در بیان اینکه چون سالک از در ارادت درآمد و دست طلب بر دامن عنایت پیر زد، نفس کافر بعنانگیری خیزد و هر لحظه فتنه‌یی هولناک برانگیزد اگر سالک را دل نلرزید و ثبات و تحمل ورزید و از در مراقبه درآمده از باطن پیر استمداد نمود، آن مخالفت به مرافقت و آن منازعت به موافقت تبدیل گردد و از آنجاست که عارف ربانی و مفلق شیروانی، جناب حکیم خاقانی، قدس سره، در مسأله‌ی نفس فرماید:
در اول، نفس چون زنبور کافر داشتم لیکن
در آخر یافتم چون شاه زنبوران مسلمانش
در اینجا عارف، عنانگیری و دلیری حضرت حر را بدان مسأله که عبارت ازنفس کافرست از بدو امر سالک، تأویل می‌نماید چه بمدد حضرت کامل و پرتو آن عنایت شامل، آن کفر محض بایمان صرف مبدل آمد.
دوش گفتم با حریفی با خبر
کاندرین مطلب مرا شو؛ راهبر
دشمنی حر و بذل جان چه بود؟
اول آن کفر آخر این ایمان چه بود؟
اول آن سان، کافر مطلق شدن
سد راه اولیای حق شدن
آخر از کفر آمدن یکباره باز
جان و سر در راه حق کردن، نیاز
گفت اینجا نکته‌یی هست ای خبیر
زد چو سالک دست بر دامان پیر
خواست تا رهرو شود اندر طریق
همقدم گردد برحمانی فریق
نفس کافر دل، چو یابد آگهی
مشتعل گردد ز روی گمرهی
آرد از حرص و هوس، خیل و سپاه
راهرو را سخت گردد سد راه
مانع هرگونه تدبیرش شود
رونهد هر سو، عنانگیرش شود
تلخ سازد آب شیرینش بکام
گام نگذارد که بر دارد زگام
گر گریزان گشت، سالک نیست او
در مهالک، غیر هالک نیست او
ور فشرد از همت او پای ثبات
ماند برجا، بر تمنای نجات
پیر را از باطن استمداد کرد
باطن پیر رهش، امداد کرد
آن عنانگیر از وفا، یارش شود
همدم و همراه و همکارش شود
ز آن سبب گفت آن حکیم شیروان
ره شناس قیروان تا قیروان
نفس دیدم بد چو زنبوران نخست
و آخرش چون شاه زنبوران، درست
اولش از کافری رو تافتم
آخرش عین مسلمان یافتم
این بیانم از سر تمثیل کرد
نفس را بر نفس حر، تأویل کرد
کاول از هر کافری، کفرش فزود
آخر او، از هر مسلمان، بیش بود
با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
هوش مصنوعی: در این متن، نویسنده به توصیف حال سالک (سلوک کننده) می‌پردازد که در ابتدای مسیر با نفس کافر و هولناک خود مواجه می‌شود. اگر سالک بتواند با ثبات و صبر از راه مراقبه و با استمداد از پیرِ خود، این مخالفت‌های درونی را به همدلی تبدیل کند، موفق به رسیدن به ایمان خواهد شد.
عارف حکیم خاقانی در این موضوع به تجربه خود اشاره می‌کند و می‌گوید که نفس او در ابتدا مانند زنبوری کافر بوده، اما در نهایت به شاه زنبوران مسلمان مبدل گشته.
نویسنده یادآوری می‌کند که در مسیر سلوک، نفس کافر می‌تواند راه را بر سالک ببندد و او را دچار فتنه کند، اما اگر سالک با عزم و اراده ثابت قدم باقی بماند و از پیر خود کمک بگیرد، می‌تواند بر دشواری‌ها غلبه کرده و به ایمان حقیقی دست یابد. این تغییر و تحول از کفر به ایمان به معنای موفقیت سالک در مسیر عرفان و نزدیکی به حقیقت است.
هوش مصنوعی: وقتی که سالک به درگاه ارادت وارد می‌شود و با دل‌جوئی به سوی عنایت استاد می‌رود، نفس سرکش و کافر او به تکاپو می‌افتد و هر آن، فتنه‌ای هولناک ایجاد می‌کند. اما اگر سالک دلش نلرزد و ثبات و صبر داشته باشد و از در مراقبه وارد شود و از باطن استاد کمک بخواهد، این مخالفت به همدلی و این منازعه به توافق تبدیل می‌شود. از این‌رو، عارف ربانی و بزرگمرد شیروانی، حکیم خاقانی، در مورد نفس می‌فرماید:
هوش مصنوعی: در ابتدا، نفس من مانند زنبور کافر بود اما در پایان، آن را مانند شاه زنبوران مسلمان یافتم.
هوش مصنوعی: در اینجا عارف به ویژگی‌های شجاعت و مدیریت حضرت حر اشاره می‌کند و اینکه از آغاز مسیر، وجود کافر در سیر و سلوک سالک وجود دارد. او توضیح می‌دهد که با مدد و کمک حضرت کامل و نور آن عنایت، این کفر محض به ایمان خالص تبدیل می‌شود.
