جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۲۰:۱۶ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۳۳:
.......... که خلقی واله شوند و حیران
بگشای لب که فریاد از مرد و زن بر آید
بنمای رو : 20 نسخه (801، 803، 813، 818، 819، 821، 822، 823، 836، 843 و 10 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) خانلری، عیوضی، نیساری
بنمای رخ : 2 نسخه (827 و 1 نسخۀ متأخّر: 867) قزوینی، سایه، خرمشاهی
بنمای روی: 1 نسخۀ متأخّر (862) اشتباه کتابت
26 نسخه غزل 229 را دارند. بیت فوق در دو نسخۀ کم اهمیت نیامده و از نسخ کاملِ کهن، نسخه‌های مورخ 822 و 824 خود غزل را ندارند.
*********************************
*********************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۲۰:۰۹ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۳۳:
بگشای تربتم را بعد از وفات و بنگر
کز آتش درونم دود از ........... برآید
کفن : 21 نسخه (819، 821، 823، 825، 827، 843 و 15 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) 6 مصحّح
دهن : 5 نسخه (801، 803، 813، 818، 836)
26 نسخه غزل 229 و بیت فوق را دارند. از نسخ کاملِ کهنِ مورّخ، نسخه‌های مورخ 822 و 824 خود غزل را ندارند. در برابر اکثریت نسخه‌ها که مصراغ دوم غزل 229 را به صورت فوق دارند: "دود از کفن بر آید"، از 25 نسخۀ مکتوب در قرن نهم در 5 نسخه، این نسخه بدل آمده است: "دود از دهن برآید". هر پنج نسخه‌ای که این ضبط را دارند کهن‌ترین نسخه نیز هستند (801، 803، 813، 818 و 836 هجری) ولی ممکن است صورت اولیه بوده و شاید کاتبان تعبیر "دود از دهن برآید" را برای مردۀ حافظ غریب و نازیبا دیده و تغییر داده باشند. دکتر نیساری این چهار مورد را نه جزو نسخه‌بدلها بلکه اشتباهات آورده است. تمام مصححان در تصحیح این غزل ضبط "دود از کفن برآید" را در متن آورده‌اند.
با آنکه "تربت" و "وفات" در مصراع اول با "کفن" تناسب دارند ولی از تفحصی در دواوین و منظومه‌ها "دود از کفن برآمدن" پیش از حافظ دیده نشد و پس از او نیز یک بار قاآنی در غزل شماره 40 خود به احتمال بسیار در اقتفای نسخه‌ای از دیوان حافظ آورده است: (پس از هلاک تنم گر به دجله غرق کنند/ ز سوز آتش دل دود خیزد از کفنم) که معلوم نیست چرا با کفن غرق کنند!
ولی "دود از دهن درآمدن" هم در وصف اژدها و تفنگ دیده شد: اسدی طوسی در گشتاسب‌نامه در وصف دیو و اژدها گوید: (سرش بیشه از موی وچون کوه تن/ چو دودش دَم و همچو دوزخ دهن) بیدل دهلوی در عزلی گوید: (دماغ اهل صفا نچیند بساط انداز خودستایی/ تفنگ قالب تهی نماید دمی‌که دود از دهن برآرد) و از قاآنی است که توپ و اهریمن را در این مورد قیاس کرده است: (دمیده از دم هر توپ دود قیراندود/ چنان‌که باد سیاه ازگلوی اهریمن).
و هم در وصف عاشق: امیر خسرو دهلوی در غزل 813 خود این بیت تخلص را دارد: (در دل خسرو نگر آن آتش است/ کز دهنش دود برون می شود). صائب در غزل شمارۀ 5260 عشق خود را چنین وصف کرده است: (از ما حذر که در دهن آتشین ماست/ چون لاله داغ‌دیده زبانی ز دود دل).
نظرات استادان و دوستان را در کامنت حتماً بخوانید که ضبط "دود از کفن بر آید" را تأیید می‌کنند.
