بود لفظ چون شیر و معنی شکر

ز اندازه گر پای ننهد به در

نبندد چنان روزن لفظ، کس

که معنی در آن برنیارد نفس

مکن لفظ را آنچنان پرده‌دار

که معنی نگردد ازان آشکار

چه شد ز آدمیت زد ار لفظ دم؟

چو معنی پری‌وار ازان کرده رم

به همواری لفظ باید تلاش

نه چندان که معنی فتد از قماش

پی لفظ خوش گرچه جان درخورست

به معنی بسی بیش ازان درخورست

قیاس ار کنی معنی در لباس

چو پیوند اطلس بود بر پلاس

به حدی پی لفظ باید دوید

که معنی به گردش تواند رسید

مچین آنقدر بر سر هم کلوخ

که از معنی تر کشد نم کلوخ

مکش پای آن لفظ را در میان

که معنی به جان آید از دست من

بر آن شعر کم افکند کس نظر

که لفظش ز معنی بود بیشتر

رسایی بود درخور آفرین

نه چندان که دامن رسد بر زمین

می لفظ را صاف کن آنچنان

که معنی چو صورت نماید در آن

بود آن بهار سخن کی بهار؟

که معنی بود خشک و لفظ آبدار

بکش صورت لفظ و معنی چنان

که معنی بدن باشد و لفظ جان

سخن‌ور به آن لفظ دل داده است

که با معنی از یک شکم زاده است

به صد جان توان ناز لفظی خرید

کزان لفظ، معنی توان آفرید

کسانی کزین پیش، در سفته‌اند

سخن‌ها به وصف سخن گفته‌اند

چه ذوق از سخن کوته اندیشه را

می معرفت نیست هر شیشه را

نه هر باده را نشئه باشد بلند

به بام فلک کی رسد هر کمند

سخن‌رس مبر گو، ز شعر آب و رنگ

ز ساقی نکو نیست بر شیشه سنگ

ز بس بر سخن کرده‌اند اشتلم

سخن‌ور سر رشته را کرده گم

ادب، گو لب طعن حاسد بدوز

به یک مصرع تند جانش بسوز

شب از رشک پروانه را سوختم

که شمعی ز هر مصرع افروختم

به هر زنده داری گمان سخن

خدا را چه داری به جان سخن

نه هرکس به کنه سخن رهبرست

سخن‌بافتن عالمی دیگرست

چو باریک افتاد راه اندکی

به منزل برد بار از صد یکی

به زر کی فروشد سخن اهل دید؟

که جان را به زر باز نتوان خرید

سخن هست با آن که گنج روان

بود خرجش از کیسه نقد جان

نپنداری آسان سخن خاسته

سخن‌پرور از دقتش کاسته

سر از طوس بر زد نی خامه‌ام

که طوفانیِ بحر شهنامه‌ام

مرا چون ریاض سخن بشکفد

ز هر غنچه‌ای صد چمن بشکفد

گر از لاف بیشی مسلم نیم

ز دعوی‌گری پیش خود کم نیم

ز بیعم زیان را چه رونق بود؟

خریداری‌ام سود مطلق بود

به بازارگرمی چه آیم به جوش؟

نه کس مشتری و نه من خودفروش

بود گرم از خویش بازار من

کسی نیست جز من خریدار من

نخواهم غم خودفروشی کشید

توانم گر از خویش خود را خرید

چو من نیست خواری در ایام من

به عزت بلندست ازان نام من

بچش دست‌پخت مرا گو فلک

نه شورست این لقمه نه بی‌نمک

فلک گرد و بنگر مدار مرا

محک شو که دانی عیار مرا

به دریا روم گر پی شعر تر

صدف را به رویم نبندند در

کنم چون صدف، قطره گر انتخاب

جهانی شود پر ز دُرّ خوشاب

سخن را تفاخر بود بس همین

که آمد ثنای شهنشاه دین

به مدح شه از کلک معجز بیان

همای سخن را دهم استخوان

دهد بوسه خاقان چینش رکاب

کمین بنده ترکش افراسیاب

ز لشگر گه پادشاه جهان

بود یک سراپرده، هفت آسمان

محیط عتابش ندارد کنار

که قهرش بود قهر پروردگار

به عدل و سخا و به تیغ و سنان

جهان فتح شد از دو صاحبقران

بس است آن دو صاحبقران را همین

که این نقد آن است و آن جد این