هوش مصنوعی: دیروز به دوستی آگاه و دانا گفتم که در این موضوع به من کمک کند و مرا هدایت کند.
هوش مصنوعی: دشمنی حر با امام حسین و فدای جان او چه معنی داشت؟ آیا در ابتدا کفر بود و در انتها ایمان؟
هوش مصنوعی: به طور کلی، کسی که به ناباوری و کفر می‌رسد، خود را از مسیر حق و روشنی دور می‌کند و در نتیجه نمی‌تواند به اولیای الهی و مسیر صحیح نزدیک شود.
هوش مصنوعی: در نهایت، زمانی که انسان از کفر و انکار بازمی‌گردد و تمام همت و جانش را در مسیر حقیقت قرار می‌دهد، به چیزی جز نیاز به آن حق دست نمی‌یابد.
هوش مصنوعی: در اینجا نکته‌ای وجود دارد که ای دانای آگاه، وقتی سالک دستش را به دامن عارف می‌زند، متوجه آن می‌شود.
هوش مصنوعی: او خواست که در مسیر سیر و سلوک به رفیق و همقدم به راه حق بپیوندد.
هوش مصنوعی: وقتی دل انسانی کافر به آگاهی می‌رسد، از روی نادانی و گمراهی‌اش دچار دردی سرسخت می‌شود و دچار شعله‌ور شدن احساسات و واکنش‌ها می‌گردد.
هوش مصنوعی: از روی طمع و آرزو، گروهی از افراد راهی به دنبال هدف خود می‌روند و این باعث می‌شود که موانع و مشکلات زیادی بر سر راهشان ایجاد شود.
هوش مصنوعی: هرچیزی که بخواهد او را به سمت فکر کردن و برنامه‌ریزی سوق دهد، به او اجازه نمی‌دهد و او را گرفتار می‌کند.
هوش مصنوعی: آب شیرین را تلخ می‌کند، اگر کسی به دنبال لذت نباشد و از قدم برداشتن باز بماند، نمی‌تواند به خواسته‌هایش برسد.
هوش مصنوعی: اگر کسی در مسیر رشد و سیر و سلوک از مشکلات و چالش‌ها فرار کند، در واقع او سالک و راه‌پیموده‌ی واقعی نیست و در نهایت نیز سرنوشت او به جز نابودی نخواهد بود.
هوش مصنوعی: اگر تلاش او باعث شود که پای ثبات همچنان در جای خود باقی بماند، پس در آرزوی نجات باقی می‌ماند.
هوش مصنوعی: پیر از عمق وجودش کمک خواست و باطن او او را یاری کرد.
هوش مصنوعی: آن کسی که در وفا و صداقت است، می‌تواند یاری بیابد که در کنار او باشد و در کارها و زندگی‌اش شریک شود.
هوش مصنوعی: حکیم شیروان، که در شناخت راه‌ها و مسیرها مهارت دارد، به همین دلیل این گفته را بیان کرده است: آنجا که به قیروان می‌رسیم.
هوش مصنوعی: در اینجا شاعر به نوعی انسان یا روح را تشبیه کرده است. او ابتدا رفتار و ویژگی‌های نیرویی را می‌بیند که مانند زنبوران است؛ یعنی ممکن است در ابتدا، آن نیرو خُرد و ناچیز به نظر برسد. اما در نهایت، تمام آن ویژگی‌ها و قدرت‌ها به یک مقام بزرگ و رفیع تبدیل می‌شود، مشابه پادشاه زنبوران. در واقع، این مضمون نشان‌دهنده تحولی است که از یک حالت ابتدایی به یک مقام والاتر صورت می‌گیرد.
هوش مصنوعی: در ابتدا به نظر می‌رسید که کافر هستم، اما در نهایت به مانند یک مسلمان درآمدم.
هوش مصنوعی: من این کلام را به صورت تشبیه بیان می‌کنم، نفس را با نفس کسی مثل حر مقایسه می‌کنم و مفهوم عمیقی از آن استخراج می‌کنم.
هوش مصنوعی: هر انسانی که به کفر و بی‌ایمانی گرایش داشته باشد، در نهایت ایمان او کم‌رنگ‌تر خواهد شد. اما اگر کسی مسلمان باشد، ایمانش بر هر کافری فزونی می‌یابد و او به درک بالاتری از ایمان خواهد رسید.
پیشنهاد تصاویر مرتبط از منابع اینترنتی
راهنمای نحوهٔ پیشنهاد تصاویر مرتبط از گنجینهٔ گنجور
معرفی ترانه‌هایی که در متن آنها از این شعر استفاده شده است
تا به حال حاشیه‌ای برای این شعر نوشته نشده است. 💬 من حاشیه بگذارم ...
برای حاشیه‌گذاری باید در گنجور نام‌نویسی کنید و با نام کاربری خود از طریق آیکون 👤 گوشهٔ پایین سمت چپ صفحات به آن وارد شوید.