قوله تعالی: أَ لَمْ تَرَ إِلی‌ رَبِّکَ؟.. الآیه هذا من رؤیة القلب و هی العلم، و المعنی الم تعلم انّ اللَّه هو الّذی مدّ الظّل؟ و یجوز ان یکون من رؤیة العین فتکون الرّؤیة بمعنی النّظر و لذلک قال: إِلی‌ رَبِّکَ و المعنی الم تنظر الی صنع ربّک کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ؟ فیه قولان: احدهما انّ الظّلّ ما بین طلوع الفجر و طلوع الشّمس مثل ظلّ الجنّة ظلّ ممدود لا شمس فیه و لا ظلمة. و القول الثّانی، هو اللّیل لانّه ظلّ الارض، و یعم الدّنیا کلّها، وَ لَوْ شاءَ لَجَعَلَهُ ساکِناً ای دائما ثابتا لا یزول کما فی الجنّة. ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ ای علی الظّلّ دَلِیلًا لانّ بالشّمس یعرف الظّلّ، لو لا الشّمس ما عرف الظّلّ. و قیل جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلًا ای تبیعا یتّبعه فینسخه. قال ابو عبیدة: الظّلّ ما نسخته الشّمس و هو بالغداة، و الفی‌ء ما نسخ الشّمس و هو بعد الزّوال، سمّی فیئا لانّه فاء من جانب المغرب الی جانب المشرق. و قیل معناه جعلنا الشّمس مع الظّلّ دلیلا علی وحدانیّة اللَّه عزّ و جل و کمال قدرته. و قیل جعلناهما دلیلا علی اوقات الصّلاة و ذلک انّ اللَّه عزّ و جلّ علّق اوقات الصّلاة بالشّمس و الظّلّ.

ثُمَّ قَبَضْناهُ إِلَیْنا قَبْضاً یَسِیراً ای قبضنا الظّلّ الی الموضع الّذی حکمنا بکون الظّل فیه بالشّمس الّتی تأتی علیه قَبْضاً یَسِیراً یعنی غیر عسیر. و قیل قبضا یسیرا خفیّا لا یستدرک بالمشاهدة. و المعنی انّ الظّلّ یعمّ جمیع العرض قبل طلوع الشّمس. فاذا طلعت الشّمس قبض اللَّه الظّلّ جزء فجزء قَبْضاً یَسِیراً خفیّا. و قیل معنی الایه الم تر الی ربّک کیف اتی باللّیل ثمّ لم یجعله دائما سرمدا ثمّ اتی بالشّمس و هو النّهار فجعله دلیلا علی اللّیل اذ بضدّها تتبیّن الاشیاء و لم یجعل النّهار سرمدا بل قبضه و اتی باللّیل ثانیا، و نظیره قوله تعالی: قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَیْکُمُ اللَّیْلَ سَرْمَداً؟ الی آخر الایتین.

وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِباساً انّما سمّی اللّیل لباسا لانّه یستر جمیع الاشیاء بالظّلام کما سمّی اللّباس لباسا لانّه یعمّ البدن بالسّتر، وَ النَّوْمَ سُباتاً ای راحة لابدانکم، و السّبت الاستراحة، و منه یوم السّبت، لانّ الیهود کانوا یستریحون فیه. و قیل سباتا ای قطعا لاعمالکم و السّبت القطع، و منه یوم السّبت لانّ الیهود یقطعون فیه العمل و لانقطاع الایّام عنده. و قیل سباتا ای مسبوتا فیه. یقال سبت المریض فهو مسبوت اذا غشی علیه، فکذلک النّائم فی نومه کالمغشی علیه لزوال عقله و تمییزه.

وَ جَعَلَ النَّهارَ نُشُوراً لمّا سمّی النّوم وفاة فی قوله: اللَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها سمّی الیقظة نشورا مصدر، نشر المیّت اذا عاد حیّا، و قیل لانتشار النّاس للمعاش سمّاه نشورا ای ذا نشور.

