گنجور » مولانا » مثنوی معنوی » دفتر پنجم » بخش ۱۳۷ - باز جواب گفتن آن کافر جبری آن سنی را کی باسلامش دعوت می‌کرد و به ترک اعتقاد جبرش دعوت می‌کرد و دراز شدن مناظره از طرفین کی مادهٔ اشکال و جواب را نبرد الا عشق حقیقی کی او را پروای آن نماند و ذلک فضل الله یتیه من یشاء

مولانا » مثنوی معنوی » دفتر پنجم »

بخش ۱۳۷ - باز جواب گفتن آن کافر جبری آن سنی را کی باسلامش دعوت می‌کرد و به ترک اعتقاد جبرش دعوت می‌کرد و دراز شدن مناظره از طرفین کی مادهٔ اشکال و جواب را نبرد الا عشق حقیقی کی او را پروای آن نماند و ذلک فضل الله یتیه من یشاء

کافر جبری جواب آغاز کرد

که از آن حیران شد آن منطیق مرد

لیک گر من آن جوابات و سؤال

جمله را گویم بمانم زین مقال

زان مهم‌تر گفتنیها هستمان

که بدان فهم تو به یابد نشان

اندکی گفتیم زان بحث ای عتل

ز اندکی پیدا بود قانون کل

هم‌چنین بحثست تا حشر بشر

در میان جبری و اهل قدر

گر فرو ماندی ز دفع خصم خویش

مذهب ایشان بر افتادی ز پیش

چون برون‌شوشان نبودی در جواب

پس رمیدندی از آن راه تباب

چونک مقضی بد دوام آن روش

می‌دهدشان از دلایل پرورش

تا نگردد ملزم از اشکال خصم

تا بود محجوب از اقبال خصم

تا که این هفتاد و دو ملت مدام

در جهان ماند الی یوم القیام

چون جهان ظلمتست و غیب این

از برای سایه می‌باید زمین

تا قیامت ماند این هفتاد و دو

کم نیاید مبتدع را گفت و گو

عزت مخزن بود اندر بها

که برو بسیار باشد قفلها

عزت مقصد بود ای ممتحن

پیچ پیچ راه و عقبه و راه‌زن

عزت کعبه بود و آن نادیه

ره‌زنی اعراب و طول بادیه

هر روش هر ره که آن محمود نیست

عقبه‌ای و مانعی و ره‌زنیست

این روش خصم و حقود آن شده

تا مقلد در دو ره حیران شده

صدق هر دو ضد ببیند در روش

هر فریقی در ره خود خوش منش

گر جوابش نیست می‌بندد ستیز

بر همان دم تا به روز رستخیز

که مهان ما بدانند این جواب

گرچه از ما شد نهان وجه صواب

پوزبند وسوسه عشقست و بس

ورنه کی وسواس را بستست کس

عاشقی شو شاهدِ خوبی بجو

صید مرغابی همی‌کن جو بجو

کی بری زان آب کان آبت برد

کی کنی زان فهم فهمت را خورد

غیر این معقولها معقولها

یابی اندر عشق با فر و بها

غیر این عقل تو حق را عقلهاست

که بدان تدبیر اسباب سماست

که بدین عقل آوری ارزاق را

زان دگر مفرش کنی اطباق را

چون ببازی عقل در عشق صمد

عشر امثالت دهد یا هفت‌صد

آن زنان چون عقلها درباختند

بر رواق عشق یوسف تاختند

عقلشان یک‌دم ستد ساقی عمر

سیر گشتند از خرد باقی عمر

اصل صد یوسف جمال ذوالجلال

ای کم از زن شو فدای آن جمال

عشق برد بحث را ای جان و بس

کو ز گفت و گو شود فریاد رس

حیرتی آید ز عشق آن نطق را

زهره نبود که کند او ماجرا

که بترسد گر جوابی وا دهد

گوهری از لنج او بیرون فتد

لب ببندد سخت او از خیر و شر

تا نباید کز دهان افتد گهر

هم‌چنانک گفت آن یار رسول

چون نبی بر خواندی بر ما فصول

آن رسول مجتبی وقت نثار

خواستی از ما حضور و صد وقار

آنچنان که بر سرت مرغی بود

کز فواتش جان تو لرزان شود

پس نیاری هیچ جنبیدن ز جا

تا نگیرد مرغ خوب تو هوا

دم نیاری زد ببندی سرفه را

تا نباید که بپرد آن هما

ور کست شیرین بگوید یا ترش

بر لب انگشتی نهی یعنی خمش

حیرت آن مرغست خاموشت کند

بر نهد سردیگ و پر جوشت کند

حاشیه‌ها

با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

وزن:	فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری:	مثنوی
منبع اولیه:	ویکی‌درج

