بود یک شوریده در شهر هری

از بد و از نیک این عالم بری

رسته ای از دام ننگ و قید و نام

خودپرستی را بخود کرده حرام

گه گاهی در خراباتش گذر

گاه دیگر میکده او را مقر

خلوت او سردم رندان پاک

منزل او محفل هر سینه چاک

از قدوم او فقیهی نیکنام

داد تشریف هری با احتشام

اهل شهر اندر لقایش سربسر

می ربودندی سبق از یکدگر

هم وضیع و هم شریف از هر طرف

ره سپر سویش پی درک شرف

شد روان آن مردک شوریده نیز

تا زیارتگاه آن شیخ عزیز

گوهری آرد به کف از آن صدف

تا ز فیض خدمتش یابد شرف

چونکه شیخ از مقدمش آگاه شد

جان او با صد غضب همراه شد

گفت ای ناپاک ضایع روزگار

ای که دارد دین اسلام از تو عار

با مسلمانانت آمیزش ز چیست

رو که این محفل مقام چون تو نیست

با نصاری بایدت آمیختن

خون تو اندر کلیسا ریختن

هین برو ای گبر از مسجد برون

هین برو سوی کلیسا ای زبون

رو برون راه کلیسا پیش گیر

زمره ی نصرانیان هم کیش گیر

هست ز امثال تو دین خوار و ذلیل

هست مسجد در حنین و در عویل

چونکه آن شوریده بشنید این سخن

بی سخن آمد برون زان انجمن

زمره ی یاران خود آواز کرد

ساز رفتن تا کلیسا ساز کرد

دور خود خاصان خود را گرد کرد

شد به آهنگ کلیسا ره نورد

گفت ای یاران بزرگی را سخن

بر زبان بگذشته اندر انجمن

واجب آمد امتثال امر او

کی بود مرد خدا بیهوده گو

گفته ی ارباب دین افسانه نیست

تا ببینم سر این فرموده چیست

پس به عزم آن کلیسا شد روان

بود آن شوریده در شهر ازمهان

چونکه ترسایان از این آگه شدند

در کلیسا جملگی جمع آمدند

راهب تثلیث و موسائی تمام

پادری و مادری و خاص و عام

زیور و پیرایه بیحد خواستند

زان در و دیوار دیر آراستند

وندران هم زنگ و هم ناقوسها

در خروش آورده بر ناموسها

یکطرف بر طاقها با فر و زیب

خاجها بنهاده از یکسو صلیب

صورت عیسی و مریم در فراز

آن دو صورت دیر ایشان را طراز

آن دو تمثال اندرین محفل به صدر

چون میان اختوران تابنده بدر

جمله توراسایان رده اندر رده

در برابرشان ستاده صف زده

صورتی از نسخ اصنام و ظلام

سوی آنها روی آن قوم لئام

صورتی پا تا به سر در انفعال

انفعال فعل قوم بدفعال

صورتی از شرم و خجلت در عرق

تا چرا خواندندشان مالیس حق

صورتی از جنس ما هم ینحتون

زمره ی نصرانیانش یعبدون

یعبدونها وهی بالقول الصریح

حیث یسمع من له السمع الصحیح

با زبانی کو شناسد اهل دل

نشنود آن را بغیر از گوش دل

نشهد ان الله ربی ما ولد

لا و لا کان له کفوا احد

بی زبانان جهان را صد زبان

نی سخن در پرده نی فاش و عیان

این گواهی را همه گویاستند

زین گواهی زنده و برجاستند

هیچ ذره در جهان پیدا نشد

گر به توحید خدا گویا نشد

از عدم چیزی نیامد در وجود

کو گواهی صدق بر وحدت نبود

برگها و سبزه های بوستان

هر ورق را سوره ی توحید دان

هر گیاهی کز زمین سر بر زند

فاش گوید قل هوالله احد

در فلک بین اختوران بیشمار

نور وحدت از جبین شان آشکار

هر سو مویی که بینی در جهان

جملگی باشد نشان زان بی نشان

کثرت ما شاهد یکتاییش

ربط با هم آیت داناییش

ای بزرگ آن پادشاه بی نشان

کش بود هرچیز می بینی نشان

من چه گویم این دهانم چاک باد

بر سر و مدح و ثنایم خاکباد

بی نشان ماییم و هستی های ما

وین عدمهایی که شد هستی نما

نی کسی یابد نشان از بودمان

آتشی نی گرمی و نی دودمان

نی نشانی در خود از هستی پدید

اینچنین هستی بگو یا رب که دید

ما نه خود هستیم و نی خود نیستیم