*************************************
*************************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۲۰:۰۷ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۰۸:
.................................... عیب مکن!
شیخِ ما گفت که در صومعه همّت نبوَد
گر من از میکده همّت طلبم : 19 نسخه (803، 811، 813، 822، 824، 836 و 13 نسخۀ متأخّر یا بی‌تاریخ) خانلری، عیوضی، نیساری
گر مدد خواستم از پیر مغان : 15 نسخه (819، 821، 823، 825، 827، 843 و 9 نسخۀ متأخّر یا بی‌تاریخ) قزوینی، سایه، خُرّمشاهی
گر من از میکده دیدم طلبش : 1 نسخه (816)
غزل 213 در 38 نسخه آمده اما در نسخۀ مورخ 849 بعد از بیت دوم نونویس است. دو نسخۀ دیگر یکی مورخ 801 و دیگری 859 نیز بیت فوق را ندارند.
***********************************
**********************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۵۹ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۰۰:
دانی که چنگ و عود چه تقریر می‌کنند
پنهان خورید باده که ............ می‌کنند
تکفیر : 26 نسخه (792، 813، 814-813، 819، 821، 822، 823، 824، 838-817 و 17 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) خانلری، عیوضی، نیساری
تعزیر : 14 نسخه (801، 803، 825، 827، 843 و 10 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) قزوینی، سایه، خرمشاهی
غزل 195 و بیت مطلع آن در 40 نسخه آمده است. از نسخ کامل کهن مورخ، این غزل در نسخۀ مورخ 818 نیست. حافظ بیت زیر را با وجود واژۀ "تکفیر" دارد.
به شکر تهمت تکفیر کز میان برخاست
بکوش کز گل و مُل داد عیش بستانی
*************************************
*************************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۵۶ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۴۷۰:
خیز تا خاطر بدان ترک سمرقندی دهیم
کز ................................... آید همی
نسیمش بوی خَوی مولیان : 1 نسخه (801)
نسیمش بوی خَوی حوریان : 4 نسخه (801، 813 و 2 نسخۀ متأخّر: 855، 866)
نسیمش بوی خون حوریان : 3 نسخه (824 و 2 نسخۀ متأخّر: 857، 874)
نسیمش بوی خون مولیان : 1 نسخه (827)
نسیمش بوی جوی مولیان : 2 نسخه (843 و 1 نسخۀ متأخّر: 867) قزوینی، خانلری، عیوضی، سایه، خرمشاهی
لبانش بوی خون عاشقان : 2 نسخه (یکی متأخّر: 857 و دیگری بی‌تاریخ) نیساری
نسیمش بوی و خَوی لولیان : 1 نسخۀ متأخّر (862)
نسیم بوی زلفش بوی جان : 1 نسخۀ متأخّر (889)
لبانش بوی خون مولیان : 2 نسخه (یکی متأخّر: 874؟ و دیگری بی‌تاریخ)
نسیمش بوی موی لولیان : 1 نسخۀ متأخّر (894 لیدن هلند)
نسیمش بوی حور و حوریان : 2 نسخۀ بسیار متأخّر (894 کتابخانۀ احیای میراث اسلامی قم، 899 کتابخانۀ ملی مَلِک)
جمالش بوی خَوی حوریان : 1 نسخۀ بسیار متأخّر (898 کتابخانۀ مجلس)
نسیمش بوی جان مولیان: 1 نسخۀ بی‌تاریخ
نسیمش بوی خون عاشقان : 1 نسخۀ بی‌تاریخ
ضبط مصرع دوم بیت فوق بدین شکل پذیرفته شده است:«کز نسیمش بوی جوی مولیان آید همی» گویند این شعر را حافظ برای امیر تیمور گورکان سروده است. اما چه پیوندی است بین تیمور و سمرقند با امیراسماعیل سامانی و بخارا و جوی مولیان که در زمان حافظ مخروبه بوده است. این ضبط با دگرسانیهای بسیار در نسخه‌ها آمده است اما دو نسخۀ کهن مورخ 803 و 813 "بوی خَوی حوریان" ضبط کرده‌اند. خَوی(بخوانید خَی یا خُی) به معنی عرق است که از بدن بیرون ریزد. گویا این ضبط مُحرّف شده و چون کاتبان معنی آن را درنیافته‌اند از روی بیتی از رودکی که در تذکره‌ها به جا بوده به "بوی جوی مولیان" در آورده اند(دیوانی از رودکی در زمان حافظ وجود نداشته است.) علامه قزوینی از نسخۀ اساس خود(827: کز نسیمش بوی خون مولیان) صرف نظر کرده و از نسخ متأخر "بوی جوی مولیان" آورده است و در توضیح گفته است: «جوی مولیان ضیاعی بوده است در بیرون شهر بخارا بسیار با نزهت و ملوک سامانیّه در آنجا کاخها و بوستانها ساخته بوده اند».
