گنجور

 
صائب تبریزی
صائب تبریزی » دیوان اشعار » غزلیات »

غزل شمارهٔ ۲۱۳۵

مأوای تو از کعبه و بتخانه کدام است؟

ای خانه برانداز، ترا خانه کدام است؟

در دیده یکتایی ما خال دویی نیست

زنار چه و سبحه صددانه کدام است؟

از کثرت روزن نشود مهر مکرر

ای کج نظران کعبه و بتخانه کدام است؟

گر چاک گریبان نکند راهنمایی

طفلان چه شناسند که دیوانه کدام است

عشق از ره تکلیف به دل پا نگذارد

سیلاب نپرسد که در خانه کدام است

گر روی دلی از طرف شمع ندیده است

صائب سبب جرأت پروانه کدام است؟

 
 
 

با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

وزن: مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: ویکی‌درج
تعداد ابیات: ۶
خلاصه

هوش مصنوعی: این شعر به پرسش‌های عمیق فلسفی و عرفانی می‌پردازد. شاعر در آن به تمایز میان مکان‌های مقدس و غیرمقدس اشاره می‌کند و از این می‌پرسد که حقیقت واقعی در کجا نهفته است. او همچنین به یکتایی و عشق اشاره می‌کند و می‌گوید که عشق نمی‌تواند به راحتی تعریف شود. به نوعی، شاعر از درک عمیق‌تر و فراتر از ظواهر می‌گوید و به خودآگاهی و شناخت درونی دعوت می‌کند. به طور کلی، این شعر بررسی رابطه انسان با حقیقت و عشق را به تصویر می‌کشد و تأکید می‌کند که واقعیت فراتر از مکان‌ها و ظواهر است.

برگردان به زبان ساده

# مأوای تو از کعبه و بتخانه کدام است؟

ای خانه برانداز، ترا خانه کدام است؟

هوش مصنوعی: مأوای تو کجاست، آیا از کعبه و بتخانه متفاوت است؟ ای کسی که خانه‌ها را بر هم می‌زنی، واقعاً خانه تو کجاست؟

# در دیده یکتایی ما خال دویی نیست

زنار چه و سبحه صددانه کدام است؟

هوش مصنوعی: در چشم ما، تنها عشق و یکتایی وجود دارد و هیچ نشانه‌ای از دوگانگی نیست. پس این زنجیر و تسبیح که به شمارش داناهای دنیا شهرت دارند، چه اهمیتی دارند؟

# از کثرت روزن نشود مهر مکرر

ای کج نظران کعبه و بتخانه کدام است؟

هوش مصنوعی: از فراوانی روزن‌ها، مهر و عشق دوباره تجدید نمی‌شود. ای کسانی که دیدگاهتان محدود است، کعبه و بت‌خانه هر یک کدام است؟

# گر چاک گریبان نکند راهنمایی

طفلان چه شناسند که دیوانه کدام است

هوش مصنوعی: اگر کسی در جلب توجه و هدایت بچه‌ها موفق نباشد، چگونه می‌توانند بفهمند که دیوانه کدام است؟

# عشق از ره تکلیف به دل پا نگذارد

سیلاب نپرسد که در خانه کدام است

هوش مصنوعی: عشق به خاطر وظیفه و نوعی مسئولیت، به دل کسی راه پیدا نمی‌کند و از دل، مانند سیلاب، نمی‌پرسد که در چه خانه‌ای ساکن است.

# گر روی دلی از طرف شمع ندیده است

صائب سبب جرأت پروانه کدام است؟

هوش مصنوعی: اگر دلی تا به حال از سمت شمع عشق را نچشیده باشد، پس چرا پروانه اینقدر جرات دارد که به سمت شمع بیاید؟

رونوشت متن رونوشت نشانی نمای مشابه کتابهای چاپی (فقط رایانه)
اطّلاعات
واژگان
تصاویر
مشق شعر
هم‌آهنگ‌ها
ترانه‌ها
حاشیه‌ها
اطّلاعات
واژگان
تصاویر
مشق شعر
هم‌آهنگ‌ها
ترانه‌ها
حاشیه‌ها
اطّلاعات
واژگان
تصاویر
مشق شعر
هم‌آهنگ‌ها
ترانه‌ها
حاشیه‌ها
اطّلاعات
واژگان
تصاویر
مشق شعر
هم‌آهنگ‌ها
ترانه‌ها
حاشیه‌ها
حزین لاهیجی
حزین لاهیجی » غزلیات » شمارهٔ ۱۸۹

حق را بطلب مسجد و میخانه کدام است؟

از باده بگو، شیشه و پیمانه کدام است؟

محراب دل آن جلوهٔ آغوش فریب است

نشناختهام کعبه و بتخانه کدام است؟

بند از مژه برداشت خیال رخ ساقی

[...]