می ندانم کیستیم و چیستیم

هست اگر بودیم کی فانی شدیم

کی اسیر جهل و نادانی شدیم

کی به زندان مکان بودیم بند

کی زمان کردی بگردنمان کمند

هست را با این گرفتاری چه کار

هست را با ذلت و خواری چه کار

هست را کی نیستی تاری شود

چیزی از خود چون شود عاری شود

در عدم هستیم برگو از کجاست

این بیا و این برو این داد خواست

اینهمه فریادهای و هو زکیست

این بگیر و این بده از بهر چیست

ور بگویی شد مخمر از حکم

این نمایش از وجود و از عدم

عقل باور کی کند زیرا که نیست

ماحصل در هر مزاج هست و نیست

گر بود چیزی ورای این سه است

گرچه گویندش پی تفهیم هست

من نمی دانم ولی خود چیست آن

هرچه هست از صنع یزدانی ست آن

من نمی دانم نه تو ای یار من

این نه کار تو بود نی کار من

این مقام حیرت اندر حیرتوست

حیرت اینجا عین علم و حکمت است

این خنک آنکو بحیرت باز شد

فارغ از اوهام و از پندار شد

پای استدلال و برهان را شکست

از کمند سست و استدلال جست

لنگ باشد پای برهان و دلیل

مستدل خود زار و رنجور و علیل

مستدل رنجور و زار و مبتلا

چوب استدلالش اندر کف عصا

می رود با این عصا گامی سه چار

می فتد گاه از یمین و گه یسار

می رود افتان و خیزان چند گام

گاه باشد در قعود و گه قیام

عاقبت آید به بستر باز پس

خسته و پیچیده در حلقش نفس

نی ز سیرش منزلی گردیده طی

نی بسویش مقصد از آن برده پی

نی ز میدان برده گویی زین عصا

نی سبق بگرفته بر پیری دوتا

با خری گر سبقت اندیشی گرفت

آن خر لاغر بر آن پیشی گرفت

بایدت گر سوی مقصد تاختن

باید از کف این عصا انداختن

ترک کردن تکیه بر این چوب سست

دفع رنجوری ز خود کردن نخست

چیست رنجوری تو اوصاف تو

تیره زانها گشته آب صاف تو

بحث ما ز امراض پنهانی بود

وان مرض حمای جسمانی بود

از هوای نفس و آن طبع عفن

کشته است اخلاط نفسانی بتن

گشته وهم و شهوت و خلط و غضب

محترق از آن هوای مکتسب

نفس را عارض شده سوءالمزاج

الله الله کوششی کن در علاج

نفس بیمار است پرهیزش بده

رحم کن حلوا به نزد او منه

نفس تو مهموم و محرور است و زار

بهر حق خرما ز بهر او میار

بر سر طبع و هوایش خاک کن

نفس را ز اخلاط فاسد پاک کن

زاید از این خلطها بیحد و مر

کرمها در اندرونت ای پسر

کرم نی بل اژدهای هفت سر

هر سری را صد سر دیگر ببر

هان و هان از خلط خود را پاک کن

اژدها و کرم را در خاک کن

نفس نبود اینکه داری ای فتی

غار در غاری بود پر اژدها

نفس نبود بلکه غار اژدهاست

اندر آن از اژدها انبارهاست

هر که زین اخلاط خود را پاک کرد

سینه و طبع و هوا را چاک کرد

ای خوش آن جانی کزین اهوا برست

رستن از اینها جهاد اکبر است

نفس را کردی چه فانی زین مواد

فارغش کردی ز امراض و فساد

ده غذا او را ز اخلاق نکو

تا که گردی شیر مرد و زفت او

تا توانی شو به وی یکتا و فرد

زورمند و پهلوان و شیرمرد

وانگهی بر رخش شرعش کن سوار

هم عنانش را به بینایی سپار

پس سوی مقصد برانگیزان تو رخش

رخش سرعت می رساند تا به عرش

بر براق شرع اگر بندی رکاب

این براقت بگذراند از حجاب

از شریعت کن طریقت ای رفیق

تا حقیقت می رسی از این طریق

از شریعت رو حقیقت را ببین

ربک فاعبد فیأتیک الیقین

چون از این ره رفتی ای زیبا جوان

می شناسی آنچه دانستن تو آن

می شناسی خویش را بیتاب و پیچ

هیچ بن هیچ ابن بن هیچ بن هیچ

ای که دانستی که هستی بی نشان

نی کسی کو هم نهان شد هم عیان