آن شمع چه شمع است که برنامه و دفتر

دودش همه مشک است و فروغش همه‌ گوهر

وان ابر چه ابرست که بر سوسن و نسرین

بارد همه یاقوت و فشاند همه عنبر

وان باز چه بازست که باشد گه پرواز

گیرندهٔ بی‌چنگل و پرَّندهٔ بی پر

وان شاخ چه شاخ است که در باغ کفایت

توفیق بود برگش و توقیر بود بر

وان تیر چه تیرست که بالای عدو را

دارد چو کمان چفته به پیکان مقشر

وان مار چه مارست که چون معجز موسی

ناچیز کند تنبل خصمان فسونگر

وان مارهٔ زر چیست که مردان جهان را

بر فضل و هنرمندی بر سنگ زند زر

وان ماهی بر خشک چه چیزست‌ که دریا

هر دم زدن از قیر کند تارک او تر

گویی که شهابی است مقارن شده با ماه

واندر کف خورشید ز شب ساخته اختر

یا طرفه چراغی است که از نور و دُخانش

ایام مزین شده اسلام منور

یا هست به خوارزم ز تقدیر وکیلی

تا فخر معالی کند ارزاق مقدر

صدری ز محل زین ملوک همه‌ گیتی

بدری ز شرف شمس‌کفات همه کشور

آن خواجه‌ که سعدست و ا‌امینا است و ظهیرست

در دولت و ملک ملک و دین پیمبر

بو سعد که تا طلعت او گشت پدیدار

مسعود شد از طلعت او طالع و اختر

خوب است همه سیرت او درخور صورت

زیباست همه مخبر او درخور منظر

آباد همه ساله بر آن صورت و سیرت

آباد همه ساله بر آن منظر و مخبر

آن روز که ایام ندا کرد که هرگز

کس را نشود چنبر افلاک مسخر

پیروزی او دست برآورد و درآورد

ناگاه سر چنبر افلاک به چنبر

با ناوک تدبیرش و با نیزهٔ عزمش

چون خانهٔ زنبور شود سد سکندر

خوارزم شد اکنون چو یکی دفتر کامل

خیرات و صلاتش طرف و نکتهٔ دفتر

گر زان طرف و نکته یکی نقطه بکاهد

آن دفتر کامل شود اجزای مبتر

در ملک عجم کار دگر کارگزاران

اندوختن نعمت و مال است سراسر

او کارگزاری است که کارش ز کریمی

پروردن بنده است و نوازیدن چاکر

چون بنگرد اندر سیرَش مرد خردمند

عنوان شرف بیند و پیرایهٔ مفخر

خلقش به صبا بوی دهد در مه نوروز

از خار بدان بوی برآید گل احمر

وز همت او سایه برافتد به درختان

گیرند درختان صفت ‌گنبد اخضر

اندر کنف دولت او خسته نگردد

آهو به ره از ناخن و دندان غضنفر

ور سوی‌کبوتر نگرد بخت بلندش

شاهین به عنایت نگرد سوی‌ کبوتر

ای بار خدایی که همی شکر توگویند

شاهنشه و خوارزمشه و خواجه و لشکر

آن شهر عقیم است‌ کزو خاسته‌ای تو

زیرا که از آن شهر نخیزد چو تو دیگر

از روی تو و رای تو اجرام سماوی

گیرند همه فال و پذیرند همه فر

خدمتگر نفس تو و نقش قلم توست

برجیس به ماهی و عطارد به دو پیکر

گر خسته شد از خنجر رستم دل سهراب

ورکنده شد از بازوی حیدر در خیبر

کلک تو گه ‌خشم عدو را بخلد دل

عزم تو گه عدل ستم را بکند در

ای‌ کلک تو در قدرت چون خنجر رستم

وی عزم تو در قوت چون بازوی حیدر

جودی تو اگر جود توان دید مجسم

عقلی تو اگر عقل توان دید مصور

زان است که خورشید تغیر نپذیرد

کاو هست به هیات چو دوات تو مدور

زان است ‌که آفت نرسد قطب سما را

کاو بر صفت کلک تو دارد خط محور

از کلک گهر گستر تو خلق جهان را

شکر است چنان ‌کز نی خوزستان شکر

مشکورتر از تو به جهان کیست ‌که هستند

هم خلق ز تو شاکر و هم خالق اکبر

از فر تو خوارزم چو فردوس برین است

جیحون روان هست در آن چشمهٔ کوثر

گر کوثر و فردوس بر این نسیه به عقبی است

این هر دو ز عدل و نظرت نقد شد ایدر

اقبال سپهرست در الفاظ تو مدغم

ارزاق جهان است در اقلام تو مضمر

درویش که بیند به شب اقبال تو در خواب

او را کند احسان تو شبگیر توانگر

در مجلس تذکیر امامان سخنگوی

در خطبهٔ تحمید خطیبان سخنور

خواهند ثنای تو همی بر سر کرسی

گویند دعای تو همی بر سر منبر

بر مادح تو مدح تو چون حرز براهیم

از آتش سوزنده‌ کند سوسن و عبهر

کر کنگرهٔ خُلد همی حور بهشتی

مداح تو را هدیه دهد جامه و زیور

امروز ثناخر تویی از اهل معالی

وز اهل معانی منم امروز ثناگر

آنجا که بود جمع معالی و معانی

مداح ثناگر به و ممدوح ثنا خر

تا اختر سیار بدین گنبد دوار

هر شب کند از باختر آهنگ به خاور

در خاور و در باختر اقبال و قبولت

تابنده و پاینده همی باد چو اختر

نازنده همی باد به تو دین محمد

تا ملک محمد بود و دولت سنجر

فرخ‌تر و فرخنده‌تر امروز تو از دی

و امسال تو از پار همایون‌تر و خوشتر