وَ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیاحَ قرأ ابن کثیر وحده ارسل الریح، علی الوحده، و قرأ الباقون الرّیاح علی الجمع، من جمع فلانّها اربع، و من وحّد فلانّ الالف و اللام فیها للجنس، بُشْراً بالباء و ضمّها و سکون الشین قرأها عاصم وحده من البشارة، کقوله: وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ یُرْسِلَ الرِّیاحَ مُبَشِّراتٍ، و قرأ حمزه و الکسائی بالنون و فتحها و سکون الشین، و قرأ ابن عامر بضم النون و سکون الشین، و قرأ الباقون بضم النون و الشین جمیعا، ای تهب من کل صوب، من قوله: وَ النَّاشِراتِ نَشْراً.

و قیل لها نشر ای رائحة طیبة. و قیل من النشر الذی هو ضدّ الطی ای تنشر السحاب بین یدی رحمته امام المطر و قدّامه، لانّه ریح ثمّ سحاب ثمّ مطر. و قیل نشرا جمع نشور کرسول و رسل، و یخفّف الشین فیقال: نشر، و النشور الّذی یجمع السّحاب فیمطر.

وَ هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیاحَ، ارسال اینجا بمعنی گشادن است، چنان که گویی: ارسلت الطائر، ارسلت الکلب المعلم، و فی القرآن: لِنُرْسِلَ عَلَیْهِمْ حِجارَةً، یُرْسَلُ عَلَیْکُما شُواظٌ یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً. میگوید: او آن خداوند است که فرو گشاید بادهای بشارت دهنده خلق را بباران فراهم آرنده میغ. همانست که جای دیگر گفت: وَ یُنْشِئُ السَّحابَ الثِّقالَ فراهم آرد میغهای گران‌بار: یکی از آب، یکی از برف، یکی از تگرگ، میراند آنجا که خواهد تا می‌بارد بفرمان چنان که وی خواهد، و اگر نفرماید که بارد هم چنان بر هوا گران بارش میدارد.

و ذلک فی قوله: فَالْحامِلاتِ وِقْراً، آن همه آثار رحمت اوست و دلالات قدرت او، چنان که گفت: فَانْظُرْ إِلی‌ آثارِ رَحْمَتِ اللَّهِ بنگر بنشانهای رحمت او و مهربانی او در جهان که چون کرد و آنچه کرد چون نیکو کرد. باران آسمان را رحمت نام کرد، از آنکه برحمت می‌فرستد. اینست که گفت جلّ جلاله: بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ، ای امام المطر و قدّامه. وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهُوراً. طهور آن آبست که بنفس خود پاک است و غیر خود را پاک کننده، فهو اسم لما یتطهّر به، کالسحور اسم لما یتسحّر به و الفطور اسم لما یفطر به. و دلیل بر آن که طهور مطهّر است خبر درست از مصطفی (ص) قال فی البحر: «هو الطهور ماؤه الحلّ میتته» و اراد به المطهّر لانّه قال ذلک فی جواب السائل الّذی سأله عن تطهیر ماء البحر لا عن طهارته، و الماء مطهّر لانّه یطهّر الانسان من الحدث و النجاسة، کما قال فی آیة اخری: وَ یُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً لِیُطَهِّرَکُمْ بِهِ. معلوم شد که تطهیر خاصیت آب است و چیزی دیگر از مایعات باین معنی مشارک وی نیست، لانّ اللَّه تعالی منّ علینا بانزال الماء للتطهیر، فلو کان غیره یشارکه فی التطهیر لبطلت فایدة الامتنان. و مذهب اصحاب رای آنست که طهور طاهر است، فجوّزوا ازالة النجاسات بالمائعات الطاهره، مثل الخل و ماء الورد و غیرهما، و نحن نقول لو جاز ازالة النجاسة بها لجاز ازالة الحدث بها. و مذهب مالک آنست که طهور آن بود که تطهیر ازو متکرّر بود، کالصّبور اسم لمن یتکرّر منه الصبر، و الشکور، اسم لمن یتکرّر منه التّشکّر. فجوّز الوضوء بالماء المستعمل الّذی توضّأ به مرّة.

