عشق بی‌علت ترنج دوستی بار آورد
گر به علت عشق ورزی رنج و تیمار آورد
چیست پیش پاکبازان کام دل جستن؟ غرض
وین غرض در دوستی نقصان بسیار آورد
در میان مهربانان مهر دار و گو مباش
همت ارباب دل خود سنگ در کار آورد
جذب مغناطیس بین کاهن به خود چون می‌کشد؟
کم ز سنگی نیستی کاهن به رفتار آورد
گر دل اندر کافری بندد جوانی پاکباز
در نهان او مسلمانی پدیدار آورد
یار گردن کش ز دامت گر چه سر بیرون برد
این کمند آخر همش روزی گرفتار آورد
گر ز خوبان دوستی خواهی، به پاکی میل کن
میل خوبان جنبش اندر نقش دیوار آورد
از برای عاشقست این ناز و غنج و چشم و روی
خواجه بهر مشتری جوهر به بازار آورد
اوحدی، گر کژ روی انکار دشمن لازمست
دوستی چون راست ورزی دشمن اقرار آورد
با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
اوحدی در این ابیات عشقِ خالص، پاکیِ نیت و راستی را ستوده و هرگونه منفعت‌طلبی، ریا و کج‌روی را نکوهش کرده است. این مضامین مشترکات عرفان و اخلاق هستند و در اشعار شاعرانی مانند مولوی، حافظ و سعدی نیز بازتاب یافته‌اند.
عشقِ بی‌چشمداشت (بی‌علت)، مانند درخت ترنج (مرکبات)، میوه‌های شیرین دوستی می‌دهد.اما اگر عشق را با حساب و کتاب (علت) بخواهی، فقط رنج و درد به بار می‌آورد.عشق حقیقی باید خالصانه باشد، نه معامله‌گرانه! مانند سخن مولوی:«عشق مجنون را زلیخا یاد نبود / گر نبودی یوسفش، زندانش آلود».
برای افراد پاک‌نیت (پاکباز)، رسیدن به خواسته‌های شخصی (کام دل) چه ارزشی دارد؟هرگونه منفعت‌طلبی (غرض) در عشق، آن را ناقص می‌کند.عرفا معتقدند عشق باید برای خدا یا به خاطر خود عشق باشد، نه برای منافع مادی. مثلِ گفتار عین‌القضات همدانی: «عشق بی‌غرض، عشق است و باقی تجارت».
در میان دوستان واقعی، مهربان باش اما ادعا نکن (گو مباش).زیرا بزرگان دل (ارباب دل) سنگ‌صبرند و کارهایشان بی‌سروصدا است.مهربانیِ بی‌آزار و بی‌ادعا، نشانهٔ بلندهمتی است. مانند سعدی: «دوستی خاموش به از گفتنِ بی‌حاصل».
ببین چگونه آهنربا (مغناطیس)، کاه را به سوی خود می‌کشد!تو هم اگر کمتر از سنگ (بی‌ارزش) نباشی، کاه (=معشوق) به سوی تو می‌آید.عشق حقیقی جذبه‌ای درونی دارد. اگر صادق باشی، معشوق خودبه‌خود جذب می‌شود. اشاره به حدیث: «اِذا أحبَّ اللهُ عبداً نادی فی السماوات و الأرضِ...».
حتی اگر جوانی ظاهراً کافر باشد، اما پاک‌نیت (پاکباز) باشد،در باطن نور ایمان در او آشکار است.این بیت اشاره به حقیقتِ باطنی دارد. مانند سخن بایزید بسطامی: «صوفی آن نیست که چشمی و دمی، صوفی آن است که سوخته‌ای بی‌دودی».
حتی اگر معشوق سرکش باشد و از دام تو بگریزد،این کمند عشق روزی او را اسیر خواهد کرد.عشق، سرنوشتی گریزناپذیر است! مانند شعر حافظ: «گر بگردی از در حافظ، به تو بازآوردم چو گردون».
اگر به زیبایی‌ها (خوبان) عشق می‌ورزی، به پاکی عشق بورز،زیرا میل ناپاک، مانند تکان‌خوردنِ نقوش دیوار (بی‌ثبات و پوچ) است.زیبایی‌های دنیوی اگر با نیت پاک همراه نباشند، فانی‌اند. یادآور شعر سنایی: «عشق بازیچه‌ایست و جهان عرصهٔ بازی».
تمام ناز و اداهای معشوق، فقط برای عاشقان است!مانند تاجری که جواهر را برای مشتریان خاص به بازار می‌آورد.عاشق و معشوق دو روی یک سکه‌اند. این بیت طنزی ظریف دارد: معشوق هم نیازمند عاشق است! مانند گفتهٔ شبستری: «معشوق کیست؟ عاشق خود را نما».
ای اوحدی! اگر کج‌روی کنی، دشمنان تو را انکار می‌کنند،اما اگر راست و درست رفتار کنی، حتی دشمنانت هم به فضیلت تو اعتراف می‌کنند.تأکید بر اخلاقِ نیکو حتی در برابر دشمنان. مانند گفتار امام علی(ع): «با دشمنان خود آنچنان رفتار کن که اگر دوست شدند، شرمنده نباشی».
پیشنهاد تصاویر مرتبط از منابع اینترنتی
راهنمای نحوهٔ پیشنهاد تصاویر مرتبط از گنجینهٔ گنجور
چیست آن‌گوهرکه ارکان دست خمّار آورد
گوهری کان گوهر مردم پدیدار آورد
لطف آب و رنگ آتش دارد و تا‌ثیر او
آب سوی جان و آتش سوی رخسار آورد
گر به‌دی مه بگذرد بر مجلس آزادگان
[...]
روی زیبا چون تماشا را به گلزار آورد
شاخ گل را شرم بادا گر گلی بار آورد
گر صبا از زلف او بویی به سوی چین برد
مشک را در نافۀ آهو به ز نهار آورد
کار، بوی زلف او دارد که هنگام صبوح
[...]
هر شبم جان بر لب آید، ناله زار آورد
تا کدامین باد بویی زان جفا کار آورد
رفت آن شوخ و دل خون گشته را با خود ببرد
عاقبت روزی همان خونش گرفتار آورد
دوستان، من کی هوس دارم به نالیدن، ولی
[...]
قاصدی کو تا به جان پیغام دلدار آورد
یا هوایی کز نسیم طره یار آورد
آن کس از دنیا و عقبی باشد آزادی چو ما
دردمندی را که عشق یار در کار آورد
گر اناالحق‌های ما را بشنود منصور مست
[...]
قادری کز قدرت این عالم پدیدار آورد
خلق عالم را به عشق خویش در کار آورد
نافه از آهو و نور از نار و لعل از خاره سنگ
گوهر از بحر و زر از کان و گل از خار آورد
حکم او از رعد غران کوس سلطانی زند
[...]
معرفی ترانه‌هایی که در متن آنها از این شعر استفاده شده است
تا به حال یک حاشیه برای این شعر نوشته شده است. 💬 من حاشیه بگذارم ...
reply flag link
برای حاشیه‌گذاری باید در گنجور نام‌نویسی کنید و با نام کاربری خود از طریق آیکون 👤 گوشهٔ پایین سمت چپ صفحات به آن وارد شوید.