گنجور

 
بیدل دهلوی

ابوالمعانی میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی رحمه‌الله علیه (زاده ۱۰۵۴ هجری قمری در هندوستان، ایالت بهار، پتنه) از سخنوران نام‌آور و بلندطبع فارسی و از بزرگترین سرایندگان دوره سبک هندی بود.

این استاد توانای ترک‌تبار در اقسام شعر داد سخن داده که از آثار منظوم او میتوان اینها را برشمرد: غزلیات، قصائد، ترکیب‌بندها، ترجیع‌بندها، مخمسات، قطعات، رباعیات، مثنوی محیط اعظم، مثنوی طور معرفت، مثنوی عرفان، مثنوی تنبیه‌المهوسین و مثنوی اشارات و حکایات، همچین وی راست اشعاری در وصف فیل و اسب، معشوق، شمشیر و...، اشعاری به زبان ترکی و هزلیات. از جمله آثار منثور بیدل چهارعنصر(زندگی‌نامه خودنوشت بیدل)، رقعات، نکات، بیاض و مقدمه‌ها قابل ذکرند. شمار ابیات آثار منظوم و منثور این شاعر بزرگوار را بین ۹۰ تا ۱۰۰هزار بیت نقل کرده‌اند و از حیث کثرت آثار به صائب و امیرخسرو شباهت دارد.

نظم و نثر بیدل سرشار از صور خیال پیچیده و مملو از صناعات ادبی علی‌الخصوص تشبیه و استعاره است و از بهترین نمونه‌های سبک هندی تلقی میشوند. مشهورست که در ابتدا رمزی تخلص میکرد که پس از خواندن این مصرع مشهور دیباچه گلستان استاد سخن سعدی که میفرماید: بیدل از بینشان چه جوید باز، تحت تاثیر قرار گرفته و بیدل را به تخلص برگزیده، اصولا بیدل به سعدی تعلق خاطر خاصی داشت چنانکه خود میفرماید: از گل و سنبل به نظم و نثر سعدی قانعم.

این شاعر مضمون‌ساز و نازک‌خیال در روز پنج‌شنبه چهارم صفر سال ۱۱۳۳ هجری قمری در دهلی زندگی را بدرود گفت و در صحن خانه‌اش، در جایی که خودش وصیت کرده بود، دفن گردید.

این آمار از میان ۳۳٬۰۴۷ بیت شعر موجود در گنجور از اشعار این بخش استخراج شده است.

توجه فرمایید که این آمار به دلایلی از قبیل وجود چند نسخه از آثار شعرا در سایت (مثل آثار خیام) و همینطور یک بیت محسوب شدن مصرع‌های بند قالبهای ترکیبی مثل مخمس‌ها تقریبی و حدودی است و افزونگی دارد.

آمار همهٔ شعرهای گنجور را اینجا ببینید.

وزن‌یابی دستی در بیشتر موارد با ملاحظهٔ تنها یک مصرع از شعر صورت گرفته و امکان وجود اشکال در آن (مخصوصاً اشتباه در تشخیص وزنهای قابل تبدیل از قبیل وزن مثنوی مولوی به جای وزن عروضی سریع مطوی مکشوف) وجود دارد. وزن‌یابی ماشینی نیز که جدیداً با استفاده از امکانات تارنمای سرود اضافه شده بعضاً خطا دارد. برخی از بخشها شامل اشعاری با بیش از یک وزن هستند که در این صورت عمدتاً وزن ابیات آغازین و برای بعضی منظومه‌ها وزن غالب منظومه به عنوان وزن آن بخش منظور شده است.