لِنُحْیِیَ بِهِ ای بالمطر بَلْدَةً مَیْتاً و لم یقل میتة لانّه اراد البلد، و المعنی انزلناه لننبت به ارضا لا نبات فیها فذاک حیاتها و موتها. و قیل لمّا نبت فیها ما فیه حیاة الحیوان جعل ذلک حیاة لها، وَ نُسْقِیَهُ الاسقاء و السّقی واحد عند عامر بن صعصعة و قبائل من العرب مِمَّا خَلَقْنا أَنْعاماً وَ أَناسِیَّ کَثِیراً، ای و نسقی الماء البهائم و النّاس. و قیل مکّنّاهم من ان یشربوه و یسقوا منه انعامهم، و قال وَ أَناسِیَّ کَثِیراً و لم یقل مطلقا لانّه لیس کل الناس یعیش بماء المطر. و اناسی جمع انسی مثل: کرسی و کراسی. و یجوز ان یکون جمع انسان و اصله اناسین مثل: بستان و بساتین، فجعل الیاء عوضا عن النون.

وَ لَقَدْ صَرَّفْناهُ بَیْنَهُمْ الهاء راجعة الی المطر المسمّی رحمه فی الایة المتقدّمة.

و المعنی صرّفنا المطر بینهم مرّة ببلدة و مرّة ببلدة اخری. قال ابن عباس: ما عام بامطر من عام و لکن اللَّه یصرفه فی الارض. و قرأ هذه الایة و هذا کما روی مرفوعا ما من ساعة من لیل و لا نهار الّا السّماء تمطر فیها یصرفه اللَّه حیث یشاء.

و روی عن ابن مسعود یرفعه قال: لیس من سنة بامطر من اخری و لکنّ اللَّه قسّم هذه الارزاق فجعلها فی السّماء الدنیا فی هذه القطر، ینزل منه کل سنة بکیل معلوم و وزن معلوم، و اذا عمل قوم بالمعاصی حوّل اللَّه ذلک الی غیرهم، فاذا عصوا جمیعا صرف ذلک الی الفیافی و البحار.

و قیل المراد من تصریف المطر تصریفه وابلا و طلا و رذاذا و نحوها. و قیل التّصریف راجع الی الرّیح، و قیل الی القرآن. لِیَذَّکَّرُوا ای لیتذکّروا و یتفکّروا فی قدرة اللَّه تعالی. فَأَبی‌ أَکْثَرُ النَّاسِ إِلَّا کُفُوراً جحودا، و کفرانهم هو انّهم اذا مطروا قالوا مطرنا بنوء کذا ای لسقوط کوکب کذا، کما یقول المنجّمون، فجعلهم اللَّه بذلک کافرین. و عن زید بن خالد الجهنی قال: صلّی رسول اللَّه (ص) صلاة الصبح بالحدیبیة فی اثر سماء کانت من اللیل، فلمّا انصرف اقبل علی النّاس، فقال: هل تدرون ما ذا قال ربّکم؟ قالوا: اللَّه و رسوله اعلم. قال: اصبح من عبادی مؤمن بی و کافر، فامّا من قال مطرنا بفضل اللَّه و رحمته فذلک مؤمن بی کافر بالکوکب، و اما من قال مطرنا بنوء کذا و کذا فذلک کافر بی مؤمن بالکوکب».

وَ لَوْ شِئْنا لَبَعَثْنا فِی کُلِّ قَرْیَةٍ ای فی کل مصر و مدینة نبیا ینذرهم فیخف عنک اعباء النبوة و لکن لم یفعل ذلک لیعظم شأنک و یکثر اجرک. و قیل معناه و لو شئنا لانزلنا الآیات المقترحه و لبعثنا فی کل قریة نَذِیراً زیادة علی ما یقترحون و لکنّا نعلم انّهم یسألون عنادا و تعنّتا و نعلم انّهم لا یؤمنون و هو نظیر قوله: أَ وَ لَمْ یَکْفِهِمْ أَنَّا أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ یُتْلی‌ عَلَیْهِمْ.

فَلا تُطِعِ الْکافِرِینَ فیما یسئلونک وَ جاهِدْهُمْ بِهِ ای بالقرآن. و قیل بالاسلام و قیل بالسیف، جِهاداً کَبِیراً لا یخالطه فتور. قال الحسن معناه اقتلهم او یسلموا.

