محمد پسر فریدون همام تبریزی شاعر پارسی سرای قرن هفتم در سال ۶۳۶ هجری قمری در تبریز متولد شد. او در سرودن غزل توانایی بالایی داشت. همام دوستدار سعدی شیرازی بود و در غزلیاتش به استقبال اشعار او رفته است و با او مکاتبات فراوانی داشته است. بنابر برخی از یادداشتهای تاریخی سعدی شیرازی در سفرش به آذربایجان با همام ملاقات داشته است. همام تبریزی در سال ۷۱۴ هجری قمری در تبریز درگذشت و در مقبرة الشعرای تبریز به خاک سپرده شد.
دیوان اشعار همام تبریزی به همت آقای سید جابر موسوی تایپ شده و در گنجور در دسترس قرار گرفته است.
این آمار از میان ۲٬۶۰۵ بیت شعر موجود در گنجور از اشعار این بخش استخراج شده است.
توجه فرمایید که این آمار به دلایلی از قبیل وجود چند نسخه از آثار شعرا در سایت (مثل آثار خیام) و همینطور یک بیت محسوب شدن مصرع‌های بند قالبهای ترکیبی مثل مخمس‌ها تقریبی و حدودی است و افزونگی دارد.
آمار همهٔ شعرهای گنجور را اینجا ببینید.
وزن‌یابی دستی در بیشتر موارد با ملاحظهٔ تنها یک مصرع از شعر صورت گرفته و امکان وجود اشکال در آن (مخصوصاً اشتباه در تشخیص وزنهای قابل تبدیل از قبیل وزن مثنوی مولوی به جای وزن عروضی سریع مطوی مکشوف) وجود دارد. وزن‌یابی ماشینی نیز که جدیداً با استفاده از امکانات تارنمای سرود اضافه شده بعضاً خطا دارد. برخی از بخشها شامل اشعاری با بیش از یک وزن هستند که در این صورت عمدتاً وزن ابیات آغازین و برای بعضی منظومه‌ها وزن غالب منظومه به عنوان وزن آن بخش منظور شده است.
آمار ابیات برچسب‌گذاری شدهٔ این بخش با قالب شعری در گنجور به شرح زیر است:
| ردیف | قالب شعری | تعداد ابیات | درصد از کل |
| ۱ | غزل | ۱٬۷۸۵ | ۶۸٫۵۲ |
| ۲ | مثنوی | ۵۷۴ | ۲۲٫۰۳ |
| ۳ | رباعی | ۱۹۸ | ۷٫۶۰ |
| ۴ | غزل/قصیده/قطعه | ۴۸ | ۱٫۸۴ |
آمار فراوانی تعداد ابیات اشعار این بخش به شرح زیر است (بلندترین شعر شامل ۱۰۹ بیت و کوتاه‌ترین شامل ۱ بیت شعر است):
| ردیف | تعداد ابیات شعر | فراوانی | درصد از ۳۸۲ شعر |
| ۱ | ۲ | ۱۰۱ | ۲۶٫۴۴ |
| ۲ | ۹ | ۷۱ | ۱۸٫۵۹ |
| ۳ | ۱ | ۴۸ | ۱۲٫۵۷ |
| ۴ | ۷ | ۴۷ | ۱۲٫۳۰ |
| ۵ | ۸ | ۳۳ | ۸٫۶۴ |
| ۶ | ۱۰ | ۱۶ | ۴٫۱۹ |
| ۷ | ۱۱ | ۱۵ | ۳٫۹۳ |
| ۸ | ۶ | ۱۳ | ۳٫۴۰ |
| ۹ | ۵ | ۱۲ | ۳٫۱۴ |
| ۱۰ | ۱۲ | ۵ | ۱٫۳۱ |
| ۱۱ | ۴ | ۴ | ۱٫۰۵ |
| ۱۲ | ۳ | ۳ | ۰٫۷۹ |
| ۱۳ | ۱۳ | ۳ | ۰٫۷۹ |
| ۱۴ | ۳۰ | ۱ | ۰٫۲۶ |
| ۱۵ | ۳۱ | ۱ | ۰٫۲۶ |
| ۱۶ | ۲۴ | ۱ | ۰٫۲۶ |
| ۱۷ | ۷۹ | ۱ | ۰٫۲۶ |
| ۱۸ | ۱۹ | ۱ | ۰٫۲۶ |
| ۱۹ | ۱۵ | ۱ | ۰٫۲۶ |
| ۲۰ | ۱۰۱ | ۱ | ۰٫۲۶ |
| ۲۱ | ۱۰۹ | ۱ | ۰٫۲۶ |
| ۲۲ | ۱۸ | ۱ | ۰٫۲۶ |
| ۲۳ | ۷۵ | ۱ | ۰٫۲۶ |
| ۲۴ | ۳۵ | ۱ | ۰٫۲۶ |