از میان 27 نسخۀ خطی اشعار حافظ از قرن نهم هجری که غزل 461 را دارند این بیت در 24 نسخه آمده است. دور نیست که حافظ در اینجا نیز طنز نیشدار خود را به کار برده باشد.
***************************************
***************************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۵۳ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۴۲:
سپهر دَورِ خوش اکنون .......... که ماه آمد
جهان به کام دل اکنون رسد که شاه رسید
زَنَد : 26 نسخه (803، 813، 818، 819، 823، 824، 825، 834، 843 و 27 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) خانلری، عیوضی، نیساری
کُنَد : 3 نسخه (827، 1 نسخۀ متأخّر: 857 و 1 نسخۀ بسیار متأخّر: 898) قزوینی، سایه، خرمشاهی
رَوَد: 1 نسخه (858)
شود : 1 نسخۀ متأخّر (866)
زِیَد : 1 نسخۀ بسیار متأخّر (894)
(سپهر چرخ کنون می)زند : 1 نسخۀ بی‌تاریخ
33 نسخه غزل 237 و بیت فوق را دارند. از نسخ کاملِ کهن مورّخ، این غزل در نسخ مورّخ 821 و 822 نیست.
***********************************
***********************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۵۰ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۴۱:
سمند دولت اگر چند .............
ز همرهان به سرِ تازیانه یاد آرید
سرکش است ولی: 33 نسخه (801، 803، 818، 819، 821، 822، 823، 824، 825، 836، 843 و 22 نسخۀ متأخّر یا بی‌تاریخ) خانلری، نیساری، عیوضی
سرکشیده رود: 2 نسخه (827 و 1 نسخۀ متأخّر: 855) قزوینی، سایه، خرمشاهی
سرکش است ای دل: 1 نسخۀ متأخّر (849)
سرکش است ولیک: 2 نسخه (یکی متأخّر: 875 و دیگری بسیار متأخّر: 898)
39 نسخه از قرن نهم هجری غزل 236 را دارند و این بیت فقط در نسخۀ مورخ 813 نیست. بیت با "سرکشیده رود" روانتر می‌نماید و اگرچه "سرکشیده" از مصدر "سرکشیدن" و "سرکشیده‌ست" از "سرکشیده بودن" وجود دارد اما "سر کشیده رفتن" مصطلح نبوده و مورد تأیید نسخ کهن و اغلب نسخ هم نیست.
مفهوم بیت در معنی "سرِ تازیانه" است. "به سرِ تازیانه دادن(بخشیدن)" یعنی بخشش و دهش کردن (شواهد را دوستان بیابند و ذیلاً بنگارند). معانی دیگر هم دارد، "به سر تازیانه شمردن" اشاره به شمارش اجمالی است که در سرشماری لشکر به کار رفته است. مفهوم غزل حال و هوای شخصی را بیان می‌کند که از مدار دولت و دربار دور مانده و حسرت روزگار کامروایی می‌خورد و از همرهان دیروز بخشش و کوشش می‌خواهد.
