه و ناله او نیز کوتاهی بوجود نمی آید.

بیت۲: عشق می‌آرد دلِ افسردهٔ ما را به شور/مطرب از طوفان سِزَد دریای لنگردار را. معنی: 

بیت۳: نیست ممکن عشق را در سینه پنهان داشتن/قُربِ این آیینه طوطی می‌کند زَنگار را. معنی: عشق چیزی است که نمی توان آن را از دیگران پنهان کرد(گاه می پرسند از من عاشقش هستی هنوز؟/بی تفاوت بودنم را گریه می ریزد بهم). عشق مانند آیینه ای پاک است که اگر در دل انسان باشد، همانگونه که طوطی با قرار گرفتن در کنار طوطی دیگر به آواز و سخن می آید، حتی انسانهایی را که زنگار بی عشقی بر دلشان نشسته است را مانند طوطی گویا می کند و دل زنگار بسته آنان را نیز گویا چون آیینه صاف می کند. در اثر عشق، چشمان عاشق سخن می گوید(امام علی:عشق و محبت از چشمها پیداست)، حرکات او، حالات چهره او و ... عشق او را منعکس می کنند.

بیت۴: سایهٔ مژگان گرانی می‌کند بر چشمِ یار/از پرستاران بود بیماری این بیمار را. معنی: معشوق بقدری صاحب ناز و اطوار است که حتی سایه مژه های خودش نیز برایش سنگین است و چشمان او را آزرده می کند(چنان نازک بدن باشد که گر آرم به گلزارش/به پا از سایه مژگان بلبل می رود خارش)، آری بدینگونه است که مژگان یار بجای اینکه از چشمانش مراقبت کنند، باعث بیماری چشمان او شده اند و علت خماری چشمانش همین است. 

بیت۵: نیست ممکن فرق‌کردن، گر نباشد پیچ و تاب/از میانِ نازکِ او رشتهٔ زنّار را. معنی: یار بقدری موی میان است که اگر زنار(کمربند مسیحیان که طناب گونه است) تابیدگی نداشت، هیچگاه ممکن نبود که میان باریک یار را از رشته زنار تشخیص داد. 

بیت۶: بی‌نیاز از می بوَد رخسارِ شرم‌آلودِ یار/نیست حاجت شبنمِ بیگانه این گلزار را. معنی: هرچند مصرف مسکر صورت را گلگون می کند، اما رخسار چون گل یار ما بجای شبنم، عرق شرم و حیا نشسته است، پس دیگر نه نیازی به باده برای سرخی دارد، نه شبنم.

بیت۷: بوالهوس را دایم از تیغِ تغافل خسته‌دار/برمیاور زینهار از دستِ گلچین خار را. معنی: ای زیبا رو! نسبت به کسی که بوالهوس است و تنها صورت زیبای ظاهر را می بیند و می جوید بی تفاوت باش و با این بی تفاوتی رخصت نزدیکی او را به خود نده تا این دور بماند و طمع نزدیکی و کام نکند. هش دار که اگر از دست گلچین بوالهوس خار را بیرون بیاوری و با وی عتاب نکنی، راه تعدی او را هموار کرده ای و گلچین تمامی گلها را خواهد چید.

بیت۸: از همان راهی که آمد گل مسافر می‌شود/باغبان بیهوده می‌بندد درِ گلزار را. معنی: روزی گل با نسیمی بهاری شکوفا شد و روزی هم با نسیمی پاییزی پرپر می شود. گریز از تقدیر خزان برای گل ممکن نیست، هرچند باغبان در باغ را ببندد، عمر گل روزی تمام خواهد شد.

در شعری که البته در مقابل این مضمون است خسرو گلسرخی می گوید: گیرم که بر سر این باغ بنشسته در کمین پرنده اید/پرواز را علامت ممنوع می زنید/.... با رویش ناگزیر جوانه ها چه می کنید. مرگ گل نیز مثل رویش جوانه ها ناگزیر است.

بیت۹: در بهاران پوست بر تن پردهٔ بیگانگی است/یا بسوزان، یا به می ده جُبّه و دستار را. معنی: در وقت شیدایی باید تمام عقل و دل و دین را بدور انداخت و شیدایی و عاشقی کرد، همچنان که در فصل بهار و وزش نسیم های فرحبخش، باید از لباس زمستانی کاست تا نسیم را پوست تن بخوبی حس کرد و آنکس که در فصل بهار شیدایی همچنان پایبند لباس ملاحظات باشد، این لباس ملاحظات او را از لذات عاشقی محردم می کند.

