چنین گفت آنکه استاد جهان بود

که در باب سخن صاحبقران بود

که چو شش ماه خسرو بود با گل

بهردم عشرتش نوبود با گل

گهی با گل می گلفام خوردی

گهی صد بوسه از گل وام کردی

گهی آن وام گل را بازدادی

گهی گل را بهای ناز دادی

گهی سیمین برش در برگرفتی

گهی خاک رهش در زر گرفتی

زمانی عشرتی نوساز کردی

زمانی خلوتی آغاز کردی

زمانی از گلش شکّر چشیدی

زمانی تنگ شکر درکشیدی

چو در برداشت چون گل دلستانی

نکردی یاد از حسنا زمانی

چو گل باشد، که، از حُسنا کند یاد

چو دُر باشد، که از مینا کند یاد

چو سر باشد ز افسر کم نیاید

چو ماه آمد ز اختر کم نیاید

چو صبح آید، که جوید وصل انجم

چو آید آب برخیزد تیمّم

بسی بودی که حسنا پیش شهزاد

باستادی و شه را نامدی یاد

بسی بودی که خود را مینمودی

بشاه، و شاه ازو آزاد بودی

بشادی خسرو و گل شام و شبگیر

بهم بودند دایم چون می و شیر

دل حُسنا ز گل درجوش افتاد

گهی برخاست و گه مدهوش افتاد

بجوش آمد در آن اندوه رشکش

کنارش گشت دریایی زاشکش

ز دانا این سخن آمد مراخوش

که گفتارشک سوزان تر ز آتش

نباشد رشک زن بر کس مبارک

که رشک زن بود زخم بلارک

روا دارد که سر بر جای نبود

ولی با سوز رشکش پای نبود

کسی داند که رشک آدمی چیست

که او در رشک روزی تا بشب زیست

شبی کان شب سیه تر بود از قار

شبی تیره چو روز دوری از یار

جهان تاریک تر از روی زنگی

چو چشم مور بر حسنا ز تنگی

دمش از آه دل آتش فروزان

نشسته اشک ریزان، سینه سوزان

همه شب بود حسنا حیله اندیش

که تا گل را چسان بردارد از پیش

یکی مکری بساخت از نوک خامه

جهان افروز را بنوشت نامه

جهان افروز کدبانوی او بود

که حُسنای گزین هندوی اوبود

در آن نامه نوشت از حال هرمز

که این برنا یکی شاهست کربز

طبیبی نیست او صاحب کلاهست

که قیصر زادهٔ رومست و شاهست

اگر روزی شود با چرخ درخشم

کند خشمش فلک را خاک در چشم

وگر بر مهر بگشاید ره چهر

زمین بوسند پیش او مه و مهر

سپاه او فزونند از هزاران

صدی بشمر بهر یک قطره باران

خزانهش از قیاس اندکی گیر

ز یک یک برگ هر شاخی یکی گیر

سمند و ابلقش را نیست پایان

ولی هستش عدد ریگ بیابان

چنین شاهیست گفتم با تو حالش

ازان گلرخ چنین شد در جوالش

پزشکی مکر آن مکّار بودست

که با هم پیش از اینشان کار بودست

چو خسرو را دل گل بود خواهان

ز شهر روم آمد با سپاهان

ز اسپاهان بصد افسونش آورد

براه رازیان بیرونش آورد

بتک از اسپ تازی این نیاید

ز صد طرّار رازی این نیاید

چو بر گل دست یافت، از راه بردش

بشب از باغ شه ناگاه بردش

مرا در نیمهٔ ره گشت معلوم

که آن زن گلرخست و او شه روم

گر آنجا گشتمی آگه ازین کار

برون آوردمی شه را ازین بار

مرا زین کارغم بسیار افتاد

ولیکن چون کنم چون کار افتاد

در آن شب گو برون شد از سپاهان

دلم خاتون خود را بود خواهان

مرانگذاشت هرمز از بر خویش

وگرنه کردمی کار از سرخویش

کنون هم گلرخ و هم شاهزاده

گهی شکّر خورند و گاه باده

بهم در عشرتند این هر دو خوشدل

