برکن زخواب غفلت پورا سر
واندر جهان به چشم خرد بنگر
کار خر است خواب و خور ای نادان
با خر به خواب و خور چه شدی در خور؟
ایزد خرد ز بهر چه داده‌ستت؟
تا خوش بخسپی و بخوری چون خر؟
برنه به سر کلاه خرد وانگه
برکن به شب یکی سوی گردون سر
گوئی که سبز دریا موجی زد
وز قعر برفگند به سر گوهر
تیره شب و ستاره درو، گوئی
در ظلمت است لشکر اسکندر
پروین چو هفت خواهر چون دایم
بنشسته‌اند پهلوی یک دیگر؟
چون است زهره چون رخ ترسنده
مریخ همچو دیدهٔ شیر نر؟
شعری چو سیم خود شد، یا خود شد
عیوق چون عقیق چنان احمر؟
بر مبرم کبود چنین هر شب
چندین هزار چون شکفد عبهر؟
گوئی که در زدند هزاران جای
آتش به گرد خرمن نیلوفر
گر آتش است چون که در این خرمن
هرگز فزون نگشت و نشد کمتر؟
بی‌روغن و فتیله و بی‌هیزم
هرگز نداد نورو فروغ آذر
گر آتش آن بود که خورش خواهد
آتش نباشد آنکه نخواهد خور
بنگر که از بلور برون آید
آتش همی به نور و شعاع خور
خورشید صانع است مر آتش را
بشناس از آتش ای پسر آتش‌گر
ور لشکری است این که همی بینی
سالار و میر کیست بر این لشکر؟
سقراط هفت میر نهاد این را
تدبیر ساز و کارکن و رهبر
سبز است ماه و گفت کزو روید
در خاک ملح و، سیم به سنگ اندر
مریخ زاید آهن بد خو را
وز آفتاب گفت که زاید زر
برجیس گفت مادر ارزیز است
مس را همیشه زهره بود مادر
سیماب دختر است عطارد را
کیوان چو مادر است و سرب دختر
این هفت گوهران گدازان را
سقراط باز بست به هفت اختر
گر قول این حکیم درست آید
با او مرا بس است خرد داور
زیرا که جمله پیشه‌وران باشند
اینها به کار خویش درون مضطر
سالار کیست پس چو از این هفتان
هر یک موکل است به کاری بر؟
سالار پیشه‌ور نبود هرگز
بل پیشه‌ور رهی بود و چاکر
آن است پادشا که پدید آورد
این اختران و این فلک اخضر
واندر هوا به امر وی استاده است
بیدار و بند پایهٔ بحر و بر
وایدون به امر او شد و تقدیرش
با خاک خشک ساخته آب تر
چندین همی به قدرت او گردد
این آسیای تیز رو بی در
وین خاک خشک زشت بدو گیرد
چندین هزار زینت و زیب و فر
وین هر چهار خواهر زاینده
با بچگان بی‌عدد و بی مر
تسبیح می‌کنندش پیوسته
در زیر این کبود و تنک چادر
تسبیح هفت چرخ شنوده‌ستی
گر نیست گشته گوش ضمیرت کر
دست خدای اگر نگرفته‌ستی
حسرت خوری بسی و بری کیفر
چشمیت می‌بباید و گوشی نو
از بهر دیدن ملک اکبر
آنجا به پیش خود ندهد بارت
گر چشم و گوش تو نبری زایدر
ایزد بر آسمانت همی خواند
تو خویشتن چرا فگنی در جر؟
از بهر بر شدن سوی علیین
از علم پای ساز و، ز طاعت پر
ای کوفته مفازهٔ بی‌باکی
فربه شده به جسم و، به جان لاغر
در گردن جهان فریبنده
کرده دو دست و بازوی خود چنبر
ایدون گمان بری که گرفته‌ستی
دربر به مهر، خوب یکی دلبر
واگاه نیستی که یکی افعی
داری گرفته تنگ و خوش اندر بر
گر خویشتن کشی ز جهان، ورنی
بر تو به کینه او بکشد خنجر
زین بی‌وفا، وفا چه طمع داری؟
