سام در دیروز یکشنبه، ساعت ۰۰:۱۹ دربارهٔ بیدل دهلوی » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۲۸۳:
تشنهکامِ حرص میمیرد، قناعت تا ابد
۱. معنیِ لغوی
یک عَرَق گر از جبینِ شرم، نم گم میکنممصرع اول:
«تشنهکامِ حرص میمیرد، قناعت تا ابد»
انسانِ حریص، تشنه و ناراضی از دنیا میمیرد؛
در مقابل، کسی که اهل قناعت است، آرامش ماندگار دارد.مصرع دوم:
«یک عَرَق گر از جبینِ شرم نم گم میکنم»
اگر حتی یک قطره عرقِ شرم از پیشانیام بریزد و گم شود، یعنی هنوز شرم و حیا در من زنده است.✅ مفهوم ظاهری: ستایش قناعت + نکوهش حرص + ارزشگذاری بر شرم و حیا
۲. معنی عرفانیدر عرفان:
«حرص» = وابستگیِ نفس به دنیا
«قناعت» = بینیازیِ روح
«تشنهکام» = کسی که به حق نرسیده
«عرقِ شرم» = آخرین نشانهٔ بیداری روح
پس معنای باطنی چنین میشود:
نفسِ حریص، هیچگاه به وصال نمیرسد و با عطش میمیرد؛
اما روحِ قانع، به جاودانگی میرسد.
و اگر در من حتی ذرهای شرم باقی باشد و آن هم از میان برود،
یعنی که آخرین رشتهٔ انسانیتم در حال گسستن است.در واقع شاعر دارد با خودِ سالکش سخن میگوید:
مبادا آنقدر در فنا پیش روی که شرم هم نابود شود.
اینجا یک موازنهٔ ظریف است میان:«فنا در حق» و «محوشدنِ اخلاق انسانی»
و این کارِ هر کسی نیست؛ این نگاه، بسیار بیدلیست.
۳. صنایع ادبیدر این بیت چند صنعت برجسته داریم:
۱. تضاد آشکار واژه مقابل حرص قناعت تشنگی سیراب بودن پنهان مرگ ابد (بقا)این تضاد، پیام اخلاقی – عرفانی بیت را برجسته میکند.
۲. تشخیص«تشنهکام حرص میمیرد»
۳. ایهام لطیف در «نم»
حرص را مانند یک موجود زنده نشان داده → تشخیص«نم» هم میتواند به معنی:
رطوبت کم
نشانهٔ کمرنگ
باشد؛ یعنی:
۴. مجاز و کنایه عبارت معنی کنایی جبین شرم مرکز حیا عَرَق شرم حیا و وجدان اخلاقی
حتی اندک نشانهٔ شرم هم اگر گم شود، فاجعه است.اینها مجاز مرکّب و کنایه از «حیای درونی» هستند.
۴. نکتهٔ وزنی (عَروض)وزن بیت درست و سالم است:
مفاعیلن | مفاعیلن | مفاعیلن | مفاعیلن
نمونه تقطیع مصرع اول (خلاصهشده):
تشـنهکا | مِ حِرص | میمیـرد | قَناعَت | تا اَبَـد
= مفاعیلن / مفاعیلن / مفاعیلن / مفاعیلن ✅وزنی کاملاً مناسب برای مضمونهای:
اخلاقی
حکمی
عرفانی
جمعبندی نهایی: بخش نتیجه معنی لغوی نقد حرص، ستایش قناعت، ارجگذاری به شرم معنی عرفانی مبارزهٔ نفس و روح، کنترل «فنا» با «اخلاق» صنایع ادبی تضاد، تشخیص، کنایه، ایهام وزن مفاعیلن ×۴ (کاملاً سالم)
سام در دیروز یکشنبه، ساعت ۰۰:۱۷ دربارهٔ بیدل دهلوی » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۲۸۳:
. معنیِ لغویمصرع اول:
«چیزی از خود هر قدم زیر قدم گم میکنم»
یعنی: با هر گامی که برمیدارم، بخشی از خودِ من، از هویت و داشتههایم، ناپدید میشود.مصرع دوم:
«رفتهرفته هرچه دارم، چون قلم گم میکنم»
یعنی: بهتدریج تمام سرمایههای وجودیام را از دست میدهم؛ همانگونه که قلم از دست میافتد یا گم میشود.✅ برداشت سطحی: استهلاک تدریجیِ «خود» در مسیر زندگی / عشق / زمان
۲. معنیِ عرفانیدر خوانش عرفانی، این بیت بسیار ژرف است:
در عرفان، گم شدنِ “خود” نه نقصان، بلکه کمال است؛ یعنی:
• هر قدم → هر مرحلهٔ سلوک
• گم کردن خود → نفی نفس، ترک منیّت، فنا
• قلم → عقل، بیان، هویت فردی، خواهشهابنابراین معنا چنین میشود:
با هر قدم در راه عشق و سلوک، بخشی از «من» را از میان برمیدارم؛
و در نهایت، همهٔ من، همهٔ عقل و هویت و تعلقاتم، محو میشود.این همان مقام فنا فیالله است.