ز پرّ زاغ تا پرّ حواصل

نیاسایند یک ساعت زعشرت

دل حسنا بجان آمد زغیرت

بسا ننگا که باشد بر سپاهان

که زن دزدد کسی از شاه شاهان

بعالم هرکجا کاین قول گویند

ز ننگ شاه ما، لاحول گویند

چه گر من کس نیم آن پیشگه را

ندارم طاقت این ننگ شه را

چوهرمز کرد ازینسان ناجوانی

من این را ننگ میدانم تو دانی

دو کس را معتمد بفرست ناگاه

که تاگل را بدزدم من ازین شاه

بدست معتمد بسپارم او را

که سیصد مکرودستان دارم او را

کنون این نامه سر در راه کردم

ترا از نیک و بد آگاه کردم

چو شد از نامه فارغ، نوک خامه

ببازار آمد و برداشت نامه

فراز آمد سوی بازار گانان

بسی بودند پیران و جوانان

سپاهانی یکی بازارگان بود

که در بازارگانی خرده دان بود

برخود خواند حسنا آن زمانش

بپرسید آشکارا و نهانش

نخستین عهد دربست استوارش

که تا بازارگان شد رازدارش

یکی گوهر گشاد از بازوی خویش

نهاد آن مرد را با نامه در پیش

بدو گفت این گهر بر گیر و بستان

ولیک این راز من بپذیر و برسان

چو نامه سوی آن دلبر رسانی

هزاران گوهر دیگر ستانی

جهان افروز را ده نامه ازدست

وزو درخواه هرچت آرزو هست

کنون خواهم که وقت صبحگاهان

ازینجا سر نهی سوی سپاهان

چو جان این نامه با خود رازداری

وگر خواهی جوابش بازآری

چو هر نوعی سخن آن بیخبر گفت

بسوگند آن سپاهانی پذیرفت

ز شهر روم چون بادی بدر شد

چه باد، از هرچه گویم زودتر شد

بدریا رفت و در دریا سفر کرد

وزانجا نیز بر صحرا گذر کرد

بوقت شام آمد در سپاهان

توقف کرد شب تا صبحگاهان

چو پیش آهنگ روز آهنگ ره کرد

شد از زردی رویش روی اوزرد

بزودی مرد، سر از سوی ره تافت

که تا سوی جهان افروز ره یافت

بپیش پردهٔ او مرد هشیار

جهان افروز را بستود بسیار

جهان افروز حالی پرده بگشاد

که تا آن نامه پیش پرده بنهاد

چو مهر نامه بگشاد آن پری روی

شد از رشک گلش نیلوفری روی

جهان بر چشم او چون پرنیان شد

جهان افروز گفتی از جهان شد

یکی آتش برامد تا سر او

که همچون لالهیی شد عبهر او

زمانی دست میزد موی میکند

زمانی لب، زمانی روی میکند

شدش ناخن کبود و روی چون خون

حریر سبزش از خون گشت گلگون

پس آنگه برد آن نامه بر شاه

که تا شه گشت از آن دلخواه آگاه

گرفته نقطهٔ خون جامهٔ او

ز اشک آغشته گشته نامهٔ او

که میدانست حال و کار آن ماه

ز عشق او دل وی بود آگاه

بگفت آن نامه را حالی ببردند

بدست شاه اسپاهان سپردند

چو شاه آن نامهٔ حُسنا فرو خواند

چو سودایی دران سودا فرو ماند

چو خواند آن نامه را و با خبر شد

چو زهری غصّه بروی کارگر شد

درین اندیشه گفتی شه فرو مرد

چو شیدایی زمانی سر فرو برد

چوبا خود آمد آن از خویش رفته

فراق از پس، خرد از پیش رفته

دو تن را خواند و از حُسنا سخن گفت

که بس نیکوست هرچ آن سرو بن گفت

شما را میبباید شد بزودی

مگر ماهم براید از کبودی

گر او گل را بدزدید و صوابست

منش هم باز دزدم این جوابست

شدند آن هر دوحالی از سپاهان

چو از دوزخ برون صاحب گناهان

چو از صحرا سوی دریا رسیدند