چون در دمی به بیخته خاکستر؟
چون تو بسی به بحر درافگنده است
این صعب دیو جاهل بدمحضر
وز خلق چون تو غرقه بسی کرده‌است
این بحر بی‌کرانهٔ بی‌معبر
گریست این جهان به مثل، زیرا
بس ناخوش است و، خوش بخارد گر
با طبع ساز باشد، پنداری
شیری است تازه، پخته و پر شکر
لیکن چو کرد قصد جفا، پیشش
خاقان خطر ندارد و نه قیصر
گاهی عروس‌وارت پیش آید
با گوشوار و یاره و با افسر
باصد کرشمه بسترد از رویت
با شرم گرد باستی و معجر
گاهی هزبروار برون آید
با خشم عمرو و با شغب عنتر
دیوانه‌وار راست کند ناگه
خنجر به سوی سینه‌ت و، زی حنجر
در حرب این زمانهٔ دیوانه
از صبر ساز تیغ و، ز دین مغفر
وز شاخ دین شکوفهٔ دانش چن
وز دشت علم سنبل طاعت چر
کاین نیست مستقر خردمندان
بلک این گذرگهی است، برو بگذر
شاخی که بار او نبود ما را
آن شاخ پس چه بی‌برو چه برور
دنیا خطر ندارد یک ذره
سوی خدای داور بی‌یاور
نزدیک او اگر خطرش هستی
یک شربت آب کی خوردی کافر
الفنج گاه توست جهان، زینجا
برگیر زود زاد ره محشر
بل دفتری است این که همی بینی
خط خدای خویش بر این دفتر
منکر مشو اشارت حجت را
زیرا هگرز حق نبود منکر
خط خدای زود بیاموزی
گر در شوی به خانهٔ پیغمبر
گر درشوی به خانه‌ش، بر خاکت
شمشاد و لاله روید و سیسنبر
ندهد خدای عرش در این خانه
راهت مگر به راهبری حیدر
حیدر، که زو رسید و ز فخر او
از قیروان به چین خبر خیبر
شیران ز بیم خنجر او حیران
دریا به پیش خاطر او فرغر
قولش مقر و مایهٔ نور دل
تیغش مکان و معدن شور و شر
ایزد عطاش داد محمد را
نامش علی شناس و لقب کوثر
گرت آرزوست صورت او دیدن
وان منظر مبارک و آن مخبر
بشتاب سوی حضرت مستنصر
ره را ز فخر جز به مژه مسپر
آنجاست دین و دنیا را قبله
وانجاست عز و دولت را مشعر
خورشید پیش طلعت او تیره
گردون بجای حضرت او کردر
ای یافته به تیغ و بیان تو
زیب و جمال معرکه و منبر
بی‌صورت مبارک تو، دنیا
مجهول بود و بی‌سلب و زیور
معروف شد به علم تو دین، زیرا
دین عود بود و خاطر تو مجمر
ای حجت زمین خراسان، زه!
مدح رسول و آل چنین گستر
ای گشته نوک کلک سخن گویت
در دیدهٔ مخالف دین نشتر
دیبا همی بدیع برون آری
اندر ضمیر توست مگر ششتر
بر شعر زهد گفتن و بر طاعت
این روزگار مانده‌ت را بشمر
با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
هوش مصنوعی: این متن شعری است از یک شاعر بزرگ که به تفکر و تامل درباره زندگی و جهان می‌پردازد. او به انسان‌ها هشدار می‌دهد که از خواب غفلت بیدار شوند و به قدرت و حکمت خالق جهان اعتراف کنند. شاعر با مقایسه انسان و خر، به بی‌خودی و انفعال برخی افراد اشاره می‌کند و از آنها می‌خواهد که به خرد خود رجوع کنند.
او همچنین به هفت اختر و مخلوقات اشاره می‌کند و نقش خدای بزرگ را در ایجاد و تدبیر عالم ذکر می‌کند. بر اساس کلام او دنیا رنج و خطر دارد و انسان باید به خویشتن و هدف زندگی‌اش توجه کند.
