گنجور » شیخ محمود شبستری » گلشن راز » بخش ۶۳

شیخ محمود شبستری » گلشن راز »

بخش ۶۳ - اشارت به بت

بت ترسا بچه نوری است باهر

که از روی بتان دارد مظاهر

کند او جمله دل‌ها را وشاقی

گهی گردد مغنی گاه ساقی

زهی مطرب که از یک نغمهٔ خوش

زند در خرمن صد زاهد آتش

زهی ساقی که او از یک پیاله

کند بیخود دو صد هفتاد ساله

رود در خانقه مست شبانه

کند افسون صوفی را فسانه

وگر در مسجد آید در سحرگاه

بنگذارد در او یک مرد آگاه

رود در مدرسه چون مست مستور

فقیه از وی شود بیچاره مخمور

ز عشقش زاهدان بیچاره گشته

ز خان و مان خود آواره گشته

یکی مؤمن دگر را کافر او کرد

همه عالم پر از شور و شر او کرد

خرابات از لبش معمور گشته

مساجد از رخش پر نور گشته

همه کار من از وی شد میسر

بدو دیدم خلاص از نفس کافر

دلم از دانش خود صد حجب داشت

ز عجب و نخوت و تلبیس و پنداشت

درآمد از درم آن مه سحرگاه

مرا از خواب غفلت کرد آگاه

ز رویش خلوت جان گشت روشن

بدو دیدم که تا خود چیستم من

چو کردم در رخ خوبش نگاهی

برآمد از میان جانم آهی

مرا گفتا که ای شیاد سالوس

به سر شد عمرت اندر نام و ناموس

ببین تا علم و زهد و کبر و پنداشت

تو را ای نارسیده از که واداشت

نظر کردن به رویم نیم ساعت

همی‌ارزد هزاران ساله طاعت

علی‌الجمله رخ آن عالم آرای

مرا با من نمود آن دم سراپای

سیه شد روی جانم از خجالت

ز فوت عمر و ایام بطالت

چو دید آن ماه کز روی چو خورشید

بریدم من ز جان خویش امید

یکی پیمانه پر کرد و به من داد

که از آب وی آتش در من افتاد

کنون گفت از می بی‌رنگ و بی‌بوی

نقوش تختهٔ هستی فرو شوی

چو آشامیدم آن پیمانه را پاک

در افتادم ز مستی بر سر خاک

کنون نه نیستم در خود نه هستم

نه هشیارم نه مخمورم نه مستم

گهی چون چشم او دارم سری خوش

گهی چون زلف او باشم مشوش

گهی از خوی خود در گلخنم من

گهی از روی او در گلشنم من

حاشیه‌ها

با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

وزن:	مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری:	مثنوی
منبع اولیه:	ویکی‌درج
تعداد ابیات:	۲۷

خلاصه

هوش مصنوعی: در این شعر، بت ترسا که نماد عشق و زیبایی است، تأثیر عمیقی بر دل‌ها دارد. او می‌تواند افراد را مسحور کرده و از خود بیخود کند؛ زاهدان و اهل علم را به شگفتی و حیرت وادار می‌کند. شاعر از تجربیات خود می‌گوید و به یاد می‌آورد که چگونه عشق بت ترسا او را از خواب غفلت بیدار کرده و به آگاهی واقعی رسانده است. او در مواجهه با زیبایی و جاذبه‌های عشق، احساس خجالت و پشیمانی از عمر هدر رفته‌اش می‌کند. در نهایت، شاعر با نوشیدن می، به حالت سرخوشی و مستی می‌رسد و تجربیات عشقش او را به دو حالتی از خود بیخود شدن و آرامش می‌برد که در آن نه هشیار است و نه بی‌خبر.

برگردان به زبان ساده

# بت ترسا بچه نوری است باهر

که از روی بتان دارد مظاهر

هوش مصنوعی: بت ترسا، یا همان تصویر زیبا و دلربا، همچون نور است. هر کسی که از زیبایی‌ها و جلوه‌های آن بهره‌مند شود، آثار و نشانه‌های روشنی را در زندگی‌اش می‌بیند.

# کند او جمله دل‌ها را وشاقی

گهی گردد مغنی گاه ساقی

هوش مصنوعی: او دل‌های همه را به تپش می‌آورد و گاهی می‌خواند و گاهی شراب می‌ریزد.