درون رفتند ودریا را بریدند

بآخر چون سفر کردند در روم

طریق قصر گل کردند معلوم

چو دم زد یونس مهراز دم حوت

شفق بر گرد گردون ریخت یاقوت

شدند آن هر دوتن تا درگه شاه

نگه میداشتند از هر سویی راه

بدین ترتیب هر دو از پگاهی

باستادند تا وقت سیاهی

چو یک هفته برامد، بامدادی

برون آمد ز در حُسنا چو بادی

بدید آن هر دو را ناگاه بشناخت

ولی آن دم نظر بر راه انداخت

فراتر رفت زود از پیش آن در

بخواند آن هر دو را از زیر چادر

چوآن هر دو بحُسنا در رسیدند

بپرسیدند و گفتند و شنیدند

چنین فرمود شان حُسنای مکّار

که صندوقی بباید ساخت ناچار

ستوران خوش و رهوار باید

سزا و لایق آن کار باید

که تا گل را بدزدم بامدادی

بدست هر دو بسپارم چو بادی

شما گل را بصندوق اندر آرید

دو دستش بسته برگرد سرآرید

دهان بندی کنید از معجز او

بر او بندید بند چادر او

بگفت این،‌وزپی ایشان روان شد

وزان موضع بجای هر دوان شد

چو جای هر دو تن را کرد معلوم

بیامد تا بایوان شه روم

چوروزی ده گذشت، آن مرد استاد

باستادی خود در کار اِستاد

بفرصت خواند گل را جای خالی

چو الماسی زبان بگشاد حالی

بگلرخ گفت کای خاتون کشور

خداوند منی و بنده پرور

ندارد هیچ شاهی چون تو ماهی

نیابد هیچ ماهی چون تو شاهی

نزاید هیچ مادر چون تو فرزند

نیارد هیچ قرنی چون تو دلبند

نکویی نام گیرد از رخ تو

شکر شیرین شود از پاسخ تو

اگر لعل تو گویم، جان فزایست

وگر زلف تو گویم، دلگشایست

بری همچون بلورتر تو داری

نمکدانی همه شکّر تو داری

نکوتر مینیاید هیچ جایت

که نیکوییست از سر تا بپایت

تو با این جمله خوبی و نکویی

کسی را با تو خوش نبود چه گویی

کسی بنشسته با حور بهشتی

چرا برخیزد از سودای زشتی

کسی را جفت باشد پادشایی

چرا عشرت گزیند باگدایی

کسی را نقد باشد چون تو دلکش

چرا نبود ز دیدار تو دلخوش

در آتش ماندهام از مشکل خویش

چو آتش میکشم غم در دل خویش

ازان ترسم که گویم راز با کس

که بیم جان من باشد ازان پس

کنون چون طاقتم از حد برون شد

دلم زین غصّه چون دریای خون شد

نخواهم گفت راز خویشتن را

ولی وقتی که وقت آید سخن را

اگر با من کنی عهد و وفا تو

درین معنی امین گردی مرا تو

بشرط آنکه چون رازم نیوشی

نگهداری سخن، رازم بپوشی

وگر گویی بکس راز نهانم

شوی هم در زمان در خون جانم

چو پاسخ یافت گل زان ماهپاره

ندید از عهد کردن هیچ چاره

چو عهدی بست با او گل بسوگند

زبان بگشاد حُسنا کای خداوند

دل خسرو کنون با تو یکی نیست

دورویی میکند دایم، شکی نیست

چنان کز پیش بود او کی چنانست

دلش در پرده برعکس زبانست

دل خسرو چو آتش بود با تو

بماند از آتش او دود با تو

ندارد با تو یک دم مهربانی

کند با تو برویی زندگانی

تو میدانی که خسرو بس جوانست

بزور و قوّت او شیر ژیانست

اگر او را بوصلت رای بودی

ترا با زوراو کی پای بودی

جوان کو آگهی یابد ز معشوق

وگر باید شدن بالای عیوق

قدم گردد ز سر تا پای در راه

که تا چون کام دل یابد ز دلخواه