شاعر به وجود نوعی فساد و ناپایداری در زندگی انسان‌ها اشاره دارد و از خواننده می‌خواهد که به حقیقت‌های عمیق‌تر زندگی بیندیشد. در پایان، او پیغام خود را با دعوت به خودشناسی و پیروی از حقیقت و علم به پایان می‌رساند.
هوش مصنوعی: از خواب غفلت بیدار شو و با چشم حکمت به دنیای پیرامونت نگاه کن.
هوش مصنوعی: ای نادان، خواب و خوراکت مثل کار خر است، پس چرا با خر خواب و خور می‌کنی؟ چه چیزی از این وضعیت به دست آوردی؟
هوش مصنوعی: خداوند به تو عقل و درک داده تا از آن استفاده کنی و زندگی معنا داری داشته باشی، نه اینکه فقط مانند حیوانی زندگی کنی و بی‌هدف به کام جویی و خوش بگذرانی.
هوش مصنوعی: به آرامی بر سر خود کلاهی از اندیشه بگذار و سپس در شب، یک راهی به سمت آسمان را انتخاب کن.
هوش مصنوعی: به نظر می‌رسد که دریا به آرامی موجی ایجاد کرده و از عمق خود، جواهراتی درخشان و زیبایی را به سطح آب آورده است.
هوش مصنوعی: شب تیره و ستاره‌ها در آن، گویی لشکری از اسکندر در تاریکی قرار دارند.
هوش مصنوعی: پروین مانند هفت خواهر است که همیشه کنار یکدیگر نشسته‌اند.
هوش مصنوعی: زهره مثل چه شکلی است و چرا به نظر می‌رسد که مانند چهره‌ای نگران است؟ همچنین، مریخ چطور به چشم شیر نر می‌زند؟
هوش مصنوعی: این بیت به تمثیلی از زیبایی و درخشندگی می‌پردازد. شاعر در اینجا می‌خواهد بگوید که شعر به اندازه‌ای زیبا و جذاب است که مانند سیم خالص درخشان می‌شود. همچنین، او به عقیق اشاره می‌کند که سنگی قیمتی و قرمز رنگ است و می‌خواهد به وضوح و زیبایی شعر بپردازد و آن را با زیبایی‌های طبیعت و سنگ‌های گرانبها مقایسه کند. در این متن، تاکید بر جذابیت و زیبایی شعر می‌شود.
هوش مصنوعی: این بیت به زیبایی و شگفتی شکفتن گل‌ها اشاره دارد. شاعر از زیبایی شب و رنگ آبی آسمان سخن می‌گوید و می‌پرسد که آیا زیبایی و لطافت طبیعت هر شب به این اندازه زیاد و شگفت‌انگیز است که گل‌ها باز می‌شوند؟ این به نوعی تأملی بر زیبایی‌های طبیعی و تغییرات آن در شب است.
هوش مصنوعی: انگار که در هزاران نقطه آتش به دور خرمنِ گل نیلوفر روشن شده است.
هوش مصنوعی: اگر آتش در این مزرعه وجود دارد، چرا هیچ‌گاه بیشتر نشده و کمتر هم نشده است؟
هوش مصنوعی: بدون وجود روغن، فتیله و هیزم، هرگز نوری و درخششی از آتش به وجود نمی‌آید.
هوش مصنوعی: اگر آتش به خاطر خورشید باشد، پس آتشی نخواهد بود که نخواهد خورشید را بپذیرد. به عبارت دیگر، اگر چیزی واقعی و ضروری باشد، نمی‌تواند وجود نداشته باشد و از حقایق دور شود.
هوش مصنوعی: نگاه کن که چگونه آتش با نور و درخشش از بلور بیرون می‌آید.
هوش مصنوعی: خورشید، خالق و آفریدگار آتش است. پسرم، آتش را بشناس و به عمق وجود آن پی ببر.
هوش مصنوعی: اگر در این میان، لشکری وجود دارد که تو آن را می‌بینی، فرمانده و سرپرست این لشکر کیست؟
هوش مصنوعی: سقراط به هفت نفر از بهترین‌ها اشاره کرده است و این نشان‌دهنده‌ی اهمیت برنامه‌ریزی، کار کردن و رهبری است.
