تنومندی و دست زورش حلال

که موری نشد در رهش پایمال

چو افشرد بر سنگ پای درنگ

چو خون از رگ لعل جوشید رنگ

به یادش کجا میوه‌ای رخ نمود؟

که در خامی از کار نگذشته بود

به پرواز گامش چه کوه و چه دشت

به یادش توان از دو عالم گذشت

نگردیده در دل خیال دوال

برون جسته از عرصه ماه و سال

زند تا لگد بر سر راه دور

کشد راه را پیش، دستش به زور

به یادش مگر جیب دل پاره گشت؟

که چاکش ز دامان محشر گذشت

نبینی به جز راه در هیچ حال

که افتاده‌ای را کند پایمال

به ناخن کند سینه خاک، چاک

که آرام را در سپارد به خاک

ز شوخی به بستن نمی‌داد دست

چگونه پی‌اش بر زمین نقش بست

نهان از نظر می‌رود چون پری

ولیکن چو انسان به فرمانبری

بود سرکش اما به حکم هنر

ز آرام آسودگان رام‌تر

به جولان‌گری چون نسیم بهار

سبک‌روتر از آب در سبزه‌زار

ز تمکین دل کوه را سوخته

به شبنم سبک‌روحی آموخته

خیالش اگر بگذرد از کران

شود در صدف آب گوهر روان

به یک گام جستی ازین نُه حصار

گر از برق نعلش نبودی جدار

برش خواه ره بیش و خواه اندکی

به پیشش بلندی و پستی یکی

ز نعلش زمین شد ز سیاره پر

سپهر از خوی او پر از ماه و خور

خیالش اگر بگذرد بر سراب

زمین را به ناخن رساند به آب

چو ادراک اهل ذکا، تیز و تند

ز تندیش بازار مهمیز، کند

چو ملّاح نام آردش بر زبان

شود کشتی آزاد از بادبان

به راهی کزو رفت پیک امید

نشد صبح دوری در آن ره سفید

مگر عازمش یافت در قطع راه؟

که دوری به نزدیکی آرد پناه

به راهی که یک بار پیموده است

ز نزدیکی خود ره آسوده است

به راهی که عزمش تکاپوی کرد

ازان راه برخاست دوری چو گرد

ز دامان زینش قضا داده بال

محال است همراهی او، محال

چو بر سطح خارا کند سخت، پا

گشاید گلویش چو سنگ آسیا

دویدن زند چند بر وی نیاز؟

کند کاش وسعت بغل پهن باز

کند پس کشیدن عنان را کمین

که پیشی به گردش رساند جبین

مرصع یراقش به یاقوت و در

میان خالی اما کفل کیسه پر

نمی‌دانم این پرهنر از کجاست

که یک موی او را دو عالم بهاست

به چندین هنر می‌خرندش چنین

منال از هنر، گو کسی بعد ازین

سوارش نجنبانده بند قبا

سمش کرده طی از سمک تا سما

درنگش مگر سرعت‌انگیز شد؟

که بازار طی زمان تیز شد

سوارش به منزل چه آزاد رفت

که جنباندن پایش از یاد رفت

بر این ابلق، افلاک را حیرت است

که تا خانه زین پر از دولت است

ز پرواز نعلش که راند سخن؟

که حیرت ندوزد به میخش دهن

سرین منعم از بسته ریو و رنگ

میان مفلس و تنگ بالای تنگ

به هیکل چرا رام هرکس بود؟

قوی هیکلی، هیکلش بس بود

چو بر خویش گیر سر راه ناز

سراپا زند بر سراپا نیاز

ز نعلش سزد تیغ روز نبرد

که انگیزد از خون بدخواه، گرد

نشان سمش بر زمین نقش بست

برای زمین، طرفه نقشی نشست

نیابند در چارسوی جهان

چو نقد سمش، نقد دیگر روان

به موی دمش زلف خوبان اسیر

ز مشت سمش سنگ خارا خمیر

چنین رهنوردی که دارد به یاد؟

که نعلش کند حلقه در گوش باد

کشی صورت ناخنش گر به سنگ

جهد از رگ سنگ، خون بی‌درنگ

بود دانه‌اش گر ز کشتن مراد

دهد تخم، ناکشته خرمن به باد

ز دستش مددجویی‌ای بسته پا

جلوگیر کن بخت برگشته را

به سعیش چنان سعی را گرم، پشت

که سیماب را طعن آرام کشت