خلاصه

هوش مصنوعی: در این متن، گفت‌وگویی بین یک کافر و یک منطیق‌دان مطرح می‌شود که در آن به مسائل مربوط به جبر و اختیار، و تفاوت میان مذاهب و نگرش‌های مختلف پرداخته می‌شود. کافر می‌گوید که اگر او جواب‌هایی را که دارد بیان کند، احتمالاً به بن‌بست خواهد رسید. همچنین اشاره‌ای به مسأله‌ی حشر و نشر می‌شود و ناپایداری بحث‌هایی که باعث اختلاف می‌شوند، مورد بررسی قرار می‌گیرد. نویسنده به تفکرات مختلف و عقاید متنوع اشاره می‌کند و درباره عشق و عقل به گفتگو می‌پردازد. عشق به عنوان عاملی ذکر می‌شود که می‌تواند از جدل‌ها بکاهد و باعث درک بهتر الهیات و مبدأ وجود گردد. در انتها به موضوع عشق به جمال خداوند و آثار آن اشاره شده و بر اهمیت سکوت در برابر آن تأکید می‌شود. این متن به نوعی مسیری را ترسیم می‌کند که از جبر به عشق و فهم عمیق‌تر می‌رسد.

برگردان به زبان ساده

# کافر جبری جواب آغاز کرد

که از آن حیران شد آن منطیق مرد

هوش مصنوعی: کافر جبری پاسخی به آغاز حرف‌ها داد که آن مرد منطقی از آن شگفت‌زده شد.

# لیک گر من آن جوابات و سؤال

جمله را گویم بمانم زین مقال

هوش مصنوعی: اگر من به تمامی سوالات و جواب‌ها پاسخ دهم، دیگر نمی‌توانم از این بحث دور بمانم.

# زان مهم‌تر گفتنیها هستمان

که بدان فهم تو به یابد نشان

هوش مصنوعی: از چیزهایی که باید گفت، آن‌ها مهم‌ترند که بفهمی و نشانه‌ای از درک تو باشند.

# اندکی گفتیم زان بحث ای عتل

ز اندکی پیدا بود قانون کل

هوش مصنوعی: کمی درباره آن موضوع صحبت کردیم، ای دوست. از همین مقدار گفت و گو می‌توان به اصول کلی پی برد.

# هم‌چنین بحثست تا حشر بشر

در میان جبری و اهل قدر

هوش مصنوعی: موضوع بحث این است که آیا انسان‌ها در سرنوشت خود از پیش مقدر شده‌اند یا اینکه خودشان می‌توانند آن را رقم بزنند.

# گر فرو ماندی ز دفع خصم خویش

مذهب ایشان بر افتادی ز پیش

هوش مصنوعی: اگر از پس رقبای خود برنیایی، به ناچار باید به روش و ایدئولوژی آنها تن بدهی.

# چون برون‌شوشان نبودی در جواب

پس رمیدندی از آن راه تباب

هوش مصنوعی: وقتی که او در پاسخ به ما سخن نمی‌گفت، از آن مسیر پرخطر فرار می‌کرد.

# چونک مقضی بد دوام آن روش

می‌دهدشان از دلایل پرورش

هوش مصنوعی: زیرا زمانی که اقدار و خواسته‌ها مشخص می‌شود، آن روش که می‌تواند ادامه‌دار باشد، از دلایل پرورش و رشد آنها را حمایت می‌کند.

# تا نگردد ملزم از اشکال خصم

تا بود محجوب از اقبال خصم

هوش مصنوعی: تا زمانی که کسی تحت تاثیر دشمنش قرار نگرفته و از اوج و موفقیت دور است، نتواند به حقیقت و واقعیت دست یابد.