# زهی مطرب که از یک نغمهٔ خوش

زند در خرمن صد زاهد آتش

هوش مصنوعی: آفرین بر نوازنده‌ای که با یک نوای دلنشین، در دل هزاران زاهد شوق و شور به پا می‌کند.

# زهی ساقی که او از یک پیاله

کند بیخود دو صد هفتاد ساله

هوش مصنوعی: چه خوشا ساقی که با یک پیاله می‌تواند انسان را به حالت مستی و بی‌خودی بکشاند، حتی اگر کسی دویست و هفتاد سال عمر کرده باشد.

# رود در خانقه مست شبانه

کند افسون صوفی را فسانه

هوش مصنوعی: رود شبانه در خانقاه حال و هوای خاصی به وجود می‌آورد و می‌تواند تأثیری جادوگونه بر روی صوفی بگذارد، به گونه‌ای که او را در میان افسانه‌ها و قصه‌ها غرق کند.

# وگر در مسجد آید در سحرگاه

بنگذارد در او یک مرد آگاه

هوش مصنوعی: اگر در صبح زود کسی آگاه و دانا به مسجد بیاید، آنجا را با حضورش پر می‌کند.

# رود در مدرسه چون مست مستور

فقیه از وی شود بیچاره مخمور

هوش مصنوعی: در مدرسه، رود مانند شخصی مست و بی‌خود است، به‌طوری که فقیه از او آزار می‌بیند و ناتوان می‌شود.

# ز عشقش زاهدان بیچاره گشته

ز خان و مان خود آواره گشته

هوش مصنوعی: به خاطر عشق او، زاهدان بینوا بی‌خانمان شده و از خانه و زندگی خود دور افتاده‌اند.

# یکی مؤمن دگر را کافر او کرد

همه عالم پر از شور و شر او کرد

هوش مصنوعی: یک نفر مؤمن باعث شد که فرد دیگری بی‌ایمان شود و همین موضوع باعث شد که تمام دنیا پر از هیجان و آشفتگی گردد.

# خرابات از لبش معمور گشته

مساجد از رخش پر نور گشته

هوش مصنوعی: خرابات به خاطر لبان او پر رونق شده و مساجد به خاطر چهره‌اش پر از نور گشته‌اند.

# همه کار من از وی شد میسر

بدو دیدم خلاص از نفس کافر

هوش مصنوعی: تمام کارهایم به وسیله او ممکن شد، و زمانی که او را دیدم، فهمیدم که از محدودیت‌های نفس کافر خود آزاد شدم.

# دلم از دانش خود صد حجب داشت

ز عجب و نخوت و تلبیس و پنداشت

هوش مصنوعی: دل من به خاطر دانشی که دارم، مملو از خودخواهی و غرور است و این امر باعث شده تا به اشتباه خود را در موقعیت بالاتر و متفاوتی ببینم.

# درآمد از درم آن مه سحرگاه

مرا از خواب غفلت کرد آگاه

هوش مصنوعی: ناگهان در صبح زود، آن ماه زیبای روشنایی به سراغم آمد و مرا از خواب غفلت بیدار کرد.

# ز رویش خلوت جان گشت روشن

بدو دیدم که تا خود چیستم من

هوش مصنوعی: به خاطر چهره‌اش، روح من روشن شد. از او فهمیدم که در حقیقت چه کسی هستم.

# چو کردم در رخ خوبش نگاهی

برآمد از میان جانم آهی

هوش مصنوعی: وقتی که نگاهی به چهره‌ی زیبایش انداختم، از عمق جانم آهی بلند شد.

# مرا گفتا که ای شیاد سالوس

به سر شد عمرت اندر نام و ناموس

هوش مصنوعی: مرا گفتند که ای فریبکار، عمرت در نام و عملکرد سازمانی به پایان رسیده است.

# ببین تا علم و زهد و کبر و پنداشت

تو را ای نارسیده از که واداشت

هوش مصنوعی: نگاه کن به اینکه علم، زهد، تکبر و تصورات تو چه تاثیری بر تو گذاشته‌اند، ای کسی که هنوز به درجه‌ای نرسیده‌ای.

