چو دولت جمع ‌گردد با جوانی

جوان لذت برد از زندگانی

به مانند نظام‌الملک‌کاو را

خدا هم داده دولت هم جوانی

نمی‌‌گنجد جهان در جامه از شوق

ز بس دارد به رویش شادمانی

چه‌خوب‌و خوش طراز افتاده الحق

بر اندامش لباسی ‌کامرانی

به رقص آید سپهر از ذکر نامش

چو مست می ز الحان و اغانی

همای همتش در هر دو عالم

نگنجد از چه از تنگ‌آشیانی

چو مدح او کنم اجزای عالم

زبان‌ گردند در همداستانی

هنر در گوهر پاکش نهفته

به ‌کردار معانی در مبانی

ز حرص مدح او بی‌منت لفظ

ز دل هر دم به گوش آید معانی

محیط عرش را سازد ممثل

محیط خاطرش از بیکرانی

دقایق در حقایق درج دارد

به‌ کردار ثوالث در ثوانی

ز میل جود بیند در دل خلق

رخ آمال و رخسار امانی

کلامش تالی عقد اللالی

بیانش ثانی سبع المثانی

زهی این آن ‌که با یکران عزمت

نیارد خنگ ‌گردون همعنانی

ملکشاه نخستینست خسرو

تو در پیشش نظام‌الملک ثانی

بساط نقطهٔ موهوم خصمت

نیاید در نظر از بی‌نشانی

فلک‌ گرچه زبردستست و چیره

نیارد با توگردون پهلوانی

کمند رستمی چون تاب ‌گیرد

نیارد تاب کاموس کشانی

از آن‌ خندد به‌ خصمت ‌هر زمان ‌چرخ

که بید روی بختش زعفرانی

تو اندر عزم و حزمت در سفاین

کند این لنگری آن بادبانی

ز شوق آنکه زودش می‌ببخشی

زکان با سکّه خیزد زرٍّکانی

خداوندا ازین مداح دیرین

همانا داری اندک دلگرانی

شنیدم‌گفته‌یی قاآنی از چه

نمی‌جوید به بزم من تدانی

ز زحمت دادن خود شرم دارم

از آن درآمدن کردم توانی

بترسیدم‌ که ‌گر ارنی بگویم

ز دربان پاسخ آید لن‌ترانی

اگر هر خشمی از نامهربانیست

به من خشم تو هست از مهربانی

وگر هم در دلت غیظست شاید

که هم والکاظمین الغیظ خوانی

الا یا سرورا از چرخ دارم

حدیثی‌خوش چو وحی آسمانی

مگر دی با فلک‌کردی عتابی

که دوش آمد بر من در نهانی

همی‌ گفت و همی هردم ز انجم

دو چشمش بود درگوهرفشانی

که اجداد نظام ‌الملک را من

چه خدمت‌ها که‌ کردم در جوانی

زحل را هر شبی ‌گفتم‌ که تا صبح

کند در هر گذرگه دیده‌بانی

به مریخم سپردم تاکشد زار

عدوشان را به تیغ قهرمانی

بگفتم مشتری تا بر شرفشان

کند هر عید ساز خطبه‌خوانی

به‌ خوان جودشان از ماه و خورشید

همی از سیم و زر بردم اوانی

بدان عفت که دانی زهره‌ام داشت

که هرگز کس نمی‌دیدش عیانی

به رقص آوردمش در بزم عشرت

به شبهای نشاط و میهمانی

چو گشتم پیر و در میدان غم کرد

قدم‌گویی و پشتم صولجانی

نظام‌الملکم اکنون کرده معزول

ز دربانی و شغل پاسبانی

مرا هم عرضکی خاصست بشنو

که در خلوت به رن ضه رسانی

که قاآنی پس از سی سال مدحت

که شعرش بود چون آب از روانی

ز شاهنشاه و اجداد شهنشاه

گرفتی گنجهای شایگانی

گهی در جشنها خواندی مدایح

گهی در عیدها گفتی تهانی

کنون پژمرده از بیداد گردون

چو اوراق ‌گل از باد خزانی

به جای ‌گنجهای شایگانش

رسد بس رنجهای رایگانی

مهل تا این ستم با او کند چرخ

چه شد آن خصلت نوشیروانی

بر آن ‌کس کاین ستم بر وی روا داشت

رسید ارچه بلای ناگهانی

ولی چون سوخت خرمن را چه حاصل

که خود فانی شود برق یمانی

غرض عیش مرا می‌کن منظم

به هر نوعی که دانی یا توانی

که تا من هم همه شب تا سحرگاه

ز دست دوست ‌گیرم دوستگانی

به چنگ آرم بتی از ماهرویان

رخ از نسل پری تن پرنیانی

بدن عاجیّ و گیسو آبنوسی

لبان لعلی و قامت خیزرانی

رخش چون خرمن گل از لطافت

لبش چون غنچه ازکوچک‌دهانی

خمارین نرگسش در خواب رفته

ز بیماریّ و ضعف و ناتوانی

لب لعلش پر از لولوی شهوار

چو تخت قیصر و تاج کیانی

به‌کام دل رسی پیوسته تا حشر

گرم زینسان به کام دل رسانی

تو خود دانی که جان یک جو نیرزد

کرا در بر نباشد یار جانی

دلم فانی شدن در عشق خواهد

چو می‌دانم که دنیا هست فانی

الا تا ارغوان روید ز گلزار

ز شادی باد رویت ارغوانی

بپاید تا جهان با وی بپایی

بماند تا فلک چون وی بمانی