# تا که این هفتاد و دو ملت مدام

در جهان ماند الی یوم القیام

هوش مصنوعی: تا زمانی که این هفتاد و دو ملت در جهان وجود دارند، این وضع ادامه خواهد داشت تا روز قیامت.

# چون جهان ظلمتست و غیب این

از برای سایه می‌باید زمین

هوش مصنوعی: از آنجا که جهان تاریک و پنهان است، برای اینکه سایه‌ای وجود داشته باشد، زمین نیازمند نور است.

# تا قیامت ماند این هفتاد و دو

کم نیاید مبتدع را گفت و گو

هوش مصنوعی: این جمله به معنای این است که تا قیامت، این تعداد (هفتاد و دو) باقی خواهد ماند و دیگر هیچ‌گاه دچار کمبود نخواهد شد. همچنین، فرد مبتدع (نوآور در دین) به گفت‌وگو و بحث نخواهد پرداخت.

# عزت مخزن بود اندر بها

که برو بسیار باشد قفلها

هوش مصنوعی: ارزش و عظمت درون گنجینه‌ای نهفته است که برای آن قفل‌های زیادی وجود دارد.

# عزت مقصد بود ای ممتحن

پیچ پیچ راه و عقبه و راه‌زن

هوش مصنوعی: ای امتحان‌کننده، هدف از این آزمون رسیدن به عزت است، هرچند که راه‌ها پیچیده و خطرات وجود دارد.

# عزت کعبه بود و آن نادیه

ره‌زنی اعراب و طول بادیه

هوش مصنوعی: کعبه دارای عظمت و جایگاه والایی است، اما اعراب بی‌رحم و سرکش در بیابان ها به آن آسیب می‌زنند و آن را به خطر می‌اندازند.

# هر روش هر ره که آن محمود نیست

عقبه‌ای و مانعی و ره‌زنیست

هوش مصنوعی: هر راه و روشی که به مقام محمود (صفتی عالی و پسندیده) منتهی نشود، در واقع مانع و مشکل‌زا است و می‌تواند به نوعی خطرناک یا گمراه‌کننده باشد.

# این روش خصم و حقود آن شده

تا مقلد در دو ره حیران شده

هوش مصنوعی: این روش دشمنی و کینه‌ورزی باعث شده که پیروان در دو راه سردرگم و گیج شوند.

# صدق هر دو ضد ببیند در روش

هر فریقی در ره خود خوش منش

هوش مصنوعی: هر کس در طریق خودش، خوبی‌ها و بدی‌های مخالف را می‌بیند و به‌درستی می‌تواند تشخیص دهد که در رفتارش بر اساس منش نیکو حرکت کند.

# گر جوابش نیست می‌بندد ستیز

بر همان دم تا به روز رستخیز

هوش مصنوعی: اگر پاسخی برایش نداشته باشی، در همان لحظه مجادله را پایان می‌دهد تا روز قیامت.

# که مهان ما بدانند این جواب

گرچه از ما شد نهان وجه صواب

هوش مصنوعی: این شعر به این معناست که اگرچه این پاسخ از طرف ما پنهان مانده است، اما بزرگواران و افراد معقول می‌دانند که حقیقت در چیست و چه چیزی درست است.

# پوزبند وسوسه عشقست و بس

ورنه کی وسواس را بستست کس

هوش مصنوعی: وسوسه عشق مانند پوزبندی است که فقط ما را نگه‌می‌دارد و در حقیقت، هیچ‌کس قادر نیست وسوسه‌ها را به‌طور کامل متوقف کند.

# عاشقی شو شاهدِ خوبی بجو

صید مرغابی همی‌کن جو بجو

هوش مصنوعی: عاشق شو و به دنبال زیبایی‌ها بگرد، همچون صیاد که به جستجوی مرغابی‌ها است.

# کی بری زان آب کان آبت برد

کی کنی زان فهم فهمت را خورد

هوش مصنوعی: کی از آبی که تو را سیراب کرده، می‌توانی جدا شوی؟ چگونه می‌توانی از دانشی که به تو افزوده شده، دور شوی؟

# غیر این معقولها معقولها

یابی اندر عشق با فر و بها

هوش مصنوعی: در عشق، جز این اندیشه‌های منطقی، چیزهای قابل فهم و معنایی دیگری پیدا نخواهی کرد که ارزش و ظاهر خاصی داشته باشند.

