گنجور

 
آشفتهٔ شیرازی

آشُفْتۀ شیرازی، محمدکاظم (۱۲۰۰- ۱۲۸۸ هجری قمری)، شاعر و صاحب‌منصب دیوانی عصر قاجار.

او فرزند آقامحمدجعفر کدخدا بود و در خانواده‎ای سرشناس و متمکن در شیراز به دنیا آمد. در اوان جوانی علم عروض و محاسبات دفتری را فرا گرفت و با ادب پارسی و عربی آشنا شد. او خط نستعلیق و شکسته را خوش می‎نوشت. این ویژگیها و نیز اعتبار خانوادگی او سبب شد که وی در کارهای دیوانی ترقی کند.

در ۱۲۷۰ق پس از انتقال حسام‎السلطنه مرادمیرزا از فرمانفرمایی فارس به ولایت خراسان، با او به آن دیار رفت و به کلانتری مشهد و امارت دیوان‌خانۀ عدلیّۀ خراسان منصوب شد.

چهار سال در این مقام بود و سپس به شیراز بازگشت و به کشاورزی روی آورد و در این راه کارهای سودمند انجام داد که از آن جمله آوردن آب از رودخانۀ کردستان به شهر بهبهان بود.

وی به خاندان رسول اکرم(ص) ارادت و اعتقادی خاص داشت و در تعزیه‎داری و برپاداشتن مجالس یادبود بزرگان دین کوشا بود.

شعر او بیشتر غزل، قصیده و مرثیه است. چکامۀ او در مدح امیرالمؤمنین علی(ع) که در ۱۲۷۷ق به هنگام ولایت مؤیدالدوله ابوالفتح میرزا در شیراز سروده و در پایان آن به مدح ناصرالدین‎شاه، امین‎السلطان و مؤیدالدوله پرداخته و نیز ملمع او در وصف جوانی که شاعر در سفر حج او را دیده، از آثار برجستۀ اوست.

از لحاظ اشاره به وقایع تاریخی، برخی اشعار وی، چون قصیده‎ای در وصف زلزلۀ شیراز، درخور اعتناست.

غزلیات او عاشقانه است. او از شیوۀ غزل‎سرایی سعدی و حافظ پیروی کرده و رباعی نیز می‎سروده است.

احمد دیوان‌بیگی ‎دوست و تذکره‎نویس معاصر آشفته، اشعار او را بالغ بر سی هزار بیت، غزلیاتش را مطبوع‌تر از قصاید و مراثی او را مرغوب‌تر از غزلیاتش گزارش کرده است.

دست‎نوشته‎های دیوان او در پانزده هزار بیت تا سال ۱۳۳۷ق در شیراز موجود بوده است. آقابزرگ تهرانی می‎گوید که نسخۀ ناقصی از دیوان او را که اول و آخر آن افتاده بود و نزدیک ۷۵۰ بیت شعر داشت، نزد سیدمحمد موسوی جزایری در نجف دیده است. نمونه‎هایی از اشعار او را دیوان‌بیگی و رکن‎زاده آدمیت نقل کرده‎اند.

وی در نجف اشرف مدفون است.

آثار وی از روی نسخهٔ آماده شده به همت مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان در گنجور در دسترس قرار گرفته است.

این آمار از میان ۱۲٬۸۱۸ بیت شعر موجود در گنجور از اشعار این بخش استخراج شده است.

توجه فرمایید که این آمار به دلایلی از قبیل وجود چند نسخه از آثار شعرا در سایت (مثل آثار خیام) و همینطور یک بیت محسوب شدن مصرع‌های بند قالبهای ترکیبی مثل مخمس‌ها تقریبی و حدودی است و افزونگی دارد.

آمار همهٔ شعرهای گنجور را اینجا ببینید.

وزن‌یابی دستی در بیشتر موارد با ملاحظهٔ تنها یک مصرع از شعر صورت گرفته و امکان وجود اشکال در آن (مخصوصاً اشتباه در تشخیص وزنهای قابل تبدیل از قبیل وزن مثنوی مولوی به جای وزن عروضی سریع مطوی مکشوف) وجود دارد. وزن‌یابی ماشینی نیز که جدیداً با استفاده از امکانات تارنمای سرود اضافه شده بعضاً خطا دارد. برخی از بخشها شامل اشعاری با بیش از یک وزن هستند که در این صورت عمدتاً وزن ابیات آغازین و برای بعضی منظومه‌ها وزن غالب منظومه به عنوان وزن آن بخش منظور شده است.