مشابه‌یابی بر اساس وزن و قافیه
اطّلاعات
واژگان
تصاویر
مشق شعر
هم‌آهنگ‌ها
ترانه‌ها
حاشیه‌ها

معرفی ترانه‌هایی که در متن آنها از این شعر استفاده شده است

اطّلاعات
واژگان
تصاویر
مشق شعر
هم‌آهنگ‌ها
ترانه‌ها
حاشیه‌ها

تا به حال یک حاشیه برای این شعر نوشته شده است. 💬 من حاشیه بگذارم ...

مجتبی خراسانی در ‫۹ سال و ۳ ماه قبل، پنجشنبه ۲۱ آبان ۱۳۹۴، ساعت ۱۵:۱۵ نوشته:

بسم الله الرحمن الرحیم
بیت اول: مأوای تو از کعبه و بتخانه کدام است؟/ای خانه‌برانداز تو را خانه کدام است؟
گویا در این بیت روی سخن با باری‌تعالی جل اسمه می‌باشد. اقلا سه بیت اول این غزل قطعا در وحدت است. صائب به باری‌تعالی عرض می‌کند که بالاخره خانهٔ تو کجاست؛ کعبه یا بتخانه‌؟ ای کسی که اصالتا خانه را قبول نداری و در آن نمی‌گنجی، و‌ ای کسی که خانمان عاشقان خود را برمی‌اندازی تا غیر تو به هیچ چیزی و هیچ کسی دل نسپارند، خانهٔ خود تو کجاست؟ خانه‌برانداز کسی است که همه چیز را به باد می‌دهد، خواه از خود باشد خواه از دیگری، کنایه است از معشوق.
جنابش می‌فرماید:
وحشت‌آباد بود در نظر من شهری/که به هر کوچهٔ او خانه‌براندازی نیست
یا:
هیچ جوینده ندانست که جای تو کجاست/آخر‌ ای خانه‌برانداز سرای تو کجاست؟
و:
شده یک شهر به امید خرابی معمور/تا که را جلوهٔ او خانه‌برانداز شود
بیت دوم: در دیدهٔ یکتایی ما خال دویی نیست/زنّار چه و سبحه صد دانه کدام است؟
خال کنایه از وحدت ذات مطلقه است. دویی نیز یعنی اثنینیت و دو تا بودن. می‌فرماید که در چشم وحدت‌بین ما، ذات مطلقه دو تا نمی‌شود؛ با این وجود مرا به زنار و تسبیح مشغول مکن و بگذار با خود تو باشم.
زنار رشته‌ای است که مسیحیان صلیب را با آن به گردن خود می‌آویختند؛ نشانه‌ای بوده برای تمییز مسلمان از مسیحی در بلاد اسلامی. و یا رشته‌ای (شالی) بوده که ارامنه بر کمر می‌بستند تا از مسلمانان شناخته شوند. به هر روی به هر خطی نیز زنار می‌گویند؛ مثل خطی که در پیاله به واسطهٔ پر شدن شراب بالا می‌آید. در این بیت‌‌ همان رشتهٔ مسیحیان مراد است.
زنار بستن در عهد صفوی نشانی بوده بر بیم و تهدید حاکم و یا حکام شرعی که تقریبا‌‌ همان پادشاهان بوده‌اند. و این بدین صورت بوده است که هر تهیدستی که از رنج جهان به ستوه می‌آمد زنار می‌بست و آشکار می‌شد؛ بدین معنی که اگر به دادم نرسید از اسلام دست کشیده، مسیحی خواهم شد. اگر این کار به غیرت حاکم برمی‌خورد به داد وی می‌رسید:
پناه از چشم فتانش به زلفش می‌برم صائب/که بر هر کس ستم زور آورد زنار می‌بندد
معنی بیت دوم غزل در بیتی دیگر از غزلی دیگر آمده است:
دویی نبود میان کفر و دین در عالم وحدت/دل تسبیح از بگسستن زنار می‌ریزد
نکتهٔ دیگری که در این بیت هست این است که وجود خال در چشم باعث ایجاد اختلال در بینایی می‌شود. خال دویی تعبیری است عرفانی و علمی.
بیت سوم: از کثرت روزن نشود مهر مکرّر/ای کج‌نظران کعبه و بتخانه کدام است؟
می‌فرماید که با تکثیر روزن (منفذ سقف که در قدیم رایج بوده است و امروزه هنوز در روستا‌ها کاربرد دارد) نمی‌توان آفتاب را تکثیر کرد؛ آفتاب یکی است. یعنی آفتاب اگر از منافذ متعددی بر تو بتابد باز هم واحد است.‌ ای کسانی که دید کج و ناقصی دارید و احول هستید، کعبه و بتخانه در برابر وحدت الله تعالی چیستند که شما این‌قدر بر سر آن‌ها دعوا می‌کنید و گرفتار دویی شده‌اید؟ باید دقت شود که مقصود صائب کوچک شمردن بیت الله الحرام نیست، بلکه می‌خواهد به وحدت و عظمت الله تعالی متذکر شود و بگوید که اگر با چشم کج و نگاه زشت و غیروحدتی بنگری کعبه هم برای تو‌‌ همان بتخانه است. و شاید کج‌نظر کسی است که وقتی جهتی را برای دیدن اراده می‌کند باید صورت را به جهتی دیگر بگیرد تا بتواند سمت مورد اراده را ببیند؛ این نوعی اختلال در دید است که شاید در قدیم رواج بیشتری داشته است. اما در این بیت از این جهت که صائب کعبه و بتخانه را آورده و ارادهٔ نشان دادن دویی کرده است، احتمالا کج‌نظر‌‌ همان احول معنی بدهد؛ لوچ و دوبین.