وَ هُوَ الَّذِی مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ معنی مرج البحرین خلّی بینهما. یقال مرجت الدابة و امرجتها اذا خیّلتها ترعی، و المرج من هذا سمّی، و یقال مرجت عهودهم و اماناتهم اذا اختلطت، و منه قوله تعالی: فِی أَمْرٍ مَرِیجٍ ای مختلط. و قال النبی (ص) لعبد اللَّه بن عمر: «و کیف بک یا عبد اللَّه اذا کنت فی حثالة من الناس قد مرجت عهودهم و اماناتهم و صاروا هکذا»، و شبک بین اصابعه.

«هذا عذب فرات» فرات صفة للعذب و الفرات اشد العذوبه یعنی هذا عذب اشدّ العذوبة، و هذا ملح اجاج»، الاجاج صفة للملح و هو اشدّ الملوحة، یعنی و هذا ملح اشدّ الملوحة، وَ جَعَلَ بَیْنَهُما بَرْزَخاً ای حاجزا من قدرته یلتقیان لا یختلطان. قیل الماء العذب و الماء الملح یجتمعان فی البحر فیکون العذب اسفل و الملح اعلی، لا یغلب احدهما علی الآخر، و هو معنی قوله: وَ حِجْراً مَحْجُوراً قال الفراء ای حراما محرّما ان یغلب احدهما علی صاحبه. و قیل العذب جیحان و سیحان و دجلة و الفرات و النیل، و الملح سایر البحار، و البرزخ بینهما البلاد و القفار فلا یختلطان، فاذا کان یوم القیمة اختلطا بزوال الحاجز، کقوله: وَ إِذَا الْبِحارُ فُجِّرَتْ. وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً، یعنی من النطفة بشرا، ای انسانا، فَجَعَلَهُ الهاء یعود الی الماء. و قیل الی البشر، نَسَباً وَ صِهْراً یعنی جعله ذا نسب و ذا صهر.