*************************************
*************************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۴۶ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۴۳۹:
تعبیر ...... یار سفرکرده می‌رسد
ای کاچ هرچه زودتر از در درآمدی
چیست؟ : 29 نسخه (801{تفسیر چیست؟}، 803، 818، 819، 821، 822، 823، 824، 825، 843 و 19 نسخۀ متأخّر یا بی‌تاریخ) خانلری، عیوضی، نیساری
رفت : 4 نسخه (827 و 1 نسخۀ متأخّر:867 و 2 نسخۀ بسیار متأخّر: 893، 874؟) قزوینی، سایه، خرمشاهی
غزل 430 در 34 هست. نسخۀ 858 به جای مصرع نخست این بیت، مصرع نخست بیت بعد را آورده و لذا در این مورد استناد به 33 نسخه است. نسخۀ مورخ 813 غزل را ندارد. برای مورد مصرع دوم (ای کاچ با املای ای کاج) 34 مستند داریم:
ای کاچ : 21 نسخه (801، 803، 818، 819، 821، 822، 823، 824، 825، 827، 843 و 9 نسخۀ متأخّر یا بی‌تاریخ) قزوینی، خانلری، عیوضی، سایه، خرمشاهی
ای کاش : 13 نسخه (متأخر یا بی‌تاریخ) نیساری
**************************************
**************************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۴۴ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۰۰:
ناموس عشق و رونق عشّاق می‌برند
................... و سرزنش پیر می‌کنند
عیبِ جوان : 22 نسخه (792، 801، 821، 822، 823، 827، 843 و 15 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) قزوینی، خرمشاهی
منعِ جوان : 17 نسخه (803، 813، 814-813، 819، 824، 825 و 11 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) خانلری، عیوضی، نیساری، سایه
غزل 195 در 40 نسخه آمده است. نسخۀ مورخ بین سالهای 838-817، بیت دوم غزل را ندارد. از نسخ کامل کهن مورخ، این غزل در نسخۀ مورخ 818 نیست.
*************************************
*************************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۴۲ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۸۰:
بازار شوق گرم شد آن .... کجاست؟
تا جان خود بر آتش رویش کنم سپند
شمع‌قد : 5 نسخه (801، 813، 824، 843، 874) خانلری، عیوضی
سرو قد : 6 نسخه (819، 821، 823، 825، 827، 836، 862 و 1 نسخۀ بی‌تاریخ) قزوینی، خرمشاهی
شمع‌رخ : 4 نسخه (1 نسخۀ متأخّر: 857 و سه نسخۀ بی‌تاریخ) نیساری، سایه
غزل 173 مندرج در 40 نسخه است با وجود این دکتر نیساری جزو غزلها نیاورده لذا در "دفتر دگرسانیها در غزلیات حافظ" نیست. از این رو فقط ضبط نسخه‌های کهن و برخی نسخ دیگر را دارم. "شمع‌قد" شاذ و نایاب ولی تشبیهی جدید است که با "آتش روی" و گرمی "بازار شوق" تناسب دارد. "سرو قد" ضبط مختار نسخۀ رکن الدین همایون فرّخ به تاریخ مشکوک 805، رونوشتی از "لسان الغیب" نسخۀ فریدون میرزای تیموری مکتوب در قرن دهم (اصل نسخه مورخ 907 که اکنون گم شده است) و نسخه‌ای به قلم وصال شیرازی است ولی بی‌ارتباط با مضمون مصرع دوم است. "شمع‌رخ" نیز ضبط نسخ کهن و مهم نیست. ضبط مختار "شرح سودی"، یک رونوشت دیگر از "لسان الغیب" نسخۀ فریدون میرزای تیموری مکتوب در قرن دهم (اصل نسخه مورخ 907 که اکنون گم شده است) و نسخۀ علینقی شیرازی.