# نظر کردن به رویم نیم ساعت

همی‌ارزد هزاران ساله طاعت

هوش مصنوعی: نگاه کردن به چهره‌ام، حتی برای نیم ساعت، ارزشش از هزاران سال عبادت بیشتر است.

# علی‌الجمله رخ آن عالم آرای

مرا با من نمود آن دم سراپای

هوش مصنوعی: در کل، آن فرد فرهیخته و با دانش در همان لحظه شاهد تجلی کامل زیبایی و جذابیت من بود.

# سیه شد روی جانم از خجالت

ز فوت عمر و ایام بطالت

هوش مصنوعی: رنگ صورت من از شرم از دست دادن عمر و گذر وقت تیره شده است.

# چو دید آن ماه کز روی چو خورشید

بریدم من ز جان خویش امید

هوش مصنوعی: وقتی آن ماه را دیدم که با زیبایی‌اش همانند خورشید می‌درخشد، امید خود را از جانم قطع کردم.

# یکی پیمانه پر کرد و به من داد

که از آب وی آتش در من افتاد

هوش مصنوعی: یک نفر جامی از آب پر کرد و به من داد، که وقتی نوشیدم، آتش عشق در وجودم شعله‌ور شد.

# کنون گفت از می بی‌رنگ و بی‌بوی

نقوش تختهٔ هستی فرو شوی

هوش مصنوعی: اکنون بگو که از شراب بی‌رنگ و بدون بو غرق در نقش و نگارهای زندگی شو.

# چو آشامیدم آن پیمانه را پاک

در افتادم ز مستی بر سر خاک

هوش مصنوعی: وقتی آن پیمانه را نوشیدم، به قدری مست شدم که بر روی زمین افتادم.

# کنون نه نیستم در خود نه هستم

نه هشیارم نه مخمورم نه مستم

هوش مصنوعی: حالا در حالتی هستم که نه کاملاً آگاه و هشیارم و نه در حالت مستی. انگار نه خودم را می‌شناسم و نه از حال خرابم باخبرم.

# گهی چون چشم او دارم سری خوش

گهی چون زلف او باشم مشوش

هوش مصنوعی: گاهی احساس آرامش می‌کنم و سرتاسر وجودم خوشحال و خوش‌حال‌زده است، و گاهی هم مانند زلف‌های درهم و پیچیده‌اش در آشفتگی و بی‌نظمی به سر می‌برم.

# گهی از خوی خود در گلخنم من

گهی از روی او در گلشنم من

هوش مصنوعی: گاهی در رنج و محنت خودم، و گاهی در خوشی و زیبایی به خاطر او هستم.

رونوشت متن رونوشت نشانی نمای مشابه کتابهای چاپی (فقط رایانه)

پیشنهاد مشق شعر

معرفی ترانه‌هایی که در متن آنها از این شعر استفاده شده است

تا به حال ۹ حاشیه برای این شعر نوشته شده است. 💬 من حاشیه بگذارم ...

امین کیخا در ‫۱۲ سال و ۳ ماه قبل، سه‌شنبه ۷ آذر ۱۳۹۱، ساعت ۰۴:۳۲ نوشته:

در میان صوفیه نامدار کمتر اعترافی به این اشکاری به دیدن اشکار نشدنیها شد چنانچه به زیبایی اینجا دیده می شود.

reply flag link

روفیا در ‫۹ سال و ۸ ماه قبل، چهارشنبه ۱۳ خرداد ۱۳۹۴، ساعت ۰۰:۵۶ نوشته:

voshagh در بیت دوم یعنی غلام جوان که هنوز صورتش مو در نیاورده . وشاقی دلها کردن یعنی خدمتگزاری دلها !!

روفیا در ‫۹ سال و ۸ ماه قبل، چهارشنبه ۱۳ خرداد ۱۳۹۴، ساعت ۰۱:۰۷ نوشته:

رود در مدرسه چون مست مستور
فقیه از وی شود بیچاره مخمور
این فقیه مخمور همان فقیه هشیار است که پس از دیدار بت ترسابچه مست می شود و فتوای بی غرض میدهد :
فقیه مدرسه دی مست بود و فتوا داد
که می حرام ولی به ز مال اوقاف است

مهدی همدانی در ‫۹ سال و ۵ ماه قبل، یکشنبه ۲۲ شهریور ۱۳۹۴، ساعت ۱۱:۴۴ نوشته:

وشاقی انسان کامل است که خدمت گذار می شود
کسی مرد تمام است کز تمامی کند با خواجگی کار غلامی

قیس در ‫۹ سال و ۲ ماه قبل، جمعه ۶ آذر ۱۳۹۴، ساعت ۱۳:۳۹ نوشته:

یک نکته اندر معنی شاهد بازی: در کمدی طوفان ، آخرین اثر شکسپیر غول زشت رویی است به نام کالیبان که به اصرار از اربابش که یک جادوگر بود درخواست می کرد تا آیینه اش را به او بدهد تا چهره ی خود را در آن ببیند...، اگر اربابش آن را به او نمی داد، فریاد و فغان می کرد که <> و اگر رخصت می داد باز هم فریاد و فغان می کرد که <> و می خواست آیینه را بشکند...

قیس در ‫۹ سال و ۲ ماه قبل، جمعه ۶ آذر ۱۳۹۴، ساعت ۱۳:۴۸ نوشته:

جناب سعدی در شعر زیر اشاره ی لطیفی به این نکته کرده اند که شاهدان زیباروی چون آیینه اند و آنها که اندیشه ی ناپاک در دل دارند و از (درون) زشت و ناموزونند نباید در شاهد(و به طور کلی در هر چیز زیبا) نظر کنند زیرا چشمانشان بجای مشاهده ی زیبایی تجلیات جمال الهی، به ظهور شهوات و سودهای شیطانی خود می افتد که در باطن آنهاست و با دیدن شاهد، از ایشان زشتی به ظهور خواهد رسید {شاهد آیینه است ، آن کس را که روی خوب نیست ※ گو نظر بسیار در آیینه ی روشن مکن} {رستگار باشید}

قیس در ‫۹ سال و ۲ ماه قبل، جمعه ۶ آذر ۱۳۹۴، ساعت ۱۳:۵۴ نوشته:

نمی دانم از چه جهت در قسمت اول متن بنده قسمت هایی از مطالب حذف گردید!! ولی به هر جهت تصحیح می کنم: اگر اربابش آیینه را به او نمی داد، فریاد و فغان می کرد که می خواهم خود را ببینم و اگر آیینه را به او می داد باز هم فریاد و فغان برمی آورد که این چه چهره ی زشتی است که من دارم!.

یکی در ‫۶ سال و ۱۱ ماه قبل، جمعه ۴ اسفند ۱۳۹۶، ساعت ۱۳:۴۲ نوشته:

گریه یادم رفته بود، امروز در حین خواندن این شعر خصوصأ از اواسط اشکم سرازیر شد، بنظرم جان انسان از ظلم مغز بستوه آمده و آرزوی رهائی دارد، اما من وایساده، سفت و محکم.
اولین باره که مینویسم با وجودیکه خیلی وقته خوندم و شاکرم بابت این لطف که همه علم قدیم و جدید در نوک انگشتان است.از پا نوشته ها هم بهره برده ام تشکر.
احتمالأ آخرین بار باشه که مینویسم چون مغز از هر چیزی چیزی در میاره...!
کاشکی هرگز به ما چیزی نمی آموختند تا ناگهان خودمان متوجه فاجعه بشویم، مغز پر شده از کلمات غفلت، عرفان، نفس، خدا، ...و متاسفانه تصور برامون ایجاد شده که میدانیم.
پنجاه رو رد کردم، عمری در بدبختی طی کردم، کنکور، دانشگاه، موفقیت، ازدواج، خوشبختی، تربیت بچه،...بخیالم همه چیزو میدونستم، و حالا بهت زده هستم که چرا انسان انقدر از خودش دوره و کسی چیزی نمیگه، یا اصولا ماجرا چیه؟
بنظر شما انسان مثلأ هزار سال دیگه چجوری زندگی میکنه؟
آیا مرحله ای از تکامل در جریانه؟
یا همیشه انسانها خودشان باید این راه را بیابند؟
یا شاید روزی برسه که والدین از همون ابتدا نهاد من را بخشکانند و انسان آزاد بار بیاد.
اوایل جوانی ما بازی پرنس اف پرسیا رو بورس بود سخترین مرحله بازی آخرین مرحله بود که خودت در مقابل ظاهر میشد و تمام فنون شمشیر بازی تورو میدونست و گذشتن ازش غیر ممکن بود.یادمه یه فن خاصی داشت.
با معروف شدن کسانی مثه اکهارت فهمیدم زیادم وضعمون بد نبوده. شکر که فارسی بلدیم.
بنظر شما تمام مشقاتی که ما کشیدیم در جهت بیدار شدن بوده بخاطر آگاهی که قبلا توسط عرفا به ما داده شده بود؟ من که مطمئن هستم.
چون یه چیزایی طوری اتفاق افتاده که ابر رایانه هم نمیتونست همچین محاسباتی بکنه که بشه یا حتی نشه. شکر
شکر میکنم آفریننده یکتا، پروردگار دانا، خدای بزرگ و مهربان را که مهیمن است و حفیظ جان و مال همه و شادی بخش مخلوقات و دعا میکنم که با سلامتی و خوشی و حفظ جان و مال این جسم و اطرافیان و اطرافیان انان و انسانها و همه مخلوقات، همه به یکتائی برسند.
آآآآآآآآآآآآمممممممممممممممیییییییییییننننننننن