هوش مصنوعی: ماه در آسمان به رنگ سبز درآمده و از زمین ملح و سیم می‌روید و به سنگ می‌چسبد.
هوش مصنوعی: مریخ یک نوع فلز بد ذات را به وجود می‌آورد و آفتاب نیز به وجودآورنده طلا است.
هوش مصنوعی: برجیس گفت که مادر ارزیز، همیشه بر مس تأثیر می‌گذارد و زهره مادر است.
هوش مصنوعی: در این بیت به روابط و نسب‌های میان سیارات اشاره شده است. سیماب به عنوان دختر عطارد و کیوان به عنوان مادرش معرفی شده است. همچنین سرب نیز به عنوان دختر کیوان ذکر شده است. این بیان، تنیدگی و وابستگی بین دو سیاره و موجودیت آنها را به تصویر می‌کشد.
هوش مصنوعی: سقراط این هفت مروارید گداخته را به هفت ستاره ربط داد.
هوش مصنوعی: اگر سخن این حکیم راست باشد، برای من همین که با او باشم کافی است. عقل و درک من را همین بس است.
هوش مصنوعی: این افراد همگی به حرفه خود مشغول هستند و در کار خود درون شرایط دشوار قرار دارند.
هوش مصنوعی: سالار کیست که هر یک از این هفت گروه، مسئول انجام کاری هستند؟
هوش مصنوعی: هیچ‌گاه سالار و رئیس کارگران نبوده است، بلکه او خود راهی را برگزیده است و خدمتگزار آنهاست.
هوش مصنوعی: آن کسی که این ستاره‌ها و این آسمان سبز را به وجود آورده است، پادشاه است.
هوش مصنوعی: در آسمان به فرمان او ایستاده است، بدون اینکه نیاز به دار و بند باشد، پایه‌های دریا و زمین.
هوش مصنوعی: او به فرمان الهی به وجود آمد و سرنوشتش با خاک خشک و آب تر رقم خورد.
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که با وجود قدرت او، این آسیاب تندرو به تنهایی و بدون در برابر چرخش می‌چرخد و کار خود را انجام می‌دهد. به نوعی اشاره دارد به تسلط و قدرتی که باعث می‌شود حتی در شرایط سخت، کار به خوبی پیش برود.
هوش مصنوعی: این زمین خشک و زشت، می‌تواند با استفاده از هزاران زینت و زیبایی، جلوه‌گری کند.
هوش مصنوعی: این چهار خواهر به صحنه آمده‌اند و بدون هیچ تعدادی از بچه‌ها، زندگی را به دنیا می‌آورند و ادامه می‌دهند.
هوش مصنوعی: همیشه در زیر این آسمان آبی و باریک، مشغول ستایش و ذکر او هستند.
هوش مصنوعی: اگر به ذکر و تسبیح هفت چرخ گوش نمی‌دهی، بدان که گوشت باطن به کوری گراییده است.
هوش مصنوعی: اگر دست خدا را نگرفته‌باشی، باید خیلی افسوس بخوری و به مجازات آن دچار شوی.
هوش مصنوعی: چشمانت باید باز باشد و گوش‌هات تازه شنوا، تا بتوانی عظمت دنیای بزرگ را ببینی.
هوش مصنوعی: هر جا که به خودت در آسایش نباشی، اگر چشم و گوش خود را از آنجا برنگ داری، باری را بر دوش نخواهی داشت.
هوش مصنوعی: خداوند در آسمان به تو دعوت می‌کند، ولی تو چرا خود را در مشکلات و نگران‌ها غرق می‌کنی؟
هوش مصنوعی: برای رسیدن به درجات عالیه و مقامات نیکو، باید پایبند علم و آگاهی باشیم و از فرمانبرداری و اطاعت به دور نباشیم.
هوش مصنوعی: ای که شجاعتت باعث شده بدنی نیرومند پیدا کنی، اما روح و جانت هنوز ضعیف و لاغر است.
هوش مصنوعی: جهان فریبنده را با دستان و بازوهایش در آغوش گرفته است.