دو ضبط ضعیف دیگر:
ماه‌رخ : 1 نسخه (894)
سبزه‌قد : نسخۀ باباشاه اصفهانی مورخ 1012 هجری قمری
*************************************
*************************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۳۹ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۳۰:
..... هزار دل به یکی .... ببست
راه هزار چاره‌گر از چارسو ببست
زلفت ... تاره‌مو : 8 نسخه (801، 813، 814-813، 818، 825، 827 و 2 نسخۀ متأخّر: 864، 874) قزوینی، خانلری، عیوضی، سایه، خُرّمشاهی
زلفت ... تار مو : 15 نسخه (819، 824 و 13 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ)
زلفش ... تاره‌مو : 3 نسخه (821 و 2 نسخۀ دیگر یکی متأخر: 866 و دیگری بی‌تاریخ)
زلفش ... تار مو : 11 نسخه (822، 823، 843 و 8 نسخۀ متأخّر یا بی‌تاریخ) نیساری
---------------------------------------
در جزئیات:
*
زلفت : 23 نسخه (801، 813، 814-813، 818، 819، 824، 825، 827 و 15 نسخۀ متأخّر یا بی‌تاریخ) قزوینی، خانلری، عیوضی، سایه، خُرّمشاهی
زلفش : 14 نسخه (821، 822، 823 و 11 نسخۀ متأخّر یا بی‌تاریخ) نیساری
**
تاره‌مو : 11 نسخه (801، 813، 814-813، 818، 821، 825، 827 و 3 نسخۀ متأخّر: 864، 866، 874) قزوینی، خانلری، عیوضی، سایه، خُرّمشاهی
تار مو: 26 نسخه (821، 819، 822، 823، 824، 843 و 20 نسخۀ متأخّر یا بی‌تاریخ) نیساری
37 نسخه غزل 32 و بیت مطلع آن را دارند. از نسخه‌های کهنِ کاملِ مورّخ، نسخۀ 803 غزل را ندارد.
*************************************
*************************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۳۶ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۸۴:
............ که میان من و او صلح افتاد
......... رقص‌کنان ساغر شُکرانه زدند
*
شُکر آن را: 21 نسخه (792، 813 آیاصوفیا، 814- 813، 813 موزۀ سالار جنگ هند، 816، 818، 821، 823، 825، 843 و 11 متأخر یا بی‌تاریخ - در یک نسخه "آن را" به "ایزد" تغییر داده شده است.)خانلری، نیساری، عیوضی، سایه
شُکرِ ایزد: 21 نسخه (801، 803، 819، 822، 824، 827خلخالی، 827 کمبریج، 836 و 13 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) قزوینی، خرمشاهی
**
حوریان: 38 نسخه (792، 801، 803، 813 آیا صوفیا، 813 سالار جنگ، 816، 818، 819، 821، 822، 823، 824، 825 ، 827 کمبریج، 836، 843 و 22 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) خانلری، نیساری، عیوضی
صوفیان: 3 نسخه (827 خلخالی و 2 نسخۀ بسیار متأخّر: 893، 874؟) قزوینی، سایه، خرمشاهی
قدسیان: 1 نسخه (814- 813)
44 نسخه غزل 179 را دارند و بیت فوق در دو نسخه یکی مورّخ 849 و دیگری بی‌تاریخ از نیمۀ اول قرن نهم وجود ندارد. گفته شده است که در مصرع اول وزن دو ضبط مورد مناقشه یکسان است اما با تفسیر و تأویل متن و با توجه به اینکه غزل اشاره به خلقت انسان دارد و ایزد به صورت ضمیر اشارۀ "او" آمده نیازی به ذکر آغازین آن نیست و باز به همان دلیل "حوریان" بر "صوفیان" برتری دارد که اقدم و اکثر قریب به اتفاق نسخه‌ها نیز تأیید می‌کنند و ضبط "قدسیان" نیز پشتیبان آن است.