دکتر امین لو در ‫۳ سال و ۴ ماه قبل، سه‌شنبه ۲۳ شهریور ۱۴۰۰، ساعت ۱۷:۲۸ نوشته:

اشارت به بت ترسا بچه (ابیات ۹۷۲ تا ۹۹۸)

در بیت قبل توضیح داده شد که مراد از ترسابچه، شیخ مرشد کامل و صاحب زمان است و از او به بت تعبیرمی شود و به واسطۀ آنکه توجه جمیع موجودات خواه به صورت طبیعی و خواه به صورت ارادی و اختیار به جانب اوست.

972   بت ترسابچه نوری است ظاهر

  که از روی بتان دارد مظاهر

بت ترسابچه که کامل زمان است به واسطۀ نور وحدت، ظاهر، روشن و تابان است. او از روی بتان دیگر که هر کدام کامل زمان خود بودند، مظاهری دارد. این کاملان، اقطاب و افراد زمان خود هستند و در هر زمان که تجلی و ظهور نمایند، تمام عالم دانسته یا ندانسته یعنی به اختیار یا غیر اختیار به او توجه دارند.

973    کند او جمله دل ها را وثاقی

   گهی گردد مغنّی گاه ساقی

وثاق در لغت به معنی بند است. انسان کامل یعنی همــان شیخ مــرشــد کامل، دل ها را اسیر و بندی خود کرده، آن ها را گرفتار محبت و عشق خود ساخته، تحت تأثیر ارشادات و تربیت خود قرار می دهد. مرشد برای تربیت مریدان بسته به استعداد و فطرت هر کدام روش های مناسبی را انتخاب می کند. بعضی از مریدان را از طریق غنا و سرود تحریک می کند، بنابر این مغنّی می شود و بعضی دیگر از مریدان را شراب محبت و شوق در کامشان می ریزد، بنابر این ساقی می شود.

974    زهی مطرب که از یک نغمه ای خوش   زند در خرمن صد زاهد آتش

مطرب در این بیت باز همان مرشد کامل است. چه بسا و عجبا مطربی که با یک نغمه و آهنگ خوشی که درمعرفت و عشق می نوازد و این نغمه به گوش شنوندگان می رسد، خرمن هستی صد زاهد مغرور به زهد و ریا را آتش می زند.

975   زهی ساقی که او از یک پیاله

کند بیخود دو صد هفتاد ساله

ساقی در این بیت همان مرشد کامل است. عجبا و چه بسا که ساقی با یک پیاله شراب عشق و محبت دو صد (دویست) شخص هفتاد سالة افسرده و پیر را مست عشق می کند و با وجود اینکه پیری نشانۀ افسردگی، سکون و بی تحرکی است از آن پیاله، ایشان را بیخود و مست و تیزگام می سازد. اثر این پیاله بر پیران و افسردگان چنین است بر دیگران ببین که چه خواهد بود.

