فعل​ها جمله فعل حق می​دان

کافری گر نیاوری ایمان

فعل ما از مقید و مطلق

نیست الا ز علم و قدرت حق

کارها جمله آفریدۀ اوست

[...]

آنکه ذات آفرین بیش و کم است

از صفت آفریدنش چه غم است

اختیاری کز اضطرار بود

نزد عاقل نه اختیار بود

خالق کل شیء از که و کی

[...]

نسبت فعل را به مظهر و ساز

کسب خوانند بر طریق مجاز

غصب منصب مکن به علت کسب

فعل حق از تو نیست الا غصب

خالق فعل نیک و بد همه اوست

[...]

شیخ الاسلام دُرّ معنی سفت

در جواب کسی که با او گفت

هیچ آمد شدی خدا را بود؟

گفت باری بگو که ما را بود

خلق را می​برند و می​آرند

[...]

چون بر انواع اوفتاد افعال

مختلف گشت از آن سبب اقوال

گاه قسری و گه طبیعی بود

در ارادی فتاد گفت و شنود

بوالحسین و ابوالمعالی ما

[...]

فعل باری پی غرض نبود

زانکه در ذات او عرض نبوَد

لاابالی است ذات بی مثلش

باز چون ذات، بی سبب فعلش

عاصیی را اگر ببخشاید

[...]

سبب فعل حق چو ما باشیم

او شود خلق و ما خدا باشیم

چون خدائی به کارفرمائی است

سبب فعل علت غائی است

تو کئی؟ تا که این سخن گوئی

[...]

پشّه​ای رفت بر درخت چنار

گفت خواهم که بر پرم هشدار

گفتش آخر کزین نشست چه خاست

تا زبرخاستن چه خیزد راست

پشه​ای بیش نیستی به وجود

[...]

در جهانی که خالی از ستم است

سبب فعل و غایتش بهم است

فعل حق را سبب نمی​شاید

که جزا از عمل برون آید

به حقیقت چو نیک در نگرید

[...]

فعل حق را دگر ز کور دلی

غرضی خاص کرد معتزلی

باز اصلاح حال هر بنده

کرد واجب بر آفرینندۀ

بعد از آن التزام کرد محال

[...]

ماسوی اللّه را عَلَم عالم

از حدث شد که هست ضد قدم

محدث است بل عدم وجود سواه

لم یکن کاین و «کان اللّه»

«و هو الاول» از نُبی بر خوان

[...]

محدث است عالم ار نه از دو یکی

وصف او آمدی و نیست شکی

بودی اندر ازل جهان ساکن

وین زمان باشدی چنان ساکن

متحرک چراست هذا خلق

[...]

«ثبّت العرش» خود جهانی هست

تا تو نقشی بر او توانی بست

عدمی بلکه یک جهان اَعدام

گشته مجموع و کرده عالم نام

نقطه​های عدم بهم پیوست

[...]

گفت بابا فرج حدیث تمام

چونکه کردش سؤال خواجه امام

کین جهان مُحْدَث است یا که قدیم؟

چیست زین هر دو نزد قلب سلیم؟

گفت بابا به او ز روی یقین

[...]

پیشتر از جهان خدای لطیف

جوهری آفرید پاک و شریف

پس به هیبت بدو گماشت نظر

تا که بگداخت جملۀ جوهر

گشت یکسر چو بحر بی​پایان

[...]

ممکن است این همه ز قدرت حی

نرسد فکرها به حکمت وی

چون ز صادق پدید گشت اثر

عقل دانا نهاد بر وی سر

عقل چون ره به غیب می​نبرد

[...]

روزهای خدا وقایع اوست

رتبۀ هستی صنایع اوست

کشف او چونکه نیست در امکان

باز دان قرب رتبۀ انسان

مُهر گنجینه ظهور وجود

[...]

در حدوث و قِدَم بسی نقل است

وان همه شکّ و شبهۀ عقل است

عقل مشائی ز دین مایل

به قدیم و حدوث شد قایل

قِدَم آسمان به ذات و صفات

[...]

اثر و فعل نفس انسانی

نیست اندر وجود پنهانی

نطق و رای و قیاس و اندیشه

فکر و حدس و فراست و پیشه

این همه گفت و گوی علم و بیان

[...]

نفس را نیست مادت و مدّت

قالب او راست آلت و عدّت

نه عرض بلکه جوهری است شریف

وز اضافات یافته تشریف

جسم نبوَد که جسم را اجزاست

[...]