قال علی (ع): «النسب ما لا یحلّ نکاحه، و الصهر ما یحلّ نکاحه، فالنسب ما یوجب الحرمة و الصهر ما لا یوجبها»، و قیل النسب من القرابة و الصهر الخلطة التی تشبه القرابة و هو السبب المحرّم للنکاح. قال ابن عباس: حرّم اللَّه تعالی سبعا نسبا و سبعا صهرا: اما النسب فقوله تعالی: حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهاتُکُمْ الی قوله: وَ بَناتُ الْأُخْتِ، و اما الصّهر فقوله: وَ أُمَّهاتُکُمُ اللَّاتِی أَرْضَعْنَکُمْ الی قوله: وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ و تمام السّبع قوله و: لا تَنْکِحُوا ما نَکَحَ آباؤُکُمْ مِنَ النِّساءِ، و قیل النسب البنون و الصهر البنات، لانّ من قبلهنّ تکون الاصهار، و الصّهر المتزوّج بابنة الرجل. قال ابن سیرین: «نزلت هذه الایة فی النّبیّ (ص) و علی (ع)، زوّج فاطمة علیا و هو ابن عمّه و زوّج ابنته فکان نسبا و صهرا» ابن سیرین گفت: این آیت در شأن مصطفی (ص) و علی (ع)، فرود آمد که مصطفی دختر خویش را فاطمه بزنی بعلی داد. علی پسر عمّ وی بود و شوهر دخترش، هم نسب بود و هم صهر. و قصّه تزویج فاطمه آنست که مصطفی علیه السلام روزی در مسجد آمد شاخی ریحان بدست گرفته سلمان را گفت: یا سلمان رو علی را بخوان. رفت و گفت: یا علی! اجب رسول اللَّه. علی گفت: یا سلمان رسول خدا را این ساعت چون دیدی و چون او را گذاشتی؟ گفت: یا علی سخت شادمان و خندان چون ماه تابان و شمع رخشان. علی آمد بنزدیک مصطفی و مصطفی آن شاخ ریحان فرادست علی داد، عظیم خوش بوی بود. گفت: یا رسول اللَّه این چه بویست بدین خوشی؟ گفت: یا علی از آن نثارها است که حوریان بهشت کرده‌اند بر تزویج دخترم فاطمه گفت: با که یا رسول اللَّه؟ گفت: با تو یا علی، در مسجد نشسته بودم فریشته‌ای‌ درآمد بر صفتی که هرگز چنان ندیده بودم، گفت نام من محمود است و مقام من در آسمان دنیا، در مقام معلوم خودم بودم ثلثی از شب گذشته که ندایی شنیدم از طبقات آسمان که: ای فریشتگان مقربان و روحانیان و کروبیان همه جمع شوید در آسمان چهارم. همه جمع شدند و همچنین سکان مقعد صدق و اهل فرادیس اعلی در جنات عدن حاضر گشتند. فرمان آمد که ای مقربان درگاه و ای خاصگیان پادشاه! سوره: هَلْ أَتی‌ عَلَی الْإِنْسانِ برخوانید. ایشان همه بآواز دلربای و الحان طرب‌افزای سورة هل اتی خواندن گرفتند. آن گه درخت طوبی را فرمان آمد که تو نثار کن بر بهشتها بر تزویج فاطمه زهرا با علی مرتضی. و درخت طوبی در بهشت همچون آفتاب است در دنیا، چون آفتاب در دنیا بالا گرفت هیچ خانه نماند که از وی شعاع در آن نیفتد، همچنین در بهشت هیچ قصر و غرفه و درجه‌ای نیست که از درخت طوبی در آنجا شاخی نیست. پس طوبی بر خود بلرزید و در بهشت گوهر و مروارید و حله‌ها باریدن گرفت، پس فرمان آمد تا منبری از یک دانه مروارید سپید در زیر درخت طوبی بنهادند، فرشته‌ای که نام وی راحیل است و در هفت طبقه آسمان فرشته ازو فصیح‌تر و گویاتر نیست بآن منبر برآمد و خدای را جل جلاله ثنا گفت و بر پیغامبران درود داده آن گه جبّار کائنات خداوند ذو الجلال قادر بر کمال بی‌واسطه ندا کرد که: ای جبرئیل و ای میکائیل شماها دو گواه معرفت فاطمه باشید و من که خداوندم ولیّ فاطمه‌ام، و ای کروبیان و ای روحانیان آسمان شما همه گواه باشید که من فاطمه زهرا را بزنی بعلی مرتضی دادم. آن ساعت که رب العزة این ندا کرد ابری برآمد زبر جنات عدن، ابری روشن خوش که در آن تیرگی و گرفتگی نه و بوی خوش و جواهر نثار کرد و رضوان و ولدان و حوران بهشت برین نمط نثار کردند. پس رب العزّة مرا بدین بشارت بتو فرستاد یا محمد و گفت: حبیب مرا بشارت ده و با وی بگو که ما این عقد در آسمان بستیم تو نیز در زمین ببند. پس مصطفی (ص) مهاجر و انصار را حاضر کرد، آن گه روی فرا علی کرد گفت: یا علی چنین حکمی در آسمان رفت، اکنون من فاطمه دختر را بچهارصد درم کاوین بزنی بتو دادم پذیرفتی؟ علی گفت: یا رسول اللَّه من پذیرفتم نکاح وی، رسول گفت: بارک اللَّه فیکما.

قوله: وَ یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ یعنی هؤلاء المشرکین ما لا یَنْفَعُهُمْ ان عبدوه وَ لا یَضُرُّهُمْ ان ترکوه، وَ کانَ الْکافِرُ عَلی‌ رَبِّهِ ظَهِیراً، ای معینا للشیطان علی ربّه بالمعاصی. قال الزجاج: ای یعاون الشیطان علی معصیة اللَّه لانّ عبادتهم الاصنام معاونة الشیطان. و قیل معناه وَ کانَ الْکافِرُ عَلی‌ رَبِّهِ ظَهِیراً ای هیّنا ذلیلا. من قول العرب جعلنی بظهر ای جعلنی هیّنا. و یقال ظهر به اذا جعله خلف ظهره فلم یلتفت الیه. قال ابن عباس: نزلت الایة فی ابی جهل فصار عاما فی الکفّار.