قلم، نمادِ عقل جزئی و خودآگاهیِ محدود است
و «گمشدنِ قلم» یعنی:✅ عبور از تعقل عادی
✅ رسیدن به شهود
✅ سکوتِ عاشقانه
✅ استغراق در حقاین بسیار بیدلیست.
۳. صنایع ادبیدر این بیت چند صنعت مهم داریم:
الف) تکرار هنری«گم میکنم» دوبار آمده
ب) مراعات نظیر
→ تأکید بر محوشدن تدریجی و تدافعیِ «خود»واژگان مرتبط با نوشتن و مسیر:
ج) تشبیه
قلم / قدم / زیر قدم
همخانواده در شنیدار و تصویر:
✅ قلم = نوشتن
✅ قدم = حرکت
هر دو ابزار: یکی برای زبان، یکی برای حرکت«چون قلم گم میکنم»
د) کنایه
تشبیه خود به «قلم گمشده»
→ زیبایی صامت، بیصدا، بیرد«چیزی از خود گم کردن»
هـ) تضاد پنهان
= ترک عادتها، منیت، تعینداشتن / گم کردن
۴. نکتهٔ وزنی (عَروض)
حرکت / محو شدن
رشد ظاهری / فنا باطنیوزن این بیت:
مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
نمونه اسکن مصرع اول:
چـــی | زی از | خـــود هر | قـدم | زیـر |قـدم | گـم | می | کــنَـم
= مفاعیلن / مفاعیلن / مفاعیلن / مفاعیلن✔️ وزن کاملاً سالم، بدون شکست
جمعبندی کوتاه و دقیق: بخش نتیجه معنی لغوی از دست رفتن تدریجیِ خود معنی عرفانی فنا در مسیر عشق صنایع ادبی تکرار، مراعات نظیر، تشبیه، کنایه وزن مفاعیلن ×4 (صحیح و سالم)
✔️ بسیار مناسب برای مضامین عرفانی و تأملی
✔️ همان وزنی که بیدل و حافظ برای مضامین فلسفی استفاده میکنند
Arian۴۸۵ Jesmani در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۲۲:۵۷ دربارهٔ صائب » دیوان اشعار » تکبیتهای برگزیده » تکبیت شمارهٔ ۲۴۰:
صائب تو که بودی در این دریای بی پایاب زندگی...
رومینا ابدی در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۲۲:۰۸ دربارهٔ سعدی » دیوان اشعار » ترجیع بند:
معنی مصرع اول بیت
با من چو جوی ندید معشوق
نگرفت حدیت من به یک جو
چیست؟
نمیتوانم بفهمم «با من چو جوی ندید» یعنی چه؟ حدس میزنم جو در مصرع اول استعاره از اموال باشد.