هوش مصنوعی: به زودی فکر کن که با عشق و محبت به کسی نزدیک شده‌ای، آن هم به خاطر یک معشوق خوب.
هوش مصنوعی: آگاه نیستی که یک مار سمی در آغوش داری و به آرامی در کنار توست.
هوش مصنوعی: اگر خودت را از این دنیا کنار بکشی، او (دشمنت) به خاطر کینه‌اش به تو، خنجر خواهد کشید.
هوش مصنوعی: از این بی‌وفا، چه امیدی به وفا داری؟ وقتی که در یک لحظه دلش را به باد می‌دهد و همه چیزش را به خاکستر می‌سپارد؟
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که تو به مانند کسی هستی که در دریای عمیق و وسیع غرق شده است و این دیو جاهل که در اینجا به نادانی و جهل اشاره دارد، در محلی نامناسب و نابجا قرار گرفته است. به عبارتی دیگر، تو بر سختی‌های این وضع فائق آمده‌ای و در عین حال با جهل و نادانی که در اطرافت وجود دارد، مواجه هستی.
هوش مصنوعی: این دنیا به قدری پر از افرادی مانند تو است که در این اقیانوس وسیع و بی‌پایان، هیچ راهی برای عبور و پیدا کردن یک مسیر مناسب وجود ندارد.
هوش مصنوعی: این دنیا به دلیل ناخوشایند بودنش، بسیار گریه می‌کند و اگر خوشی‌هایی هم باشد، بسیار کم و ناچیز است.
هوش مصنوعی: اگر با طبیعت سازگار باشد، به نظر می‌رسد که او شیر تازه‌ای است که به خوبی پخته و شیرین شده است.
هوش مصنوعی: اما وقتی که تصمیم به بی‌رحمی می‌گیرد، نه خاقان (شاهنشاه) و نه قیصر (امپراطور) نمی‌توانند برای او خطری ایجاد کنند.
هوش مصنوعی: گاه پیش می‌آید که دختر زیبای تو با گوشواره و زیورآلات و تاج بر سر بیاید.
هوش مصنوعی: با زیبایی و ناز خود، چشمانت را بر من انداختی و من را از شرم و حیا گویی در حجابی پنهان کردی.
هوش مصنوعی: گاهی اوقات همانند فردی خشمگین و مضطرب، به شدت عصبانیت و جنب و جوش ظاهر می‌شود.
هوش مصنوعی: ناگهان با شدت و غیرمنتظره، خنجری به سمت سینه‌ات فرود می‌آید و این حرکت با حالتی دیوانه‌وار انجام می‌شود.
هوش مصنوعی: در نبرد این دوران دیوانه، صبر خود را به عنوان شمشیر استفاده کن و از دین به عنوان پوشش خود بهره ببر.
هوش مصنوعی: از درخت دین، شکوفه‌ای از دانش می‌روید و از دشت علم، گل طاعت و پرستش نمو می‌کند.
هوش مصنوعی: این دنیا مکانی نیست که خردمندان در آن ساکن شوند، بلکه فقط یک گذرگاه است که باید از آن عبور کرد.
هوش مصنوعی: شاخی که باری ندارد، برای ما چه فایده‌ای دارد، نه به نفع ماست و نه به ضرر ما.
هوش مصنوعی: دنیا خطر خاصی ندارد، فقط کافی است به خداوند دادگر پناه ببریم، حتی اگر هیچ‌کس دیگر مددکار ما نباشد.
هوش مصنوعی: اگر به او نزدیک می‌شوی و می‌دانی که خطرش هست، یک لیوان آب هم نمی‌توانی بنوشی که نشان دهی در چگونه شرایطی قرار داری.
هوش مصنوعی: عالم به نوعی شبیه به لحظه‌های جذابی است که تو در آن حضور داری، از اینجا هر چه زودتر آماده شو تا به سمت سرنوشت و روز جزا بروی.
هوش مصنوعی: این دنیا مانند دفتری است که در آن نوشته‌های خداوند را می‌بینی و نشانه‌های او در آن مشهود است.
هوش مصنوعی: بهت این را انکار نکن که نشانه‌های دلیل و برهان را ببینی، زیرا اگر واقعاً حق نبود، منکر آن نمی‌شدی.