**********************************
**********************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۳۲ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۴۴۷:
بدِ رندان مگو ای شیخ و هش‌دار
که با ..................... کینه داری
مِهرِ خدایی: 26 نسخه (801، 803، 813، 816، 818، 824، 825، 834، 836 و 17 متأخر یا بی‌تاریخ) خانلری، عیوضی، نیساری
با حُکمِ خدایی: 9 نسخه (827 و 8 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) قزوینی، سایه، خرمشاهی
بر حُکمِ خدایی: 1 نسخه (822)
با مِهرِ سپهری: 4 نسخه (821، 823، 843 و 1 نسخۀ متأخر: 857)
با مِهرِ سپهر این: 1 نسخۀ بسیار متأخّر (894)
غزل 438 در 43 نسخه آمده و بیت فوق در نسخۀ مورخ 819 نیست.گفته شده است که ضمن تناسب "مهر" با "کینه"، "مهر خدایی" هم ضبط اقدم و اکثر نسخ است و هم ناظر به «یُحِبُّهم و یُحِبّونه» (از آیۀ 54 سورۀ مائده)
است.
**********************************
**********************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۲۸ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۴۹:
............... که طلسمات عجایب دارد
فتح آن در نظر رحمت درویشان است
گنج عزّت: 15 نسخه (801، 811، 813، 818، 819، 821، 823، 824، 825 و 6 نسخۀ دیگر اعم از متأخر و بی‌تاریخ) خانلری، نیساری، عیوضی
کُنج عزلت (یا: گنج عزلت): 17 نسخه (807، 822، 827، 843 و 13 نسخۀ دیگر)
قزوینی، خرمشاهی: گنج عزلت
سایه: کُنج عزلت
غزل 50 و بیت دوم آن را 32 نسخه دارند. در نسخ خطی، سرکش بر روی کاف اغلب نوشته نمی‌شد اما ضبط اول "گنج عزّت" است چون "کُنج عزّت" به نظر نرسیده است اما با توجه به "عزلت" هر دو ضبط "کُنج عزلت" و "گنج عزلت" برای مورد دوم که در همگی، کاف بدون سرکش است محتمل است که مورد نظر کاتبان بوده باشد. اما به قرینۀ طلسم، "گنج" درست است. نمونه‌ها بسیار است. عطار گوید:
(تا تو بر جایی طلسم گنج بر جای است نیز / چون تو گم گشتی کسی از گنج برخوردار نیست)
(کز هر رنجی گشاده گردد / صد گنج طلسم مشکل از ما)
مولوی راست:
(در طلسمات شمس تبریزی / گشت گنج عجایبش مکتوم)؛ (جهان ز نور تو ناچیز شد چه چیزی تو / طلسم دلبریی یا تو گنج جانانی) در مثنوی معنوی:
(طهرا بیتی بیان پاکیست / گنج نورست ار طلسمش خاکیست)
نظامی در خسرو و شیرین:
نموداری که از مه تا به ماهی‌ست
طلسمی بر سر گنج الهی‌ست
طلسم بسته را با رنج‌یابی
چو بگشائی بزیرش گنج یابی
در لیلی و مجنون: (دوران چو طلسم گنج بربود / وان قفل خزینه بند فرسود)
بحث بیشتر بر سر اخنلاف "عزّت" است و "عزلت". به نظر می‌رسد که بر اثر اشتباه در خوانش "گنج" به صورت "کُنج" متناسب با این، "عزت" به "عزلت" محرف شده که متناسب با درویشی و تصوف است. در اینجا نیز "کُنج عزلت" یا "گنج عزلت" هر دو می‌توانند مورد نظر کاتبان باشند. خاقانی گفته است:
(گنج عزلت توراست خاقانی / عافیت هم ورا مسلم دان)
البته معلوم نیست که در نسخه‌ها "گنج" است یا "کُنج" زیرا از گزارش مصححان آورده‌ام. "کُنج عزلت" معمول‌تر است و اگر گنج بیاید جداگانه در جناس با کنج است. خواجو کرمانی گوید:
(کرده‌ایم از ملک هستی کُنج عزلت اختیار / وین دل ویرانه گنج و نیستی گنجور ماست)
شیخ بهایی دارد:
(گنج خواهی؟ کنج عزلت کن مقام / واستتر واستخف، عن کل الانام).