بیت۱۰: برق را در خنده‌ای طی گشت طومارِ حیات/زندگی کوتاه باشد چون شرر اشرار را. معنی: همانگونه که برقی که از آسمان می جهد(درخشش برق به درخشش دندان در خنده تشبیه شده) تمام طول حیاتش یک لحظه بیشتر نیست و با همان یک غرش و درخشش از بین می رود، هر کس که چون برق خرمن بیگناهان را بسوزاند و شرارت کند نیز عمرش مانند همان برق یا شراره ها و جرقه های آتش کوتاه خواهد بود. بر طبق آیات و روایات بسیار، اکثر مردم بر اساس اجل مسمی و اجل حتمی نمی‌میرند، بلکه به سبب گناهان و اعمال می‌میرند. در حقیقت اجل معلق آنان است که جان ایشان را می‌گیرد نه اجل مسمی. لذا پیش از آنکه پیمانه آنان پر شود ایشان می‌میرند. درباره علل این تقدم مرگ پیش از اجل حتمی و قطعی و مسمی می‌توان به این حدیث امام صادق(ع) ‌اشاره کرد که می‌فرمایند: یَعیشُ النّاسُ بِاِحْسانِهِمْ اَکْثَرَ مِمّا یَعیشونَ بِاَعْمارِهِمْ وَ یَموتون بِذُنوبِهِمْ اَکْثَرَ مِمّا یَموتونَ بِآجالِهِمْ؛ مردم، بیشتر از آنکه با عمر خود زندگی کنند، با احسان و نیکوکاری خود زندگی می‏ کنند و بیشتر از آن‏که با اجل خود بمیرند، بر اثر گناهان خود می‏ میرند. یا اینکه امام علی میفرمایند: اَلبَغیُ یَصرَعُ الرِّجالَ وَ یُدنِی الآجالَ: ظلم و تجاوز، انسان را زمین می زند و مرگ‌ها را نزدیک می سازد.

بیت۱۱: گر‌چه بتوان از زبانِ خوش دهانِ خصم بست/هیچ افسون چون ندیدن نیست رویِ مار را. معنی: هرچند می توان با گفتگو و زبان لین دشمن و بدخواه را رام کرد، اما از هر حربه ای کارسازتر این است که بکلی از دشمنان و بدخواهان دوری گزینی.

بیت۱۲: خلق در مهدِ زمین از خوابِ غفلت مانده‌اند/ور نه گهواره است زندان مردمِ بیدار را. معنی: گهواره از آن جهت برای کودک خوشایند است که تاب می خورد و او را می خواباند و هرچه او را از خواب ناز بیدار کند برایش ناخوشایند است. این دنیا نیز به جهت اینکه مدام درحال چرخیدن است مانند گهواره است که انسانها را به خواب غفلت فرو برده است، پس هر چیزی که دنیوی باشد و غفلت زا برای انسان خوشایند است و هرچه او را به یاد آخرت بیندازد، روی او را ترش می کند. اما در مقابل برای افرادی که در خواب غفلت نیستند و ضمیرشان بیدار است، تمام لهو و لعب و خوشیهای دنیا برایشان ناخوشایند است و آنچه برای دسته اول مست و مسخ کننده و غفلت زا بود، برای اینان جذاب نبود و دنیا و تمام زرق و برقش برای ایشان مانند زندان غیر قابل تحمل است. به فرموده حضرت محمد صل الله علیه و آله و سلم : الدنیا سجن المومن و جنت الکافر: دنیا برای کافر بهشت است و برای مومن مثل زندان.

بیت۱۳: آیهٔ رحمت کند اهلِ معاصی را دلیر/شد ز خطِ سبزِ گستاخی فزون اغیار را. معنی: رحمت و بخشش گناهکاران و خطاکاران تنها باعث ترغیب انها به تکرار اشتباه خود می شود(تنها گناه ما طمع بخشش تو بود/ما را کرامت تو گنه کار کرده است) به همین جهت زیبایی تو نیز سبب شده است که هر کسی جرئت کند که از تو درخواست وصال داشته باشد.

خط سبز رویش محاسن نوجوان است که نشانه بلوغ است که امروز نیز ما در جمله: پشت لبش سبز نشده، آن را داریم. گویا در قدیم از محاسن و زیبایی های نوجوان محسوب میشد. این مضمون ارتباطی هم با عشق افلاطونی دارد که در ا دبیات فارسی به شاهدبازی نیز تعبیر شده که دکتر شمسیا به ان پرداخته اند.

بیت۱۴: می‌زند از شرم صائب سینه را بر تیغِ کوه/دید تا کبکِ دَری آن سروِ خوش رفتار را. معنی: ای صائب همین که کبک خوش رفتار و خوش حرکت آن معشوق خوش اندام و حرکات را دید، از هیجان و اشتیاق هلاک شیوه ی او شد و سینه خود را درید.

reply flag link

 
سحر بهلولی در ‫۴ ماه قبل، یکشنبه ۴ آذر ۱۴۰۳، ساعت ۰۰:۱۹ نوشته:

بیت هشتم:

با نگاهی بسیار ظریف گوشه چشمی دارد به "انا لله و انا الیه راجعون"

reply flag link

 

برای حاشیه‌گذاری باید در گنجور نام‌نویسی کنید و با نام کاربری خود از طریق آیکون 👤 گوشهٔ پایین سمت چپ صفحات به آن وارد شوید.