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی از راه خدا آگاه شوی، باید به زودی یادگیری را آغاز کنی، به ویژه اگر به خانه پیامبر بروی.
هوش مصنوعی: اگر به خانه‌اش بروی، بر خاک تو شمشاد و لاله خواهد رویید و سوسن نیز.
هوش مصنوعی: خداوند رحمت و هدایت خود را در این خانه به کسی عطا می‌کند که تحت رهبری حضرت علی (ع) باشد.
هوش مصنوعی: حیدر، که از او فخر و عظمتش به سرزمین چین از قیروان رسیده است.
هوش مصنوعی: شیران از ترس خنجر او در حیرت هستند و دریا هم به خاطر او به حالت تزلزل درآمده است.
هوش مصنوعی: گفته‌اش مانند جایی است که نور دل در آن می‌تابد، و شمشیرش جایی است که شور و هیجان در آن شکل می‌گیرد.
هوش مصنوعی: خداوند به محمد عطا کرد و نامش را علی گذاشت و لقبش را کوثر قرار داد.
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی او را ببینی و از زیبایی و جمالش لذت ببری، باید به آن مناظر دل‌انگیز و شگفت‌انگیز توجه کنی.
هوش مصنوعی: سریع به سوی حضرت مستنصر برو و از فخر و خودپسندی پرهیز کن.
هوش مصنوعی: در آن مکان، ایمان و زندگی دنیوی به راستایی مشخص می‌شوند و همان‌جا هم جایی است که بزرگی و کامیابی نمایان می‌شود.
هوش مصنوعی: خورشید در برابر چهره‌ی او به شدت محو و کم‌فروغ می‌شود و آسمان به خاطر احترام او به زمین می‌آید.
هوش مصنوعی: تو که با سخن و شمشیر قدرت و زیبایی معرکه‌ها و منبر را به دست گرفته‌ای، حقیقتاً زیبا و جذابی.
هوش مصنوعی: قبل از اینکه تو را ببینم و با زیبایی‌ات آشنا شوم، دنیا برایم ناشناخته و بی‌سماجت بود.
هوش مصنوعی: نام تو به علم و دانش شناخته شده است، زیرا دین مانند چوب خوشبویی است که در دل تو به روشنی و گرما می‌سوزد.
هوش مصنوعی: ای جانشین خدا در زمین خراسان، ای زه! مدح و ستایش پیامبر و خاندان او به این شکل گسترده است.
هوش مصنوعی: ای کسی که در کلامت تبحر داری، در چشمان مخالفان دین، مانند چاقوی تیز و برنده‌ای هستی.
هوش مصنوعی: اگر بخواهی زیبایی و لطافت را به چشم بیاوری، باید بدان که این زیبایی در درون خود توست، مگر اینکه غفلت و بی‌خبری تو را از آن دور کند.
هوش مصنوعی: شعرهای مربوط به زهد و پرهیزگاری را فراموش کرده‌ای و در این دنیا تنها به شمارش کارهای نیک و طاعات خود بپرداز.
پیشنهاد تصاویر مرتبط از منابع اینترنتی
راهنمای نحوهٔ پیشنهاد تصاویر مرتبط از گنجینهٔ گنجور
ای اختری نه‌ای تو مگر اختر
گردون فضل گشته به تو انور
آن اختری که سعد بود بی نحس
آن اختری که نفع بود بی ضر
اندر بروج مدح و ثنا شعرت
[...]
بگریست ابر تیره به دشت اندر
وزکوه خاست خندهٔ کبک نر
خورشید زرد، چون کله دارا
ابر سیه، چو رایت اسکندر
بر فرق یاسمین کله خاقان
[...]
معرفی ترانه‌هایی که در متن آنها از این شعر استفاده شده است
تا به حال حاشیه‌ای برای این شعر نوشته نشده است. 💬 من حاشیه بگذارم ...
برای حاشیه‌گذاری باید در گنجور نام‌نویسی کنید و با نام کاربری خود از طریق آیکون 👤 گوشهٔ پایین سمت چپ صفحات به آن وارد شوید.