976    رود در خانقه مست شبانه

   کند افسوس صوفی را فسانه

آن مرشد کامل مست از می شبانه در خانقاه که محل و منزل سالکانِ مسلکِ طریقت است رفته، افسوس صوفی را فسانه می کند. می شبانه عبارت از شهود جمال مطلق در غیب است. شبانه از آن جهت گفته اند که ادراک و شعور را به مرتبه غیب، راه نیست. صوفیان که در مقام سیر الی الله در مقام تلوین هستند و نسبت به مرشد کامل فاصلۀ زیادی دارند، افسوس می خورند که چرا هنوز به پای آن مرشد کامل نرسیده اند و قید افسوس صوفی در مصرع دوم اشاره به این مطلب است. فسانه می کند یعنی باطل می کند. (تناوب مستی و خماری را تلوین گویند که حالت مبتدیان است.)

977  و گر در مسجد آید در سحر گاه

      نبگذارد در او یک مرد آگاه

اگر این مرد کامل سحرگهان که وقت خضوع، خشوع و عبادت است، به مسجد بیاید، در مسجد یک آگاه باقی نمی ماند. مراد از آگاه در این بیت آگاه ظاهری است چون دانش همه دانشوران و آگاهی آن ها نسبت به مرشد کامل صاحب زمان عین جهل و خواب غفلت است.

978   رود در مدرسه چون مست مستور

    فقیه از وی شود بیچاره مخمور

اگر مرشد کامل به صورت نهانی در حالت مست از شراب تجلی در مدرسه رود، فقیه بیچارة مدرسه که مشغول تعلیم علوم ظاهری است، مخمور و سرگردان از خمار و درد فراق خواهد شد، یعنی فقیه بیچاره که خود را به سبب فقاهت و علوم دینی هشیار و آگاه تصور می نمود، وقتی از آن کامل، معرفت و کمالات معنویه را مشاهده نمود، متوجه حقیقت شده، خواهد دانست که دانش او نسبت به عرفان، جهل بوده است.

979  ز عشقش زاهدان بیچاره گشته

ز خان و مان خود آواره گشته

زاهدان که در طلب وصال محبوب حقیقی هستند، در عشق رسیدن به مرشد کامل برای اخذ رهنمون، ناگزیر از خان و مان خود آواره شده ، سر در بیابان طلب می نهند.

980    یکی مؤمن دگر را کافر او کرد

   همه عالم پر از شور و شر او کرد

وقتی کامل صاحب زمان آمد، یکی به آنچه او فرمود، اقرار نموده، مؤمن می شود و دیگری او را انکار نموده، کافر می شود. چون قبل از او همه یکسان بودند و مقر و منکری نبود، پس آمدن او یکی را مؤمن و دیگری را کافر می کند. به این واسطه، همه عالم پر از شور و شر گردید. در واقع امتیاز کافر و مؤمن، فاسق و ناسک، عابد و عاصی به واسطه او پیدا می شود. این بیت اشاره به آیۀ کریمه است «کانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ»

981  خرابات از لبش معمور گشته

مساجد از رُخَش پرنور گشته

خرابات که مظهر فیض جلال است و جای رندان بی سر و پا و باده نوشان است از لب مرشد صاحب کمال که مظهر فیض رحمانی است، معمور و آباد شده و همه طفیل وجود او شده اند «لَوْلاکَ لَمَا خَلَقْتُ الْأَفْلاکَ» و مساجد نیز که مظهر تجلی جمالی است، از رخ او پر نور و مصفا گشته است.

982   همه کار من از وی شد میسر

   بدو دیدم خلاص از نفس کافر

شیخ در این بیت بیان حال خود کرده، می فرماید: همه کار و مراد من از مرشد کامل میسر شد، یعنی او مرا در طریق معرفت حقیقی که طالب آن بودم، رهنمون شد و او طبیب نفس من گردید و مرا از نفس کافر و امّاره خلاصی داد.

983 دلم از دانش خود صد عَجَب داشت

   ز عُجْب و نخوت و تلبیس و پنداشت

قبل از اینکه خدمت آن مرشد کامل برسم. دل من از دانش و علم صوری، صد تا حجاب و پرده داشت. این حجاب ها عبارت بودند از: عُجب، تکبر، نخوت، تلبیس، مکر، پنداشت ها و تفکرات صوری که حاصل آن دانش های صوری بود و به واسطه این حجاب ها، از اسرار و مراتب کشف و شهود محجوب بودم.

