هر آنکس که دارد روانش خرد

سرمایهٔ کارها بنگرد

خرد رهنمای و خرد ره‌گشای

خرد دست گیرد بهر دو سرای

هم دهنده است و هم ستاننده

هم پذیرنده هم رساننده

متوسّط میانِ صورت و هوش

شده زین سو زبان و زان سو گوش

مرد چون سوی ِ او پناه کند

[...]

توانا بود هر که دانا بود

ز دانش دلِ پیر برنا بود

ای برادر گر مزاج از فَضله خالی آمدی

ای برادر گر مزاج از فَضله خالی آمدی

ور قوایِ ماسک و دافع نبودی در بدن

طفل را از پایهٔ اوّل نبودی برتری

فعلِ طبع از راهِ تسخیرست بی هیچ اختیار

[...]

چو گویی که هر دانش آموختم

ز خود وامِ بی دانشی توختم

یکی نغز بازی کند روزگار

که بنشاندت پیش آموزگار

ای تا به فلک سرِ تو در خود بینی

کرده همه عمر وقف بر خودبینی

خودبین به مثل اگر به سنگی نگرد

چون آینه ناردش مگر خودبینی

کسی را که مغزش بود پرشتاب

فراوان سخن باشد و دیریاب

ز دانش چو جانِ ترا مایه نیست

به از خامشی هیچ پیرایه نیست

ناکام شدم به کامِ دشمن

تا خود ز توام چه کام‌روزیست؟

مرغی‌ست دلم بلند پرواز

لیکن ز قضاش، دام روزی‌ست

مجمرِ او از درون طبع از برون‌سو عود‌سوز

نقشِ او بیرون و قدرت از درون‌سو خامه‌زن

بر من این رنج بگذرد که گذشت

ملکِ خاقان و دولتِ قیصر

حال اگر ز آنچه بود تیره‌ترست

عاقبت دل فروز خواهد بود

شب نبینی که تیره‌تر گردد

آن زمانی که روز خواهد بود

زهر در کامِ او شکر گشتی

سنگ در دستِ او گهر گشتی

روغنِ مصریّ و مشکِ تبّتی را در دو وقت

هم مزکّی سیر باشد هم معرّف گندنا

بالله که مبارکست آن کس را روز

کز اوّلِ بامداد رویت بیند

گل در میانِ کوره بسی دردسر کشید

تا بهرِ دفعِ دردِسر آخر گلاب شد

اندرین بحرِ بی‌کرانه چو غوک

دست و پائی بزن ، چه دانی، بوک

چندانک نگه میکنم اندر چپ و راست

من مردِ غمت نیم، بدین دل که مراست

نمانی مگر بر فلک ماه را

نشائی مگر خسروی‌گاه را

بکامِ تو گردد سپهرِ بلند

تنت شاد باشد دلت ارجمند

چرخ از دهنم نواله‌در خاک افکند

دولت قدحم پیشِ لب آورد و بریخت

به درنگر، ای دل، مرو آنجای بخیره

کان ره نه بپایِ چو توئی یافته باشد

بر کیسهٔ طرّار منه چشم که ناگاه

تا در نگری جیبِ تو بشکافته باشد