ز عدلش چنان راستی گشته فن

که از موی چینی برون شو شکن

یکی را دهد از کرم تخت و تاج

یکی را به شمشیر گیرد خراج

به یاد کفش گر ببارد سحاب

شود چون صدف پر ز گوهر حباب

ز بس شد سخن گوش کن شهریار

شنیدن ز گفتن برآرد دمار

شنیده ز شه، گفتن از من بود

مرا مزد گفتن، شنیدن بود

نشد بر فلک راز من آشکار

که بر من کند سیم اختر نثار

اگر گویمش بنده کیستم

بداند که شایسته چیستم

بیا ساقی آن جام غفلت گداز

که دور افکنم پرده از روی راز

چو مستان نهم پای بر دوش چرخ

کشم پنبه غفلت از گوش چرخ

زهی نامه بر مرغ شهپر سیاه

که از سایه مکتوب ریزد به راه

به صورت چو مدّی بود در حساب

چه مدّی، کزو زاده چندین کتاب

گه از حال ماضی حکایت کند

گهی شکر و گاهی شکایت کند

به دستش رگ ابر شعر ترست

ازان دست فواره گوهرست

زهی سحرپرداز معنی نگار

که از شاخ خشک آورد میوه بار

که دیده چنین تند سنجیده‌ای؟

بر اوراق ایام گردیده‌ای

بر انواع جنس سخن قادرست

اگر بد اگر نیک ازو صادرست

به وقت سخن چون کند سحر، ساز

شود از بریدن زبانش دراز

ز ذوق سخن چون شود بی‌خبر

به دست کسان می‌کند راه سر

ز بس گشته سرمست بالای خویش

محرف نهد بر زمین پای خویش

تراش سرش کرده چندان اثر

که گردیده عاجز ز یک موی سر

ز صوفی‌گری بر ورق داده جا

به پهلوی هم نام شاه و گدا

تواند گرفتن به روز شمار

دو انگشت او دست چندین هزار

چو گردد فسون‌ساز و سحرآفرین

کند کار صد دست، یک آستین

شود گرم حرفی چو در گفتگو

زبانش برآرد ز تکرار مو

ز جادو زبانی، به گاه بیان

نگوید سخن بی شکاف زبان

شود خضر ره چون به سوی دوات

ز ظلمت برون آرد آب حیات

ز چاهی که بگسسته در وی رسن

برآرد بسی یوسفان سخن

ز بس گرم پوییده بر صفحه راه

پی‌اش چون پی برق باشد سیاه

به دستش بود قسمت بیش و کم

ضعیف و قوی نطفه‌ها در شکم

ز آسیب او دشمنان در حذر

پی دوست، شاخش دهد خیر بر

بلندش بود گاه گاه ار چه عزم

زبان گرددش بیش بر حکم جزم

ندانم چه با تیغ اظهار کرد

که برداشتش بند و سردار کرد

شود پرده‌در راز نگشاده را

مخطط کند صفحه ساده را

دمادم چکد خون ز افسانه‌اش

کند تیغ، معماری خانه‌اش

زبانش کند کار پا در دهن

که پیوسته در راه گوید سخن

ز رفتار گرمش تن افروخته

ز گرمیش تا نقش پا سوخته

نهاده‌ست سر بر خط حرف دین

به یک دست زنّار در آستین

ازان است بی قدر این ارجمند

که مصحف‌نویس است و زنّاربند

ز همت سرشته چنان پیکرش

که درمانده گردون به خرج سرش

سخن‌آفرینی‌ست در انجمن

که از نقش پایی نگارد سخن

ز نشتر زدن‌های اهل زمان

رگش جسته چون شمع در استخوان

به جادوگری شایدش طاق گفت

که سر می‌کند راه با پای جفت

زبان را به افسون چنان کرده راست

که گر پای خوانی سرش را، رواست

چه نازک نهالی که چون مهوشان

خرامد به ره، زلف در پاکشان

فرو ناور سر به کس جز کتاب

کشد عالمی را به پای حساب

گرفته زبانی که دید ای شگفت

که حرف از زبانش جهانی گرفت

همین بس بود افتخار قلم

که مدح شهنشاه سازد رقم

پناه امم، پادشاه انام

خدیو جهان، کعبه خاص و عام

برازنده دولت جاودان

دُر بحر اقبال، شاه جهان

محیط کرامت، جهان شرف

زمین درش آسمان شرف