با این وجود "گنج عزلت" را عطار در وصف ابراهیم بن ادهم آورده است:
(سلطان دنیا ودین، آن سیمرغ قاف یقین، آن گنج عالم عزلت، آن خزینه سرای دولت، آن شاه اقلیم اعظم، آن پرورده لطف و کرم، پیروقت ابراهیم بن ادهم ...)
از صائب تبریزی است:
(قدر عزلت را چه می دانند صحبت دوستان؟ / گنج می داند حضور گوشه ویرانه چیست)
(سنگ در میزان ماه مصر گوهر می شود / گنج خرسندی نهان در زیر پای عزلت است)
(غباری نیست بر خاطر زعزلت پاک گوهر را / که گنج آسایش روی زمین زیرزمین دارد)
"عزت" هم معنی وسیع و عمیقی دارد و هم در تناسب با "محتشمی" در بیت ماقبل (مطلع) و "رحمت" در مصرع دوم همین بیت است. شواهدی از "گنج عزّت"، عراقی:
(رسیده بر سر گنجِ جواهرِ عزّت / از آن خزانه دمی بس توانگر آورده)
شیخ بهایی:
(روی دل، از غیر حق برتافته / گنج عزّت را ز عزلت یافته)
***********************************
***********************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۲۳ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۳۴۸:
..................... ای مهِ خورشید‌کلاه
تا چو زلفت سر سودازده در پا فکنم
بند برقع بگشا: 22 نسخه (801، 803، 813، 814-813، 818، 821، 824[بگشای]، 836 و 12 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) خانلری، عیوضی، نیساری
بگشا بند قبا: 18 نسخه (819، 822، 825، 827، 843 و 13 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) قزوینی، سایه، خرمشاهی
40 نسخه غزل 340 و بیت فوق را دارند. نقل به مضمون از گفتۀ دکتر محمد جعفر محجوب و تأیید دکتر عیوضی "بند برقع بگشا" تناسب بیشتری دارد با مصرع دوم و کاری که عاشق در سر دارد و برایش آماده می‌شود. برقع گشودن از لحاظ عرفانی نیز ناظر به مو و زلف است و غنای بیشتری دارد نسبت به گشودن بند قبا که عبارت از توقف معشوق نزد عاشق است. این دو بیت را هم ببینیم:
تو گر خواهی که جاویدان جهان یک سر بیارایی
صبا را گو که بردارد زمانی برقع از رویت
گوشه گیران انتظار جلوه خوش می‌کنند
برشکن طرف کلاه و برقع از رخ برفکن
**********************************
**********************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۲۰ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۴۱۵:
.................. قصۀ ارباب معرفت
رمزی برو بپرس و حدیثی بیا بگو
هان بر در است: 2 نسخه (819، 822) خانلری، عیوضی
هان نادر است: 1 نسخه (823)
جان‌پرور است: 19 نسخه (827، 843 و 17 نسخۀ دیگر) قزوینی، نیساری، سایه، خرمشاهی
غزل 407 در 32 نسخۀ مکتوب در قرن نهم هجری مندرج است و بیت فوق در 10 نسخه از جمله نسخ مورخ 803، 813، 818 و 821 نیست. از نسخه‌های کهن، نسخه‌های مورخ 801، 824، 825 خود غزل را ندارند.