کج‌نظری را جنابش در بیت دیگر آورده است:
از کمان توست هر تیری که در دل می‌خلد/راست شو، از تیر طعن کج‌نظر آسوده باش
بیت چهارم: گر چاک گریبان نکند راهنمایی/طفلان چه شناسند که دیوانه کدام است؟
می‌فرماید که اگر گریبان پاره دیوانه را از سایرین متمایز نکند، کودکان از کجا می‌توانند دیوانه را بشناسند؟
امروزه که مراکز متعددی برای نگهداری مجانین تأسیس شده است، کمتر در شهر مجنونی دیده می‌شود. اما در قدیم هرچند محابسی نیز برای دیوانگان وجود داشته است، دیوانگان در شهر نیز دیده می‌شدند. صائب می‌فرماید:
دیوانه‌ای به‌تازگی از بند جسته است/این مژده را به حلقهٔ طفلان که می‌برد؟
گویا این‌طور بوده که کودکان با دیدن دیوانه‌ای او را دنبال می‌کردند و با سر و صدایی که ایجاد می‌کردند و با سنگ زدن به دیوانه بیچاره، موجبات عیش خود را فراهم می‌کردند.
بیت پنجم: عشق از ره تکلیف به دل پا نگذارد/سیلاب نپرسد که در خانه کدام است
می‌فرماید که عشق ملزم به رعایت آداب نیست. آداب را رعایت کردن نوعی تکلف است. هر وقت کسی می‌خواهد وارد خانه‌ای بشود ادب حکم می‌کند که از در خانه وارد شود. یعنی وجود درب منزل این حکم را می‌انگیزد که انسان از در وارد شود؛ وادخلوا البیوت من ابواب‌ها. اما عشق این را قبول ندارد؛ لذا از هر جایی که بخواهد وارد می‌شود. صائب برای تثبیت فرمودهٔ خود مثالی می‌زند: سیلاب هنگامی که می‌خواهد وارد جایی بشود، از در خانه سراغ نمی‌گیرد. عشق به سیلاب تشبیه شده است. صائب تکلف را مناسب عشاقان هم نمی‌داند:
تکلف نیست در گفتار، رند لاابالی را/چنانت دوست می‌دارم که عاشق شعر حالی را
سیلاب آبی است روان که تیره و ناصاف باشد و خانه‌برانداز. صائب می‌فرماید:
عشاق را خرام تو از خویش می‌برد/سیل بهار هرچه کند پیش می‌برد
یا:
اشک از غبار خاطر من ره برون نبرد/زین گرد سیل خانه‌برانداز نگذرد
و:
سیل دریادیده هرگز برنمی‌گردد به جوی/نیست ممکن هر که مجنون شد دگر عاقل شود
تشبیه عشق به سیلاب نکته‌ای هم دارد و آن این است که عشق در آغاز ممکن است کدر باشد، شفاف نباشد و پر از سنگ و کلوخ و مشقت باشد، اما وقتی ویران کند و آرام بگیرد صاف خواهد شد. در کل می‌فرماید که عشق از آن راهی که تو تعیین می‌کنی وارد نخواهد شد؛ چرا که سیلاب وقتی سرازیر می‌شود از هر راهی که بخواهد وارد می‌شود.
بیت ششم: گر روی دلی از طرف شمع ندیده است/صائب سبب جرأت پروانه کدام است؟
می‌فرماید که لابد شمع روی خوشی به پروانه نشان داده است و لابد التفاتی به وی نموده است که پروانه این‌قدر بی‌مهابا و گستاخ به گرد شمع می‌گردد. روی دل کنایه از توجه و التفات است:
صائب مطلب روی دل از کس که در این عهد/رویی که نگردد ز کسی روی کتاب است
یا:
ندیدم روی دل از هیچ کس غیر از سخن صائب/به لوح آفرینش چون قلم چندان که گردیدم
و:
روی دل با همه کس در همه جا داشته‌ای/در پس پردهٔ نیرنگ، چها داشته‌ای؟
بمنه و کرمه

reply flag link

 

برای حاشیه‌گذاری باید در گنجور نام‌نویسی کنید و با نام کاربری خود از طریق آیکون 👤 گوشهٔ پایین سمت چپ صفحات به آن وارد شوید.