ردیف وزن تعداد ابیات درصد از کل
۱ فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف) ۲٬۶۶۷ ۲۰٫۸۱
۲ مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف) ۱٬۴۷۶ ۱۱٫۵۲
۳ مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف) ۱٬۳۱۲ ۱۰٫۲۴
۴ فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) ۹۷۴ ۷٫۶۰
۵ مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) ۹۶۸ ۷٫۵۵
۶ فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون) ۸۹۶ ۶٫۹۹
۷ مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم) ۸۰۴ ۶٫۲۷
۸ مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن (رجز مثمن مطوی مخبون) ۴۳۷ ۳٫۴۱
۹ مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی) ۳۵۷ ۲٫۷۹
۱۰ فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی) ۳۴۵ ۲٫۶۹
۱۱ مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن (مضارع مثمن اخرب) ۳۳۷ ۲٫۶۳
۱۲ مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن (هزج مثمن اخرب) ۳۰۷ ۲٫۴۰
۱۳ مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف) ۳۰۰ ۲٫۳۴
۱۴ فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن (رمل مثمن مشکول) ۲۹۹ ۲٫۳۳
۱۵ مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن (رجز مثمن سالم) ۲۵۲ ۱٫۹۷
۱۶ مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن (مجتث مثمن مخبون) ۲۴۰ ۱٫۸۷
۱۷ مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور) ۲۳۸ ۱٫۸۶
۱۸ مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف) ۱۵۷ ۱٫۲۲
۱۹ مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مطوی مکشوف) ۱۲۳ ۰٫۹۶
۲۰ فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن (رمل مثمن مخبون) ۱۱۸ ۰٫۹۲
۲۱ فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رمل مثمن سالم) ۶۷ ۰٫۵۲
۲۲ فعولن فعولن فعولن فعولن (متقارب مثمن سالم) ۵۷ ۰٫۴۴
۲۳ فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مسدس مخبون محذوف) ۴۳ ۰٫۳۴
۲۴ مستفعلن فع مستفعلن فع (متقارب مثمن اثلم) ۳۰ ۰٫۲۳
۲۵ فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه) ۱۴ ۰٫۱۱

آمار ابیات برچسب‌گذاری شدهٔ این بخش با قالب شعری در گنجور به شرح زیر است:

ردیف قالب شعری تعداد ابیات درصد از کل
۱ غزل ۱۲٬۸۰۸ ۹۹٫۹۲
۲ چند بندی ۱۰ ۰٫۰۸

آمار فراوانی تعداد ابیات اشعار این بخش به شرح زیر است (بلندترین شعر شامل ۲۴ بیت و کوتاه‌ترین شامل ۲ بیت شعر است):

ردیف تعداد ابیات شعر فراوانی درصد از ۱٬۲۶۲ شعر
۱ ۹ ۲۴۲ ۱۹٫۱۸
۲ ۱۱ ۲۲۵ ۱۷٫۸۳
۳ ۱۰ ۱۸۱ ۱۴٫۳۴
۴ ۱۲ ۱۴۳ ۱۱٫۳۳
۵ ۷ ۱۳۱ ۱۰٫۳۸
۶ ۱۳ ۸۸ ۶٫۹۷
۷ ۸ ۸۰ ۶٫۳۴
۸ ۱۴ ۶۱ ۴٫۸۳
۹ ۱۵ ۲۸ ۲٫۲۲
۱۰ ۵ ۲۷ ۲٫۱۴
۱۱ ۶ ۲۴ ۱٫۹۰
۱۲ ۱۶ ۱۱ ۰٫۸۷
۱۳ ۴ ۵ ۰٫۴۰
۱۴ ۱۷ ۴ ۰٫۳۲
۱۵ ۳ ۴ ۰٫۳۲
۱۶ ۲ ۳ ۰٫۲۴
۱۷ ۱۸ ۲ ۰٫۱۶
۱۸ ۲۱ ۱ ۰٫۰۸
۱۹ ۲۴ ۱ ۰٫۰۸
۲۰ ۲۲ ۱ ۰٫۰۸

آمار ابیات به تفکیک زیربخش‌های این قسمت به شرح زیر است (بخش‌هایی که در این جدول نیامده‌اند فاقد شعر بوده‌اند):

ردیف بخش تعداد ابیات درصد از کل
۱ غزلیات ۱۲٬۸۱۸ ۱۰۰٫۰۰