ضبط سه نسخۀ کهن‌تر دشوارتر است. مشکل توان باور کرد که در آنها "جان‌پرور است" به "هان بر در است" یا محرف آن (هان نادر است) تبدیل شده باشد بلکه عکس آن محتمل است. نقل به مضمون از گفتۀ دکتر حمیدیان در "شرح شوق" با ضبط اقدم نسخ بیانی هنری‌تر به کار گرفته شده است و قصّه به کسی تشبیه شده است که پشت در است و می‌توان رفت و از او رمزی پرسید و برای دیگران ارمغان آورد. ضبط اکثر نسخ گنگ است و معلوم نیست از چه کسی باید رمز را پرسید. دکتر محمد جعفر محجوب نیز ضبط اقدم نسخ را درست دانسته است.
مصرع دوم:
بپرس و حدیثی: 12 نسخه (819، 822 و 9 نسخۀ دیگر) عیوضی
بپرس، حدیثی: 10 نسخه (823، 827، 843 و 7 نسخۀ دیگر) قزوینی، خانلری، نیساری، سایه، خرمشاهی
این "واو" هم معنی را وسیعتر و هم شعر را روانتر می‌کند.
*******************************
*******************************
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۱۷ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۲۱۶:
هر گنجِ سعادت که خدا داد به حافظ
از یُمنِ دعای شب و ................ بود
درس سحری : 18 نسخه (801، 803، 813، 824، 827 کمبریج، 836، 843 و 11 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) خانلری، عیوضی، نیساری
ورد سحری : 18 نسخه (819، 821، 822، 823، 825، 827 خلخالی [نسخۀ اساس قزوینی] و 12 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) قزوینی، سایه، خرمشاهی
36 نسخه غزل 210 و بیت تخلص آن را دارند. نسخۀ مورخ 818 غزل را ندارد.
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۱۴ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۷۹:
ه مَی عمارتِ ....... کن که این جهانِ خراب
بر آن سر است که از خاک ما بسازد خشت
دل : 14 نسخه (801، 819، 821، 823، 824، 827 و 8 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) قزوینی، سایه، خرمشاهی
جان : 17 نسخه (813، 818، 822، 825، 843 و 12 نسخۀ متأخر یا بی‌تاریخ) خانلری، عیوضی، نیساری
غزل 77 و بیت فوق را 31 نسخه دارند. نسخۀ مورخ 803 غزل را ندارد. نسخۀ مورخ 866 «طهارتِ دل» ضبط کرده است.
**************************************
**************************************
Mohsen در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۱۳ دربارهٔ مولانا » دیوان شمس » غزلیات » غزل شمارهٔ ۱۶۶۵:
در بیت نهم کدام درست است ?
1- چون شهب لاحول شیطانت کنم
که بنظر از مفهوم شهاب و شیطان در قران آمده است.
یا اینکه
چون شهت لاحول شیطانت کنم
2- که شه مخفف شاه است
3- و یا اینکه شه بر مبنای واژه نامه دکتر معین
(شُ) (اِ.) کلمه ای است که هنگام نفرت و بیزاری بر زبان آورند.
جاوید مدرس اول رافض در ۸ سال و ۴ ماه قبل، شنبه ۵ دی ۱۳۹۴، ساعت ۱۹:۱۱ دربارهٔ حافظ » غزلیات » غزل شمارهٔ ۵۲:
دیدن .................... را دیدۀ جان‌بین باید
وین کجا مرتبۀ چشم جهان‌بین من است
لعل تو : 32 نسخه (801، 807، 813، 814- 813، 818، 819، 821، 822، 823، 824، 825، 843 و 19 نسخۀ متأخّر یا بی‌تاریخ) خانلری، نیساری، عیوضی
روی تو : 5 نسخه (827 و 4 نسخۀ متأخّر یا بی‌تاریخ) قزوینی، سایه، خرمشاهی
مندرج در تمام 37 نسخه‌ای که غزل 53 را دارند. نسخۀ 803 فاقد غزل است و به احتمال در بخش قافیۀ "ت" افتادگی دارد.
***************************************
***************************************