984    درآمد از دَرَم آن بت سحرگاه

   مرا از خواب غفلت کرد آگاه

آن بت یعنی مرشد کامل و صاحب زمان از دَرَم سحرگاه وارد شد و مرا از خواب غفلت آگاه و بیدار نمود. قید سحرگاه به این مناسبت است که قبل از آمدن آن بت، شب ظلمانی و جهل بوده است. آمدن او مانند طلوع خورشید و فجر بود که در نتیجه آن شب ظلمانی عاشق، پایان رسیده و اِشراق نور صبح که وصال روی معشوق است، فرا رسیده است.

985   ز رویش خلوت جان گشت روشن

      بدو دیدم که تا خود کیستم من

از نور تجلی جمال مرشد کامل، جان و روح من که به ظلمات کبر، پنداشت، عُجب و نخوت تاریک بود، روشن گردید و به واسطۀ آن تاریکی بود که حقیقت خود را نمی دیدم. در مصرع دوم می فرماید بدو دیدم یعنی به وسیلۀ او، عارف و آشنای خودم شدم و خود را شناختم که کیستم

986 چو کردم در رخ خوبش نگاهی

برآمد از میان جانم آهی

وقتی صورت زیبای آن مرشد کامل صاحب زمان را دیدم، انواع حُسن، جمال، کمال، و ملاحت در او مشاهده کردم که تا آن وقت مانند آن، هرگز ندیده بودم. در نتیجه از غایت حیرت و بیخودی از جان من آهی برآمد و دل خود را از دست دادم و عاشق و شیدای او گشتم.

987  مرا گفتا که ای شیاد سالوس

    به سر شد عمرت اندر نام و ناموس

آن بت یعنی مرشد کامل به من خطاب کرد: ای شیاد سالوس یعنی ای مکار فریبنده که مرا مایل خود گردانیده ای بدان که عمر و زندگانی تو در طلب نام و ناموس یعنی شهرت و حب جاه به سر آمده و مغرور خود بینی شده ای و در نتیجه در خسران و زیان هستی.

988   ببین تا علم و کبر و زهد و پنداشت

  تو را ای نارسیده از که واداشت؟

آن مرشد کامل با لحن عتاب و خطاب به من گفت: آگاه باش و ببین که آن علم، کبر، زهد، پنداشت و تصوراتی که از هستی خود داشتی تو را که هنوز خام و نارسیده ای از وصول چه کسی بازداشته است؟ یعنی به علم، و زهد و مقام دنیوی فریفته شده ای و اصل حقیقت وکمال مطلوب را که وصال یار است، از دست داده ای.

989   نظر کردن به رویم نیم ساعت

همی ارزد هزاران ساله طاعت

آن مرشد کامل بیان فرمود: نیم ساعت به روی من نظر کردن ارزش هزار سال طاعت را دارد، چون به مجرد طاعت و عبادت بی ارشاد کامل، قرب حقیقی و وصول حق، میسر نمی شود و هر آئینه دیدار جمال صاحب کمال بهتر از همه طاعات می باشد. اهل کمال در این معنی اتفاق دارند که خدمت و ملازمت مرشد کامل زمان، بهترین طاعت است.

990   علی الجمله رخ آن عالم آرای

    مرا با من نمود آن دم سراپای

علی الجمله یعنی بطور اختصار و مجمل بیان می دارم: روی آن مرشد کامل که عالم را به جمال خود می آراید، در آن دم، سر تا پای مرا با من نمود. به عبارت دیگر تا آن زمان که خود را نشناخته بودم، شناختم. این همه علوم، زهد و طاعت که تا آن زمان داشتم بـرابری با آن یک نظر نمی تواند، کرد. چون با آن علوم، شناخت خود که در حقیقت شناخت حق است، میسر نمی گردد.

991   سیه شد روی جانم از خجالت

   ز فوت عمر و ایام بطالت

یعنی آن علم و زهد که تا این زمان، کمال تصور شده بود، معلوم گردید که عین نقص است و به کمال نمی رساند، بنابراین از خجات وشرمندگی روی جانم سیاه شد و پشیمان شدم که چرا عمر عزیز خود را به بطالت گذرانیده و فوت نموده ام.