آمار ابیات به تفکیک زیربخش‌های این قسمت به شرح زیر است (بخش‌هایی که در این جدول نیامده‌اند فاقد شعر بوده‌اند):
| ردیف | بخش | تعداد ابیات | درصد از کل |
| ۱ | غزلیات | ۱٬۷۸۵ | ۶۸٫۵۲ |
| ۲ | رباعیات | ۱۹۸ | ۷٫۶۰ |
| ۳ | مفردات | ۴۸ | ۱٫۸۴ |
| ۴ | مثنویات | ۵۷۴ | ۲۲٫۰۳ |
**خواجه همام تبریزی و شیخ شیرازی در حمام**
برگی از نسخه‌ای مصور از نگارستان
شماره‌ی ثبت: AKM272.f168v
**پدیدآورندگان:**
- **نویسنده:** احمد بن محمد غفاری (تاریخ‌نگار و دانشمند ایرانی، درگذشتهٔ ۱۵۶۷ میلادی)
- **کاتب:** احمد شیرازی
**محل ساخت:** ایران، احتمالاً شیراز
**ابعاد:** ۳۸.۷ × ۲۵ × ۶.۴ سانتی‌متر
**تاریخ:** ۱۵۷۳–۱۵۷۴ میلادی / ۹۸۰ هجری قمری
**مواد و تکنیک:** مرکب، رنگ مات (گواش) و طلا بر روی کاغذ
---
این نگاره از نسخه‌ای سالم از *کتاب نگارستان* برگرفته شده است. این اثر مجموعه‌ای از حکایت‌ها و رویدادهای تاریخی است که توسط احمد محمد غفاری کاشانی (۱۵۰۴–۱۵۶۷/۶۸) در سال‌های ۱۵۵۱–۱۵۵۲ میلادی به نثر نگاشته شده است. نسخهٔ مصور حاضر که تاریخ آن ۱۵۷۳ میلادی است، به احتمال زیاد در کارگاهی در شیراز تولید شده است.
**شرح صحنه:**
این نگاره فضای داخلی یک حمام عمومی را به تصویر می‌کشد. در پس‌زمینه، دیواری پوشیده از کاشی دیده می‌شود و بخشی از یک ایوان آبی‌رنگ زیر جعبه‌ی متن پنهان شده است. در مرکز تصویر، یک حوض هشت‌ضلعی وجود دارد که به صورت مسطح ترسیم شده است.
دور تا دور حوض، سه مرد بر روی زمین نشسته‌اند، در حالی که سر و بالاتنه‌شان برهنه است. در برابر آنان کاسه‌ای پر از آب قرار دارد که برای شست‌وشو از آن استفاده می‌کنند. در دو طرف حوض نیز دو مرد ایستاده‌اند. فردی که در سمت چپ قرار دارد، با توجه به نوع لباسش، به نظر می‌رسد که کارگر حمام باشد و وظیفه‌ی شست‌وشو و ماساژ میهمانان را بر عهده داشته باشد.
**روایت متن:**
طبق متن، دیداری میان شاعر نامدار، خواجه همام تبریزی، و یک شیخ صوفی اهل شیراز در حمام رخ می‌دهد. پس از ردوبدل شدن چند کلمه، خواجه همام شیخ را تحریک می‌کند و شیخ با خواندن یکی از اشعار خودِ خواجه، هویت او را آشکار می‌کند. این حرکت، خواجه را چنان تحت تاثیر قرار می‌دهد که برخلاف عادت همیشگی، پسر خود را به شیخ معرفی می‌کند.
**زمینه‌ی هنری و فرهنگی:**
تصویرپردازی از صحنه‌های حمام عمومی در نیمه‌ی نخست سده‌ی شانزدهم میلادی در شیراز رایج شد. بسیاری از نگاره‌های متون معروفی چون *شاهنامه*، *ظفرنامه*، و آثار *جامی* و *سعدی* شامل صحنه‌های حمام می‌شوند که معمولاً فرمولی مشخص دارند:
نمایش اتاقی کاشی‌کاری شده، معمولاً با حوض یا آبنمایی در مرکز و طاقچه‌هایی در دیوارها.
این نسخه در موزه آقاخان موجود است
منبع ویکی مدیا