# غیر این عقل تو حق را عقلهاست

که بدان تدبیر اسباب سماست

هوش مصنوعی: غیر از عقل تو، عقل‌های دیگر وجود دارند که با آن‌ها می‌توان به درک و تدبیر عالم و اسباب آسمانی رسید.

# که بدین عقل آوری ارزاق را

زان دگر مفرش کنی اطباق را

هوش مصنوعی: با استفاده از عقل و دانش خود، می‌توانی نعمت‌ها و روزی‌ها را بدست آوری و زندگی را برای خود فراهم سازی.

# چون ببازی عقل در عشق صمد

عشر امثالت دهد یا هفت‌صد

هوش مصنوعی: زمانی که عقل در عشق نادیده گرفته شود، خداوند به شخصی که در این راه پیش می‌رود، بینش و فهمی به اندازهٔ ده برابر یا حتی هفت‌صد برابر بیشتری عطا می‌کند.

# آن زنان چون عقلها درباختند

بر رواق عشق یوسف تاختند

هوش مصنوعی: زنان وقتی که عقل خود را از دست دادند، به سوی عشق یوسف شتافتند.

# عقلشان یک‌دم ستد ساقی عمر

سیر گشتند از خرد باقی عمر

هوش مصنوعی: آن‌ها با یک لحظه عقل خود، نوشیدنی عمر را در اختیار گرفتند و باقی عمرشان را در بی‌خبری و غفلت گذراندند.

# اصل صد یوسف جمال ذوالجلال

ای کم از زن شو فدای آن جمال

هوش مصنوعی: حقیقت زیبایی و کمال، خداوند است. ای کم‌حالن! دل بباز به آن جمال بی‌نظیر.

# عشق برد بحث را ای جان و بس

کو ز گفت و گو شود فریاد رس

هوش مصنوعی: عشق باعث شده است که بحث و جدل کنار برود و تنها صدای فریاد زندگی را بشنویم.

# حیرتی آید ز عشق آن نطق را

زهره نبود که کند او ماجرا

هوش مصنوعی: عشق به قدری شگفت‌انگیز و عمیق است که هیچ زبانی توانایی بیان کامل آن را ندارد و نمی‌تواند واقعیت‌های آن را به تصویر بکشد.

# که بترسد گر جوابی وا دهد

گوهری از لنج او بیرون فتد

هوش مصنوعی: اگر کسی از جواب دادن بترسد، ممکن است جواهر ارزشمندی از دل کشتی‌اش بیرون بیفتد.

# لب ببندد سخت او از خیر و شر

تا نباید کز دهان افتد گهر

هوش مصنوعی: او باید زبانش را در مواقع خوب و بد بسته نگه دارد تا چیزی باارزش از دهانش خارج نشود.

# هم‌چنانک گفت آن یار رسول

چون نبی بر خواندی بر ما فصول

هوش مصنوعی: همان‌طور که آن دوست مانند پیامبر بر ما آیات را قرائت کرد.

# آن رسول مجتبی وقت نثار

خواستی از ما حضور و صد وقار

هوش مصنوعی: آن پیامبر بزرگوار، زمانی که خواستی از ما دیدار کند و با عظمت و آرامش حاضر شد.

# آنچنان که بر سرت مرغی بود

کز فواتش جان تو لرزان شود

هوش مصنوعی: اگر طوری باشد که بر سرت مرغی نشسته باشد و از دست رفتن آن مرغ باعث لرزش جانت شود، یعنی به اندازه‌ی ارزش و اهمیت آن مرغ نگران هستی.

# پس نیاری هیچ جنبیدن ز جا

تا نگیرد مرغ خوب تو هوا

هوش مصنوعی: نمی‌توانی هیچ حرکتی از جایت بکنی تا زمانی که پرنده خوب تو پرواز نکند.

# دم نیاری زد ببندی سرفه را

تا نباید که بپرد آن هما

هوش مصنوعی: اگر نتوانی در سکوت و آرامش نفس بکشی، ممکن است که شوق و اشتیاق آن پرنده ابتدایی، به یکباره آزاد و رها شود.