زمین از پی‌اش گر پذیرد نشان

کند خاک در چشم ریگ روان

نشان پی‌اش در گل رهگذر

ز سیاره با سیر نزدیک‌تر

زند پای سعیش چو ناخن به سنگ

دَرَد سنگ خارا لباس درنگ

کند بس که در زیر پایش سماع

بود آسمان با زمین در نزاع

مصوّر بر او نقش پیشی نبست

مگر بگذرد نقش پایش ز دست

خرامنده سیلی که وقت سکون

ز غیرت کند در دل کوه، خون

ز دنبال او برق در جستجو

به صحرا به ریگ روان شد فرو

غبار سمش سرمه چشم باد

متاع درنگ از شتابش کساد

شتابش ز ره گر نپیچد عنان

درنگ آید از بی‌درنگی به جان

ز طبعش روش یاد گیرد نهال

ز چشمش خورد خون غیرت غزال

نبودی اگر موی او رنگ بست

چو رنگ حنا زود رفتی ز دست

کلاه از نمد زین او کرده ماه

که بی سر کند سیر گردون، کلاه

گرش آرد آرام پا در رکاب

نهد پا به دروازه اضطراب

چو گام فراخش بود دزد راه

ز آسیب، ره را که دارد نگاه؟

درنگ از شتابش کند اضطراب

ز بیم درنگش بلرزد شتاب

چو چوگان شود دست آن پرهنر

برد گوی شوخی ز میدان به در

روان خرد، واله هوش او

صبا کشته خنجر گوش او

به زور قدم، وزن فرسنگ برد

خط دوری از صفحه ره سترد

نهد وقت گردش چو بر خاره پا

به چرخش درآرد چو سنگ آسیا

به سرعت چنان دست و پا در جدل

که از همرهی مانده داغ کفل

ز همراهی‌اش بعد چندین شتاب

ز داغ کفل نگذرد آفتاب

چه منزل که پیمود و منزل نکرد

که شد در رهش خاک منزل به گرد

ببین بر سر ره چه بیداد برد

که پیش سمش باد را باد برد

رهی را که پیمودنش ساز کرد

ز انجام بگذشت و آغاز کرد

همان به که طی سازم این قال و قیل

برانگیزم اسبی به تعریف فیل

تعالی الله از پیکر نوربخت

که هم نوربخت است و هم نیک‌بخت

بود هیکلش کوه قدر و شکوه

کجک بر سرش سرکش کاف کوه

ز چو کندی‌اش کس فتد در گمان

که وارون شده کرسی آسمان

به خرطوم دارد فلک را نگاه

که از نقش پایش نیفتد به چاه

کند سحر، خرطوم او دم‌به‌دم

ز خرطوم، دهلیز راه عدم

به خرطوم او دست‌بازی خطاست

عجب سیلی این نهر را در قفاست

ندیده‌ست ایام، فیلی چنین

کزو پر بود آسمان و زمین

بود سایه‌اش ملک هندوستان

که گردون ندیده سوادی چنان

گرفته فرو از سما تا سمک

به هم خلقتی برده گوی از فلک

فلک را به صورت چو گردد دچار

شود معنی جزو و کل آشکار

بود معدن زیرکی پیکرش

تو گویی بود عقل کل در سرش

به گوشش نظر کن شعورش بدان

دهد گوش پهن از فراست نشان

ندارد به غیر از شنیدن هوس

بزرگان همه گوش باشند و بس

ز فهمیدگی‌ها، چو اهل یقین

نفهمیده ننهاده پا بر زمین

شمار نظر کرده در چشم مور

که دارد به قدر بزرگی شعور

ندارد به جز خاکساری هوس

کمال بزرگی همین است و بس

ز وصفش فلک گفتگو می‌کند

بزرگی ز بالای او می‌کند

به خرطوم، ز اختر بود دانه‌چین

بزرگیش آن داده، بینیش این

خورد کشته آسمان را خوید

بزرگی به این تنگ‌چشمی که دید؟

شود تکیه‌گاهش اگر کوه قاف

فتد کوه را از کمرگاه، ناف

گه پویه، بر خاک، پایی فشرد

که از ثقل، گاو زمین جان نبرد

ز دندان به ناخن ندارد نیاز

که چندان که چینند، گردد دراز

بود بر تن آیینه‌اش خوش‌نما

ز خاکستر آیینه یابد جلا

ندانم که بی پایه آسمان

به بالای او رفته چون فیل‌بان؟

نهد بر سر سایه خود چو پای

نجنبد دگر چون شب غم ز جای