Nima در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۲۰:۰۳ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۵:
در کویِ نیکنامی ما را گذر ندادند
هر چند ناله کردیم هیچش اثر ندادند
Nima در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۹:۵۵ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۵:
آسایشِ دو گیتی تفسیرِ این دو حرف است
پوتین برای جبهه،چکمه برای برف است
Nima در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۹:۴۵ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۵:
ده روز مهر گردون افسانه است و افسون
این نکته را به من گفت یک شب خودِ سمندون
جزیره مثنوی در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۹:۲۷ دربارهٔ عطار » منطقالطیر » جواب هدهد » حکایت شیخ سمعان:
گفت: کردم توبه از ناموس و حال تا رَهَم از شیخی و حال و مَحال
عشق میبازد کنون با زلف و خال خِرقه گشتش مُخرَقه، حالَش مَحال
حال و مَحال: برگرفته از ضرب المثل «دَوامُ الحالِ مِنَ المَحال» =پایداری اکنون، غیرممکن است. اشاره به ناپایداری کار دنیا و احوال انسان.
در شعر سنایی نیز چند بار تکرار شد و شارحان، معمولا به معنی واژگانی توجه کرده و به خطا رفته اند.
اسماعیل ایزدپناه در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۹:۲۲ در پاسخ به دوستدار دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۷۰:
سلام
مطلب ارسالی شما را خواندم که دلی بود ودلنشین.
دکتر شریعتی در فرازی می فرمایید:
(مادرم می گفت عاشقی یک شب است وپشیمانی هزار شب
هزار شب است پشیمانم که چرا یک شب عاشقی نکردم)
Nima در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۹:۰۶ در پاسخ به علی احمدی دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۵۸:
دوست عزیز
در جامعه اسلامی و از دوره ای اختلاف نظر و دعوائی بین جریان زاهدانه و جریان عارفانه عاشقانه برقرار بوده...
گروهی اینور دیوار بوده اند و گروهی اونور دیوار و گروهی هم احتمالا روی دیوار!
البته خود همین جریانات زیر گروه هایی مثل قلندریه و ملامتیه و صوفیه و مولویه و ... داشتن.
حافظ در شیراز اون زمان نماینده جریان عرفانی عشقی بوده و برخی ازین اشعار هم بیانیه های حافظ در برابر جریان زاهدانه اس.الان مطبوعات و روزنامه ها چنین نقشی دارن و هر حزبی و تفکری واسه خودش روزنامه و مجله درمیاره.
اصلا شراب نوشیدن یا ننوشیدن مطرح نیست اینجا...حالا حافظ شراب انگوری را انکار کنه یا نکنه و شعری هم بگه که ایهالناس بدانید و آگاه باشید که من شراب را انکار نکردما
که چی!
سام در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۸:۳۷ دربارهٔ بیدل دهلوی » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۲۶:
بیدل دهلوی در اشعار خود به دشواری این مسیر نیز اشاره داشته و گاه خود [انسان] را سرزنش میکند که چرا بهرغم علم به روشنایی پایان این مسیر، از قدم گذاشتن در آن حذر دارد.
Nima در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۸:۱۳ دربارهٔ بیدل دهلوی » غزلیات » غزل شمارهٔ ۵۴۶:
زندگانی در جگر خار است و در پا سوزن است
مایهٔ بدبختی مردان بدون شک زن است
مشکل خود پیش پیر خویش بردم دوش گفت:
مشکلت بس مشکل است و چاره ات یک همزن است
علی احمدی در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۸:۱۲ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۵۸:
من و انکارِ شراب! این چه حکایت باشد؟
غالباً این قَدَرَم عقل و کِفایت باشد
من بیایم شراب و تاثیر آن را را انکار کنم ؟ این دیگر چه حکایتی است . بدانید که آنقدر عاقل و با کفایت و منطقی هستم که چنین کاری نکنم.