# ور کست شیرین بگوید یا ترش

بر لب انگشتی نهی یعنی خمش

هوش مصنوعی: اگر کسی سخنی شیرین یا تلخ بگوید، تو با یک حرکت ساده می‌توانی نشان دهی که به آن بی‌توجهی می‌کنی یا آن را نادیده می‌گیری.

# حیرت آن مرغست خاموشت کند

بر نهد سردیگ و پر جوشت کند

هوش مصنوعی: حیرت آن پرنده‌ای است که به خاطر سکوتش، احساس سردی و بی‌حرکتی می‌کند ولی در عین حال، در درونش جوش و خروش دارد.

رونوشت متن رونوشت نشانی نمای مشابه کتابهای چاپی (فقط رایانه)

پیشنهاد تصاویر مرتبط از منابع اینترنتی

راهنمای نحوهٔ پیشنهاد تصاویر مرتبط از گنجینهٔ گنجور

معرفی ترانه‌هایی که در متن آنها از این شعر استفاده شده است

تا به حال ۳ حاشیه برای این شعر نوشته شده است. 💬 من حاشیه بگذارم ...

آرش طوفانی در ‫۱۰ سال و ۲ ماه قبل، یکشنبه ۴ آبان ۱۳۹۳، ساعت ۱۶:۰۶ نوشته:

مولانا در تناسب مضمون بیت 21 این حکایت، در جایی دیگر می فرماید:
« آنچه برّد بحث را عشقست و بس
او ز گفتگو شود، فریاد رس!»

reply flag link

محمدامین مروتی در ‫۱۰ سال قبل، جمعه ۱۲ دی ۱۳۹۳، ساعت ۱۹:۴۴ نوشته:

تکافوی ادلّه در بحث جبر و اختیار
محمدامین مروتی
Amin-mo.blogfa.com
مولوی در دفتر پنجم مثنوی معنوی و پس از طرح استدلالات مفصل از موافقان جبر و اختیار، می گوید بحث های کلامی نظیر جبر و اختیار، راه حل نهایی ندارد و بهتر است به گفتنی های مهم تر و با نتیجه تر و قابل فهم تری بپردازیم. مقصود مولانا چنان که در ادامه می آید این است که برای فیصلة بحث، باید از قال به حال و از کلام به عشق وارد شویم:
کافر جبری جواب آغاز کرد که از آن حیران شد آن منطیق˙ مرد
لیک گر من آن جوابات و سؤال جمله را گویم بمانم زین مقال
زان مهم‌تر گفتنی ها هستمان که بدان فهم تو به˙ یابد نشان
مولانا می گوید این بحث ها تا قیامت حل نمی شود و دلیل می آورد که اگر قابل حل بود، یک طرف، طرف مقابل را قانع می کرد و بر کرسی می نشست. اما این که هیچ طرفی از بین نرفته و هفتاد و دو فرقه همه بر رای خویش مانده اند، دلیل بر آن است که این مباحث راه حل کلامی ندارد و به قول معروف طرفین به تکافوی ادله رسیده اند:
هم‌چنین بحث است تا حشرِ بشر در میان جبری و اهل قدر
گر فرو ماندی ز دفع خصم خویش مذهب ایشان بر افتادی ز پیش
مولوی یک دلیل مهم دیگر هم می آورد وآن این است که اصلا خدا – وفق قرآن-تکثر می خواهد نه امت واحده و چون تمایل به تداوم این تکثر دارد، به اجازه می دهد هر گروهی برای خود دلایلی داشته باشند تا مجبور و ملزم به قبول ایراد طرف مقابل نگردند:
چونکه مَقضی بُد دوام آن روش می‌دهد˙شان از دلایل، پرورش
تا نگردد مُلزم از اشکالِ خصم تا بود محجوب از اقبالِ خصم
تا که این هفتاد و دو ملت مدام در جهان ماند الی یوم القیام
این بدان دلیل است که این زمین خاکی، عالم ظلمت و سایه و غیبت حقیقت است و حقیقت مانند گنج گران بهایی است که بر آن قفل ها زده اند و لذا تا قیامت این گنج آشکار نمی شود و طرفین در مقابل هم از یافتن دلایل و سخنان تازه، کم نمی آورند:
چون جهان ظلمتست و غیب این از برای سایه می‌باید زمین
تا قیامت ماند این هفتاد و دو کم نیاید مبتدع را گفت و گو
عزت مخزن، بود اندر بها که برو بسیار باشد قفل ها
این سنت الهی که عالم خاکی و دنیا را متکثر می خواهد باعث می شود که طرفداران مذاهب با هم دشمنی کنند ودر این میان اکثر مردم -که عوام و اهل تقلیدند- نسبت به حقیقت محجوب باشند و بین استدلالات خواص از فرق مختلف، حیران و سرگردان بمانند و هر حزبی به آنچه دارد دلخوش باشد که گویا عنایت خدا تنها متوجه من است و تنها من بر نهج صوابم و دیگران همه بر طریق ضلالت می روند:
این روش˙ خصم و حَقود آن شده تا مقلد در دو ره حیران شده
صدقِ هر دو ضد، ببیند در روش هر فریقی در ره خود خوش˙ منش
اگر جوابی هم نداشته باشد، تا قیامت از مدعای خود دست بر نمی دارد و به خود و طرف مقابل می گوید من جواب را نمی دانم ، ولی علمای ما جوابت را دارند:
گر جوابش نیست می‌بندد ستیز بر همان دم تا به روز رستخیز
که مِهان ما بدانند این جواب گرچه از ما شد نهان، وجه صواب
بدین وسیله مولانا به خوبی، حال و حکایت هفتاد و دو فرقه ای را که هر یک انحصارگرایانه خود را برحق و دیگران را باطل می دانند شرح می دهد. حال و حکایتی که همة ما بارها تجربه اش کرده ایم.
مولانا در مقام خروج از بن بست های کلامی، راه عشق را پیش می نهد که بحث های کلامی را می برد و فیصله می دهد. برای عاشق بحث جبر و اختیار موضوعیت ندارد زیرا او در عین انحلال اختیار خود در اختیار معشوق، هیچگونه احساس اجباری ندارد:
در جایی دیگر می گوید:
منتهای اختیار آن است خَود که اختیارت گردد اینجا، مُفتقَد :
عشق مهارکننده وسوسه های فکری و کلامی است:
پوزبند وسوسه، عشقست و بس ورنه کی وسواس را بسته است کس
عشق مقامی است که منطق و معقول خود را دارد که ده ها و صدها برابر عقل کلامی، روشنگر است:
غیر این معقولها، معقولها یابی اندر عشق با فرّ و بها
غیر این عقل تو حق را عقلهاست که بدان تدبیر اسباب سماست
چون ببازی عقل در عشق صمد عَشرِ امثالت دهد یا هفت‌صد
عشق بحث های کلامی را بلاموضوع می کند؛ چرا که عاشق چنان حیران جمال معشوق است که لام تا کام سخن نمی گوید تا از آن حال خوش خارج نگردد:
عشق بُرّد بحث را ای جان و بس کو ز گفت و گو شود، فریاد رس
حیرتی آید ز عشق آن نطق را زَهره نبود که کند او ماجرا
تا مبادا این گوهری که در دهانش پنهان کرده، از دهانش بیرون بپرد یا انگار پرنده سعادت بر سرت نشسته و تواز ترس پریدنش، لب از خیر و شر گفتن می بندی:
که بترسد گر جوابی وا دهد گوهری از لُنج او بیرون فتد
لب ببندد سخت او از خیر و شر تا نباید کز دهان افتد گهر
آنچنان که بر سرت مرغی بود کز فواتش جان تو لرزان شود
پس نیاری هیچ جنبیدن ز جا تا نگیرد مرغِ خوب تو هوا
دم نیاری زد، ببندی سرفه را تا نباید که بپرّد آن هُما
ور کَسَت شیرین بگوید یا ترش، بر لب انگشتی نهی یعنی؛ خمش
این سکوت و حیرانی مانند آن است که در دیگ وجودت را ببندی تا محتویاتش به جوش آید و پخته شوی:
حیرت آن مرغ است خاموشت کند بر نهد سردیگ و پر جوشت کند

منصور پویان در ‫۸ سال و ۶ ماه قبل، یکشنبه ۳۰ خرداد ۱۳۹۵، ساعت ۰۰:۰۰ نوشته:

در بحث جبر و اختیار، مولوی پس از طرح استدلالات مفصل از موافقان جبر و اختیار، می گوید که اینچنین بحث های کلامی، راه حل نهایی ندارد و لذا بهتر است به گفتنی های قابل فهم تری پرداخت. مقصود مولانا این است که از قال به حال و از کلام به عشق وارد باید شد؛ زیرا مطالب فهم باید شوند به اشراق.
مولانا می گوید در این گونه مباحث، هفتاد و دو فرقه همه بر رای خویش باقی بمانند و پای همی فشارند؛ چرا که این موضوعات راه حل کلامی ندارد و به قول معروف طرفین به تکافوی ادّله رسیده اند. این بدان دلیل است که عالم ِخاکی، عرصهء سایه و مُستندیات عقلی ست؛ در حالیکه حقیقت گنج حضوری ست که بر آن قفل ها زده اند و جز عارفان ِشیدائی را از حکمت ِاین گنج خبر و تفهیم نباشد. بر مخزن اسرار، قفل ها باشند اندر میان؛ ولـّـی طرفین با هم مشاجرات همی کنند و بر مبنای توازون قوا؛ مردمان هر آینه به تقلید تبعیت کنند و حقیقت لاجرم محجوب بماند. اهل ِخواص از استدلالات و اهل ِعوام از علایق، دلخوش همی شوند که حقیقت گویا در چنته ی آنان است و دیگران بر طریق ضلالت همانا گمراهانند.
مولانا حال و حکایت هفتاد و دو فرقه ای را که هر یک انحصارگرایانه خود را برحق و دیگران را باطل می دانند شرح و بسط می دهد. مولانا در مقام خروج از بن بست های کلامی، راه عشق را پیش می نهد. او بحث های کلامی را وانهاده و بحث ِعقلائی را فیصله می دهد. در عرفان ِعشقی مولانا، بحث جبر و اختیار موضوعیت ندارد زیرا عاشق در عین انحلال ِخود؛ معشوق را یعنی جان ِجانان را عهده دار ِامر ِجبر و تقدیر برمی شمرد. عشق مقامی است که سخن ِمنطقی و معقولیت ثنویتی را وامی گذارد تا بیرون از حیطهء عقلانیت و بحث های کلامی؛ انجذاب در حیرت و اضمحلال ِتفکیک ِعناصر به عامل و معلول مُیـسّـر گردد(حیرتی آید ز عشق آن نطق را/ زَهره نبَود که کند او ماجرا).
گوهر معنی اندر باب جبر و اختیار، سخنی ست بس ظریف که لب گشودن و فلسفیدن و گفتمانیدن در باره آن همانند مبحث خیر و شر دُر سُـفـتـنی ست که جز عارفان بر آن اشراف نیابند. این سکوت و حیرانی می طلبد که سر ِدیگ مَنیت و ذهنیت را بربندی تا در سکوت پخته شوی و حیرت پر جوشت کند.

برای حاشیه‌گذاری باید در گنجور نام‌نویسی کنید و با نام کاربری خود از طریق آیکون 👤 گوشهٔ پایین سمت چپ صفحات به آن وارد شوید.

	غیرفعال و فعال کردن دوبارهٔ حالت چسبانی نوار ابزار به بالای صفحات
	راهنمای نوار ابزار
	پیشخان کاربر
	اشعار و ابیات نشان‌شدهٔ کاربر
	اعلان‌های کاربر
	ادامهٔ مطالعه (تاریخچه)
	خروج از حساب کاربری گنجور
	لغزش به پایین صفحه
	لغزش به بالای صفحه
	لغزش به بخش اطلاعات شعر
	فعال یا غیرفعال کردن لغزش خودکار به خط مرتبط با محل فعلی خوانش
	فعال یا غیرفعال کردن شماره‌گذاری خطوط
	کپی نشانی شعر جاری در گنجور
	کپی متن شعر جاری در گنجور
	همرسانی متن شعر جاری در گنجور
	نشان کردن شعر جاری
	ویرایش شعر جاری
	ویرایش خلاصه یا برگردان نثر سادهٔ ابیات شعر جاری
	شعر یا بخش قبلی
	شعر یا بخش بعدی

ورود به گنجور