ردیف وزن تعداد ابیات درصد از کل
۱ فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) ۹٬۱۵۶ ۲۷٫۷۱
۲ مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم) ۵٬۳۸۹ ۱۶٫۳۱
۳ مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف) ۳٬۳۸۸ ۱۰٫۲۵
۴ مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف) ۳٬۱۰۲ ۹٫۳۹
۵ مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) ۲٬۸۲۱ ۸٫۵۴
۶ فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف) ۲٬۳۱۳ ۷٫۰۰
۷ فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون) ۱٬۲۳۹ ۳٫۷۵
۸ مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن (مضارع مثمن اخرب) ۱٬۱۱۴ ۳٫۳۷
۹ مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن (مجتث مثمن مخبون) ۶۷۳ ۲٫۰۴
۱۰ متفاعلن متفاعلن متفاعلن متفاعلن ۵۴۹ ۱٫۶۶
۱۱ فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی) ۳۵۹ ۱٫۰۹
۱۲ مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی) ۳۲۵ ۰٫۹۸
۱۳ مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مطوی مکشوف) ۳۰۱ ۰٫۹۱
۱۴ مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن (رجز مثمن مطوی مخبون) ۲۸۱ ۰٫۸۵
۱۵ مفاعلن فع مفاعلن فع مفاعلن فع مفاعلن فع ۲۶۳ ۰٫۸۰
۱۶ فعولن فعولن فعولن فعولن (متقارب مثمن سالم) ۲۵۲ ۰٫۷۶
۱۷ فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مسدس مخبون محذوف) ۲۰۲ ۰٫۶۱
۱۸ فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه) ۱۸۱ ۰٫۵۵
۱۹ مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن (هزج مثمن اخرب) ۱۷۷ ۰٫۵۴
۲۰ فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن (رمل مثمن مشکول) ۱۵۷ ۰٫۴۸
۲۱ فاعلن مفاعیلن فاعلن مفاعیلن (مقتضب مثمن مطوی مقطوع) ۱۲۸ ۰٫۳۹
۲۲ مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن (رجز مثمن سالم) ۱۱۲ ۰٫۳۴
۲۳ مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف) ۸۶ ۰٫۲۶
۲۴ مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعلن (رجز مثمن مطوی) ۷۶ ۰٫۲۳
۲۵ مستفعلن فع مستفعلن فع (متقارب مثمن اثلم) ۷۵ ۰٫۲۳
۲۶ مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور) ۷۰ ۰٫۲۱
۲۷ فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن (رمل مثمن مخبون) ۶۷ ۰٫۲۰
۲۸ مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف) ۶۰ ۰٫۱۸
۲۹ فاعلات مفتعلن فاعلات مفتعلن ۴۳ ۰٫۱۳
۳۰ متفاعلتن متفاعلتن متفاعلتن متفاعلتن ۳۵ ۰٫۱۱
۳۱ فعلاتن مفاعلن فعلاتن مفاعلن ۳۱ ۰٫۰۹
۳۲ فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رمل مثمن سالم) ۱۳ ۰٫۰۴
۳۳ مفتعلن فع مفتعلن فع مفتعلن فع مفتعلن فع ۹ ۰٫۰۳

آمار ابیات برچسب‌گذاری شدهٔ این بخش با قالب شعری در گنجور به شرح زیر است:

ردیف قالب شعری تعداد ابیات درصد از کل
۱ غزل ۳۲٬۳۳۳ ۹۷٫۸۴
۲ ترجیع بند ۷۱۴ ۲٫۱۶

آمار فراوانی تعداد ابیات اشعار این بخش به شرح زیر است (بلندترین شعر شامل ۷۱۴ بیت و کوتاه‌ترین شامل ۱ بیت شعر است):

ردیف تعداد ابیات شعر فراوانی درصد از ۲٬۸۲۸ شعر
۱ ۱۲ ۸۴۸ ۲۹٫۹۹
۲ ۱۱ ۶۱۲ ۲۱٫۶۴
۳ ۱۰ ۴۸۶ ۱۷٫۱۹
۴ ۱۴ ۲۴۴ ۸٫۶۳
۵ ۱۳ ۱۹۲ ۶٫۷۹
۶ ۹ ۱۷۰ ۶٫۰۱
۷ ۱۵ ۹۵ ۳٫۳۶
۸ ۷ ۷۷ ۲٫۷۲
۹ ۸ ۲۶ ۰٫۹۲
۱۰ ۱۶ ۲۳ ۰٫۸۱
۱۱ ۱۷ ۱۳ ۰٫۴۶
۱۲ ۵ ۱۲ ۰٫۴۲
۱۳ ۶ ۹ ۰٫۳۲
۱۴ ۴ ۵ ۰٫۱۸
۱۵ ۱۹ ۴ ۰٫۱۴
۱۶ ۱۸ ۳ ۰٫۱۱
۱۷ ۲ ۲ ۰٫۰۷
۱۸ ۳ ۱ ۰٫۰۴
۱۹ ۲۷ ۱ ۰٫۰۴
۲۰ ۲۲ ۱ ۰٫۰۴
۲۱ ۲۰ ۱ ۰٫۰۴
۲۲ ۲۱ ۱ ۰٫۰۴
۲۳ ۱ ۱ ۰٫۰۴
۲۴ ۷۱۴ ۱ ۰٫۰۴

آمار ابیات به تفکیک زیربخش‌های این قسمت به شرح زیر است:

ردیف بخش تعداد ابیات درصد از کل
۱ غزلیات ۳۲٬۳۳۳ ۹۷٫۸۴
۲ اشعار همین بخش ۷۱۴ ۲٫۱۶