گنجور

 
عراقی

یک استاد از پس ظل خیال چندین صور مختلف واشکال متضاد می‌نماید، حرکات و سکنات و احکام و تصرفات همه بحکم او، و او پس پرده نهان، چون پرده براندازد ترا معلوم شود که حقیقت آن صور و افعال آن صور چیست؟

شعر

و کل الذیشاهدته فعل واحد

بمفرده لکن بحجب الاکنة

اذا ما ازال الستر لم ترغیره

و لمیبق بالاشکال، اشکال ریبة

سر: ان ربک واسع المغفرة، آن اقتضا می‌کند که جملۀ کاینات ستر او باشد.

آفتابی است حضرتش که دو کون

پیش او سایه بان همی یابم

و او فاعل پس آن سایه‌ بان:و هم لایشعرون، که اگر سر: والله خلقکم و ماتعملون، با ایشان غمزه زدی،‌ جبراً و قهراً همه را معلوم شدی که:

بیت

نسبت فعل و اقتدار بما

هم از آن رو بود که او باشد

والا: آن را که بخود وجود نبود فعل چگونه بود، اقتدارکی تواند بود؟

هم از او دان که جان سجود کند

ابر هم ز آفتاب جود کند

اصل همه فعل یکی است، الا آنست که در هر محلی رنگی دیگر می‌نماید و در هر جائی نامی دیگر باید: یسقی بماء واحد و نفضل بعضها علی بعض فی الاکل.