وَ ما أَرْسَلْناکَ یا محمد (ص)، إِلَّا مُبَشِّراً للمؤمنین بالثواب وَ نَذِیراً للکافرین بالعقاب. قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ، ای علی تبلیغ الرسالة مِنْ أَجْرٍ، ای رزق و جعل فیقولوا انّما یطلب محمد اموالنا بما یدعونا الیه فلا نتبعه إِلَّا مَنْ شاءَ أَنْ یَتَّخِذَ إِلی‌ رَبِّهِ سَبِیلًا، هذا الاستثناء منقطع عند الجمهور، ای لکن مَنْ شاءَ أَنْ یَتَّخِذَ إِلی‌ رَبِّهِ سَبِیلًا بانفاق ماله فی سبیله، فلیفعل. و قیل الاستثناء متّصل و تقدیره: لا اسألکم علی ما ادعوکم الیه اجرا الّا اتخاذ المدعوّ سبیلا الی ربّه بطاعته، فذلک اجری لانّ اللَّه یأجرنی علیه.

وَ تَوَکَّلْ عَلَی الْحَیِّ الَّذِی لا یَمُوتُ ای: فوّض امرک الیه وثق به، فانه حیّ لا یموت و سینتقم منهم و لو بعد حین، وَ سَبِّحْ بِحَمْدِهِ، نزّهه عمّا لا یلیق به و باوصافه، و قیل صلّ له شکرا علی نعمه. و قیل قل سبحان اللَّه و الحمد للَّه وَ کَفی‌ بِهِ ای کفی باللّه خَبِیراً عالما بِذُنُوبِ عِبادِهِ فیجازیهم بها.

الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ، ای انه مع قدرته خلقها فی اسرع من لمحة خلقها فی ستة ایام لتعلموا انّ التأنی مستحبّ فی الامور.

ثُمَّ اسْتَوی‌ عَلَی الْعَرْشِ مضی تفسیره الرّحمن ای هو الرّحمن، و یجوز ان یکون الَّذِی مبتداء و الرَّحْمنُ خبره. و یجوز ان یکون وصفا له و قوله فَسْئَلْ بِهِ خبره و یجوز ان یقف علی ایام و یرتفع الرحمن بقوله استوی و قوله فَسْئَلْ بِهِ خَبِیراً. و قیل: الهاء عائد الی الخلق و ذلک انّ الیهود وصفوا خلق السماوات و الارضین علی خلاف ما خلق اللَّه و التقدیر: فسئل الرحمن خبیرا به فانّه خالقه و مکوّنه. و قیل فسئل به یعود الی اللَّه، و قیل الی الاستواء فیمن جعل الرحمن رفعا به، و قیل الباء بمعنی عن، ای فسئل عنه خبیرا و هو اللَّه عزّ و جلّ، و قیل جبرئیل (ع). و قیل الخطاب للرسول و المراد منه غیره لانّه کان مصدّقا به و المعنی: ایّها الانسان لا ترجع فی طلب العلم بهذا الی غیری.

وَ إِذا قِیلَ لَهُمُ لکفّار مکّة اسْجُدُوا لِلرَّحْمنِ قالوا مَا الرَّحْمنُ ما نعرف الرحمن الّا رحمن الیمامة، یعنون مسیلمة الکذاب کانوا یسمّونه رحمن الیمامة، أَ نَسْجُدُ لِما تَأْمُرُنا قرأ حمزة و الکسائی یأمرنا بالیاء، ای لما یأمرنا محمد (ص) بالسجود له، و قرأ الآخرون بالتاء، ای لما تأمرنا انت یا محمد «و زادهم» قول القائل لهم: اسْجُدُوا لِلرَّحْمنِ، نُفُوراً عن الدین و الایمان، و هو نظیر قوله: فَلَمْ یَزِدْهُمْ دُعائِی إِلَّا فِراراً، وَ لا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلَّا خَساراً، و کان سفیان الثوری اذا قرأ هذه الایة، رفع راسه الی السّماء و قال: الهی زادنی خضوعا ما زاد اعداک «نفورا».