کسی را عشق باشد با جوانی

چو تو معشوق یابد رایگانی

بجزمی خوردنش کاری بود نیز

مگر او را نهان یاری بود نیز

اگر در کار تو سر تیز کارست

چرا از وصل تو پرهیزگارست

بدان ای بت که خسرو در فلان کوی

بتی دارد چو ماه آسمان روی

نکویی هم ندارد بی نهایت

ولی شیرینیی دارد بغایت

اگرچه گویی او حور بهشتست

ولی درجنب خوبی تو زشتست

اگر شیرینیش چندان نبودی

ازو خسرو چنین حیران نبودی

چنان از عشق او خسرو نژندست

که گویی بندبندش زیربندست

اگر روزی شکارش رای باشد

بردلدار جان افزای باشد

ززرّ و جامه چندانش بدادست

که گویی دختر قیصر نژادست

نهانی میرود شاه دل افروز

برِ آن ماهرخ هر روز، هر روز

اگر خواهی که شه را بنگرم من

ترا پنهان در آن ایوان برم من

چو پنهان در پس ایوان نشینی

بهم پیوند این و آن ببینی

ببینی تا چه باید ساخت چاره

که تا خسرو ازو گیرد کناره

ببینی آن زن بد را بدیدار

که زینسان شاه شد او را خریدار

چو گلرخ آن سخن بشنید، از رشک

همه برگ گلش پرخون شد از اشک

چنان دردی پدید آمد بجانش

که غلتان گشت خون از دیدگانش

چنان در آتش و در تفت افتاد

که گفتی آتشی در نفت افتاد

بحُسنا گفت اکنون آن زن شوم

که عاشق شد بروشهزادهٔ روم

بمن بنمای تا رویش ببینم

نهان ازوی بکنجی در نشینم

پس آنگه چارهٔ آن پیش گیرم

وگرنه راه شهر خویش گیرم

دران دلگرمیش حُسنا بدر برد

بجای آن دو مرد بدگهر برد

چو آتش رفت و همچون دود برگشت

بدیشانش سپرد و زود برگشت

چو جای خویش را گلرخ چنان دید

جهان برچشم خود همچون دخان دید

دلش از مکر حُسنا بحر خون شد

ز راه چشمهٔ چشمش برون شد

نکردندش رها تا برکشد دم

دهانش را فرو بستند محکم

بلورین ساعدش بر هم ببستند

ز بیم جان، تنش محکم ببستند

بصد خواری بصندوقش نشاندند

وزانجا هم دران ساعت براندند

شبانروزی نیاسودند در راه

چو دو پیکر جهان بگرفته بر ماه

چو از خشکی سوی دریا رسیدند

زخشکی، سوی کشتی درکشیدند

بهر روزی در صندوق یکبار

گشادندی بران درماندهٔ کار

دران سختی چنان حور بهشتی

فرومانده نهان از اهل کشتی

همی گفتند صندوقی بقیرست

که اندر وی کنیزی بی نظیرست

ز بهر پادشاهی میبرندش

ازان پنهان چو ماهی میبرندش

چو روزی پنج در دریا براندند

بگردابی در آن دریا بماندند

برامد باد کژ از روی دریا

ز دریا موج میشد تا ثرّیا

گهی کشتی بسوی ماه بردی

گهی تا پشت ماهی راه بردی

فغان از مردم کشتی برآمد

جهان یکبارگی گفتی سرآمد

بآخر بند کشتی خرد بشکست

بگرد تخته باد کژ بپیوست

بدادند آن ستمگاران مسکین

در آب تلخ دریا، جان شیرین

ازان قوماند کی بر چوب پاره

فتادند از میانه با کناره

روان میگشت در گرداب صندوق

گهی میشد بماهی گه بعیوق

ببادی از زمانی تا زمانی

برفتی ازجهانی تا جهانی

دو استاد سپاهانی بشیناب

برون بردند جان از دست غرقاب

خبر زیشان سوی هر شهر بردند

که کشتی غرقه گشت و خلق مردند

کنون ای مرد خوشگوی نکوکار

در آن صندوق گلرخ را نگهدار

چودارد قصّه گلرخ درازی

برو تا قصّه هرمز بسازی