992    چو دید آن ماه کز روی چو خورشید

        ببرّیدم من از جــان خود امّید

993   یکی پیمانه پر کــرد و بــه من داد

     که از آب وی، آتش در من افتاد

این دو بیت موقوف المعنی است. یعنی آن ماه که عبارت از همان مرشد کامل است، وقتی دید من از دیدار روی چون خورشید او از جان خود امید بریده ام یک پیمانه پر کرد و به من داد که از آب آن پیمانه آتش در من افتاد. یعنــی آن مرشد کامل متوجه شد که من از مشاهده او به نقص خود پی برده ام و آمادگی پذیرش ارشاد دارم یک پیمانه از شراب معرفت و تجلی وجه باقی پر نمود و به من داد. شرابی که از او گرفتم، مانند آب صافی بود که شوینده جمیع او صاف و اخلاق و کثرات بود و مانند آتش سوزانی بود که هستی مرا سوزاند و مرا به نیستی و فنا رهنمون شد.

994   کنون گفت از می بی رنگ و بی بو

   نقوش تخته هستی فرو شوی

آن کامل بر سبیل ارشاد به من گفت: حال که آمادگی پذیرش ارشاد و هدایت داری از شراب وجه باقی که نه رنگ افعال دارد و نه بوی صفات، نقوش تخته هستی را که کثرات و تعینات است، فروشوی و محو گردان زیرا تا زمانی که کثرات باقی است و لوح وجود از اغیار پاک نشده و وجود مجازی سالک پابرجاست، وصال محبوب میسر نمی شود.

995    چو آشامیدم آن پیمانه را پاک

   در افتادم ز مستی بر سر خاک

چون از دست آن مرشد کامل پیمانه شراب وحدت ذات را گرفتم و به تمامی خوردم از مستی و بیخودی بر خاک مذلتِ فنا و نیستی افتادم.

996   کنون نه نیستم در خود، نه هستم

نه هشیارم، نه مخمورم، نه مستم

اکنون که در مقام صحو و بیداری بعد از محو و فنا هستم، حال من اینگونه است که نه نیستم زیرا قایم به آن حقیقتم و باقی به بقای اویم و نه نسبت به ذات خود هستم، زیرا هستی مجازی من فانی شده است و نه هشیارم، زیرا از خوردن آن می، بیخودی من هنوز باقی است و نه مخمورم، چون خمار از بعد فراق است در حالیکه من در عین وصال هستم و نه مستم، چون مستی حالت بیخودی و فناست در حالیکه من در مقام تمکین هستم.

997 گهی چون چشم او دارم سرخوش

گهی چون زلف او باشم مشوّش

گاهی مانند چشم محبوب از نوشیدن آن شراب سرخوش و گاهی مانند زلف او پریشان و مشوش هستم. سرخوشی حالتی بین هشیاری و مستی است، یعنی من نه هشیارم و نه مستم.

998   گهی از خوی خود در گلخنم من

   گهی از روی او در گلشنم من

گاهی به حس ظهور صفات بشری در گلخن طبیعت ساکن هستم و گاهی به واسطۀ استیلای احکام وحدت از نور تجلی وجه باقی، در گلشن توحید می باشم.

برای حاشیه‌گذاری باید در گنجور نام‌نویسی کنید و با نام کاربری خود از طریق آیکون 👤 گوشهٔ پایین سمت چپ صفحات به آن وارد شوید.

	غیرفعال و فعال کردن دوبارهٔ حالت چسبانی نوار ابزار به بالای صفحات
	راهنمای نوار ابزار
	پیشخان کاربر
	اشعار و ابیات نشان‌شدهٔ کاربر
	اعلان‌های کاربر
	ادامهٔ مطالعه (تاریخچه)
	خروج از حساب کاربری گنجور
	لغزش به پایین صفحه
	لغزش به بالای صفحه
	لغزش به بخش اطلاعات شعر
	فعال یا غیرفعال کردن لغزش خودکار به خط مرتبط با محل فعلی خوانش
	فعال یا غیرفعال کردن شماره‌گذاری خطوط
	کپی نشانی شعر جاری در گنجور
	کپی متن شعر جاری در گنجور
	همرسانی متن شعر جاری در گنجور
	نشان کردن شعر جاری
	ویرایش شعر جاری
	ویرایش خلاصه یا برگردان نثر سادهٔ ابیات شعر جاری
	شعر یا بخش قبلی
	شعر یا بخش بعدی

ورود به گنجور

بخش ۶۳ - اشارت به بت