وقتی صحبت از شراب در اشعار حافظ می شود معمولا یک اصل مهم فراموش می شود و آن اصل این است که چرا شراب ؟ آیا غیر از این است که حافظ شراب را برای رسیدن به مستی طلب می کرده است ؟ و آیا غیر از این است که هدف او از مستی درک حضور یار و طی راه عاشقی بوده است؟ این سه اصل یعنی می ، مستی و عاشقی مثل زنجیری به هم متصل هستند.می یا شراب نماد امید به مستی ، مستی نماد حالتی فراتر از هشیاری معمول و عاشقی یعنی درک جذبه معشوق متعالی . و البته حافظ شراب انگوری را هم گاهی برای همان نوع مستی و درک حضور یار تجربه کرده است . فراموش نکنیم که شراب برای رفع غم و افسردگی تجویز می شده است.حتی بعید نیست آشنایی حافظ با تاثیر شراب در زمان همه گیری پنج ساله طاعون بزرگ در زمان جوانی حافظ بوده باشد.همین حالا هم بعضی از داروهای ضد افسردگی همان خاصیت را دارند و تا حدودی انسان را به بی خیالی می کشانند .بنا بر این اگر حافظ می گوید من شراب را انکار نمی کنم به خاطر رسیدن به مستی است . وقتی از عقل مایه می گذارد یعنی این شراب در ادامه عقل است و به کمک آن می آید . تنها چیزی که به عقل در تصمیم گیری کمک می کند امید است و چه بسا منظور حافظ از شراب، امید است امید به مستی برای درک حضور یار حالا با هر روشی که انسان آن را تجربه می کند.یکی ممکن است با کار هنری مست شود یکی با ساختن یک بنا یکی با طبابت یکی با تدریس و امثال آن.
تا به غایت رهِ میخانه نمیدانستم
ور نه مستوری ما تا به چه غایت باشد
تا به اینجا که راه میخانه را نمی دانستم. حالا که می دانم مستوری و پرده پوشی من از بیان عاشقی تا کجا باید ادامه یابد و پایان پذیرد؟
حضرت حافظ این را به عنوان یک سوال مطرح می نماید و این سوال قطعا جوابی دارد .معمولا در مقابل مستوری ، مستی قرار دارد .مستوری در لغت به معنای پوشش است .پوشش از آنچه دل به آن دست می یابد و خاطر از آن شاد می گردد. وقتی ذهن کشفی می کند می خواهد آزادانه آن را بیان نماید اما خود را مهار می کند یا به دلیل تحلیل عقل که فقط به دنبال چیزی است که دلیل قطعی برایش داشته باشد و بتواند با آن دلیل دیگران را توجیه کند . یا به دلیل تقوا و رعایت موازین خط کشی شده دینی که اجازه تفسیر به رای را نمی دهد.حافظی که قرآن را از بر دارد به راز ها و تفسیر های جدیدی از آن دست می یابد اما اجازه بیان ندارد.هردوی این حالات جزء مستوری است .حافظ می گوید غایت( پایان) این مستوری فقط مستی است . در مستی حضور یار را می توان درک کرد و بیان نمود ولو اینکه دیگران توجیه نشوند یا تو را تکفیر کنند.
زاهد و عجب و نماز و من و مستی و نیاز
تا تو را خود ز میان با که عنایت باشد
اینجا حافظ در پیشگاه خداوند می ایستد و می گوید: زاهد و خودپسندی زاهد و نماز ریاکارانه زاهد یک طرف و من و حالت مستی و درک نیاز به تو یک طرف خودت ببین کدام از ما لایق توجه تو هستیم.
یعنی من نماز زاهد ریاکار خودپسند را قبول ندارم نمازی را قبول دارم که با مستی و درک حضور خداوند و از سر نیاز به او خوانده شود .نمازی که خم ابروی یار را به یادم آورد .نمازی که وضویش خون جگر باشد.و خداوند را به مقایسه و داوری طلبیده است .توحید از این بالاتر را می خواهید.
زاهد ار راه به رندی نَبَرَد معذور است
عشق کاریست که موقوف هدایت باشد
اگر زاهد ریاکار به رندی دست نمی یابد عذرش موجه است چون اصلا به دنبال رند بودن نیست رند باطنش پاک و ظاهرش غیر متعارف است در حالی که زاهد می خواهد ظاهرش موجه باشد ولو در درونش به چیزی باور نداشته باشد.کار رندان عاشقی است و عاشق کسی است که هدایت و کشش معشوق را درک کرده است .
