گنجور

 
ابن حسام خوسفی

مولانا محمد بن حسام‌الدین حسن بن شمس‌الدین محمد خوسفی شناخته شده به اِبنِ حِسام شاعر ایرانی زاده شده به سال ۷۸۲ یا ۷۸۳ هجری در روستای خوسف در منطقه قُهستان و در گذشته به سال ۸۷۵ هجری است. خاندان او تا نُه پشت اهل فضل و علم و ارشاد بوده‌اند؛ و نیای او شمس‌الدین زاهد، به پارسایی و عبادت معروف بوده‌است. وی به گفته دولتشاه سمرقندی «از دهقنت نان حلال حاصل کردی و گاو بستی و صباح که به صحرا رفتی تا شام اشعار خود را بر دسته‌بیل نوشتی». آرامگاه وی در شهر خوسف از توابع بیرجند امروزی بر بلندای یک تپه و در کنار رودی و در میان دشت باصفایی واقع است. دیوان او شامل اشعاری در قالب‌های قصیده، ترجیع‌بند، مسمط و ترکیب‌بند است.

از آثار او می‌توان به دیوان اشعار، خاوران‌نامه، رساله نثراللآلی، دلایل النبوة و نسب‌نامه اشاره کرد.

او در قصیده از انوری، ظهیر فاریابی، خاقانی شروانی و سلمان ساوجی تأثیر گرفته‌است. از مهم‌ترین آثار او خاوران‌نامه است که به تقلید از شاهنامه فردوسی سروده شده‌است. ابن حسام حلقه‌ای از حلقات ادبیات شیعی خراسان است و برخی دیگر از حلقه‌ها سلیمی تونی (م ۸۵۴) و آذری اسفراینی و لطف‌الله نیشابوری (م ۸۱۲) هستند. دیوان ابن حسام خوسفی توسط احمد احمدی بیرجندی تصحیح و منتشر شده‌است. (منبع: ویکی‌پدیای فارسی)

از آثار ابن حسام خوسفی، غزلیات و رباعیات او به همت آقای محمد ملکشاهی (و همکاری آقای احمد گلندی و سرکار خانم محدثه خاکسار در تایپ اشعار) تایپ شده و در گنجور در دسترس علاقمندان ادبیات قرار گرفته است.

این آمار از میان ۱٬۶۷۷ بیت شعر فارسی از کل ۱٬۶۹۴ بیت شعر موجود در گنجور از اشعار این بخش استخراج شده است.

توجه فرمایید که این آمار به دلایلی از قبیل وجود چند نسخه از آثار شعرا در سایت (مثل آثار خیام) و همینطور یک بیت محسوب شدن مصرع‌های بند قالبهای ترکیبی مثل مخمس‌ها تقریبی و حدودی است و افزونگی دارد.

آمار همهٔ شعرهای گنجور را اینجا ببینید.

وزن‌یابی دستی در بیشتر موارد با ملاحظهٔ تنها یک مصرع از شعر صورت گرفته و امکان وجود اشکال در آن (مخصوصاً اشتباه در تشخیص وزنهای قابل تبدیل از قبیل وزن مثنوی مولوی به جای وزن عروضی سریع مطوی مکشوف) وجود دارد. وزن‌یابی ماشینی نیز که جدیداً با استفاده از امکانات تارنمای سرود اضافه شده بعضاً خطا دارد. برخی از بخشها شامل اشعاری با بیش از یک وزن هستند که در این صورت عمدتاً وزن ابیات آغازین و برای بعضی منظومه‌ها وزن غالب منظومه به عنوان وزن آن بخش منظور شده است.

ردیف وزن تعداد ابیات درصد از کل
۱ مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف) ۴۴۰ ۲۶٫۲۴
۲ مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف) ۲۶۰ ۱۵٫۵۰
۳ مفعول مفاعیل مفاعیل فعل (وزن رباعی) ۲۰۰ ۱۱٫۹۳
۴ فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف) ۱۶۷ ۹٫۹۶
۵ فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون) ۱۳۶ ۸٫۱۱
۶ مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) ۱۰۱ ۶٫۰۲
۷ مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی) ۹۵ ۵٫۶۶
۸ فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) ۹۴ ۵٫۶۱
۹ مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم) ۳۴ ۲٫۰۳
۱۰ مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن (مجتث مثمن مخبون) ۲۷ ۱٫۶۱
۱۱ فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه) ۱۸ ۱٫۰۷
۱۲ مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مطوی مکشوف) ۱۶ ۰٫۹۵
۱۳ مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن (مضارع مثمن اخرب) ۱۶ ۰٫۹۵
۱۴ مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف) ۱۴ ۰٫۸۳
۱۵ مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف) ۱۴ ۰٫۸۳
۱۶ مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور) ۱۴ ۰٫۸۳
۱۷ متفاعلن متفاعلن متفاعلن متفاعلن ۱۲ ۰٫۷۲
۱۸ فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی) ۷ ۰٫۴۲
۱۹ مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن (هزج مثمن اخرب) ۷ ۰٫۴۲
۲۰ مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن (رجز مثمن مطوی مخبون) ۵ ۰٫۳۰

آمار ابیات برچسب‌گذاری شدهٔ این بخش با زبان غالب شعر در گنجور به شرح زیر است:

ردیف زبان تعداد ابیات درصد از کل
۱ فارسی ۱٬۶۷۷ ۹۹٫۰۰
۲ عربی ۱۷ ۱٫۰۰

آمار ابیات برچسب‌گذاری شدهٔ این بخش با قالب شعری در گنجور به شرح زیر است:

ردیف قالب شعری تعداد ابیات درصد از کل
۱ غزل ۱٬۲۹۰ ۷۶٫۱۵
۲ رباعی ۲۰۰ ۱۱٫۸۱
۳ ترکیب بند ۱۲۴ ۷٫۳۲
۴ ترجیع بند ۸۰ ۴٫۷۲

آمار فراوانی تعداد ابیات اشعار این بخش به شرح زیر است (بلندترین شعر شامل ۸۰ بیت و کوتاه‌ترین شامل ۲ بیت شعر است):

ردیف تعداد ابیات شعر فراوانی درصد از ۲۷۹ شعر
۱ ۲ ۱۰۰ ۳۵٫۸۴
۲ ۷ ۹۳ ۳۳٫۳۳
۳ ۹ ۳۲ ۱۱٫۴۷
۴ ۵ ۲۳ ۸٫۲۴
۵ ۶ ۱۲ ۴٫۳۰
۶ ۸ ۶ ۲٫۱۵
۷ ۱۱ ۵ ۱٫۷۹
۸ ۱۰ ۴ ۱٫۴۳
۹ ۵۵ ۱ ۰٫۳۶
۱۰ ۴ ۱ ۰٫۳۶
۱۱ ۶۹ ۱ ۰٫۳۶
۱۲ ۸۰ ۱ ۰٫۳۶

آمار ابیات به تفکیک زیربخش‌های این قسمت به شرح زیر است (بخش‌هایی که در این جدول نیامده‌اند فاقد شعر بوده‌اند):

ردیف بخش تعداد ابیات درصد از کل
۱ غزلیات ۱٬۲۹۰ ۷۶٫۱۵
۲ رباعیات ۲۰۰ ۱۱٫۸۱
۳ ترکیبات ۱۲۴ ۷٫۳۲
۴ ترجیعات ۸۰ ۴٫۷۲