من که شبها رهِ تقوا زدهام با دف و چنگ
این زمان سر به ره آرَم؟ چه حکایت باشد!
من که شبها با موسیقی دف و چنگ آهنگ تقوای جدیدی سر داده ام و راه را بر تقوا ی کنونی بسته ام بیایم و این زمان سر براه شوم ؟ این چه حکایتی است که می گویید .
ره زدن به معنای راهزنی و راه بستن است و از طرفی می تواند راه زدن باشد که موسیقی نواختن در دستگاه خاصی است . هر دو معنا در این بیت می تواند لحاظ شود از یک طرف راه پرهیز کاری معمول از شراب و مستی و عاشقی را بسته است و خود را از مستوری رها ساخته و از طرف دیگر آهنگ جدید پرهیزکاری از ریا و خودپسندی و حقه بازی را با دف و چنگ نواخته است.
بندهٔ پیرِ مغانم که ز جهلم بِرَهانْد
پیرِ ما هر چه کُنَد عینِ عنایت باشد
من غلام پیر مغانم که مرا از نادانی رهانید او هرچه گفت و رفتار کرد، از سر عنایت و توجه به من بود.
پیر مغان الگوی رفتاری و گفتاری حافظ بوده است شاید کسی بوده که اولین بار حافظ را در میخانه ملاقات کرده و به او درسهایی آموخته است. درسهای او در جهت رند شدن و عاشقی بوده و نقش مستی را در چشم حافظ برجسته کرده است.
دوش از این غصه نَخُفتَم که رفیقی میگفت
«حافظ ار مست بُوَد جایِ شکایت باشد»
آن قدر مستی در دیدگاه حافظ ارزشمند است که وقتی می شنود کسی گفته «اگر حافظ مست باشد باید شاکی شد» شب هنگام از غصه خوابش نمی برد گویا عذاب وجدان دارد که چرا کسی به نظرش آمده من مست نبوده ام.
کی حافظ مست نبوده ! ؟
النا حمیده در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۵۵ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۶۴:
ارغوان جام عقیقی بسمن خواهد شد چشم نرگس بشقایق نگران خواهد شد
نرگس که گل زمستان است، چشم به راه شقایق است که گل بهار است، همانند زمانیکه عزیزی در راه داریم و چشم به راه و مضطربیم تا به سلامت برسد.
گل نرگس میداند که با آمدن گل شقایق، عمرش تمام خواهد شد! اما کماکان چشم به راه است.
این انتظارِ منجر به عزا، مرا یاد بیتی از شعر ارغوانِ هوشنگ ابتهاج میاندازد:
ارغوان
این چه رازیست که هربار بهار
با عزای دل ما میآید
النا حمیده در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۴۲ در پاسخ به Hadi Golestani دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۶۴:
فیض بردیم🫡
پالیزبان . در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۲۵ دربارهٔ شهید بلخی » قصاید، غزلیات و قطعات » شمارهٔ ۷:
اشعار تغزلی سبک خراسانی در نوع خود بسیار جالب و شیرین هستند. به این میماند که فرد بسیار بزرگی پیش رویت نشسته و با لحنی جدی تغزل میگوید
Nima در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۰۴ دربارهٔ باباطاهر » دوبیتیها » دوبیتی شمارهٔ ۸:
بابا تو این دو بیتی هم خودشو گیج کرده و هم ما رو
Nima در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۰۳ دربارهٔ باباطاهر » دوبیتیها » دوبیتی شمارهٔ ۴۱:
باید بی سر و سامونی و پریشونی و در به دری را با گوشت و پوستت لمس کرده باشی تا این شعر بابا را بفهمی...
Nima در ۱ روز قبل، شنبه ۱۵ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۰۱ دربارهٔ باباطاهر » دوبیتیها » دوبیتی شمارهٔ ۳۱:
آخ...آخ
باید غربت کشیده باشی تا حرف بابا را بفهمی
کوروش در دیروز یکشنبه، ساعت ۰۰:۳۶ دربارهٔ مولانا » دیوان شمس » رباعیات » رباعی شمارهٔ ۱۳۷۷: