صیدکنان مرکب‌ِ نوشیروان
دور شد از کوکبهٔ خسروان
مونس خسرو شده دستور و بس
خسرو و دستور و دگر هیچکس
شاه در آن ناحیت صید یاب
دید دهی چون دل دشمن خراب
تنگ دو مرغ آمده در یکدِگَر
وز دل شه قافیه‌شان تنگتر
گفت به دستور «چه دم میزنند؟
چیست صفیری که به‌هم میزنند؟»
گفت وزیر «ای ملک روزگار
گویم اگر شه بود آموزگار
این دو نوا نز پی رامشگری‌ست
خطبه‌ای از بهر زناشوهری‌ست
دختری این مرغ بدان مرغ داد
شیربها خواهد از او بامداد
کاین ده ویران بگذاری به ما
نیز چنین چند سپاری به ما
آن دگرش گفت کزین درگذر
جور ملک بین و برو غم مخور
گر مَلِک اینست نه بس روزگار
زین ده ویران دهمت صد هزار»
در ملک این لفظ چنان درگرفت
کاه برآورد و فغان برگرفت
دست به‌سر بر زد و لختی گریست
حاصل بیداد به جز گریه چیست؟
زین ستم انگشت به دندان گزید
گفت «ستم بین که به مرغان رسید
جور نگر کز جهت خاکیان
جغد نشانم بَدَل ماکیان
ای من غافل شده دنیا پرست
بس که زنم بر سر ازین کار دست
مال کسان چند ستانم به زور؟
غافلم از مردن و فردای گور
تا کی و کی دست‌درازی کنم؟
با سر خود بین که چه بازی کنم
مُلک بدان داد مرا کردگار
تا نکنم آنچه نیاید به کار
من که مسم را به زر اندوده‌اند
می‌کنم آنها که نفرموده‌اند
نام خود از ظلم چرا بد کنم؟
ظلم کنم وای که بر خود کنم
بهتر از این در دلم آزرم داد
یا ز خدا یا ز خودم شرم باد
ظلم شد امروز تماشای من
وای به رسواییِ فردای من
سوختنی شد تن بی‌حاصلم
سوزد از این غصه دلم بر دلم
چند غبار ستم انگیختن؟
آب خود و خون کسان ریختن
روز قیامت ز من این ترکتاز
باز بپرسند و بپرسند باز
شرم زده‌م، چون ننشینم خجل؟
سنگ‌دلم، چون نشوم تنگدل؟
بنگر تا چند ملامت برم
کاین خجلی را به قیامت برم
بار من است آنچه مرا بارگی‌ست
چاره من بر من بیچارگی‌ست
زین گهر و گنج که نتوان شمرد
سام چه برداشت؟ فریدون چه برد؟
تا من ازین امر و ولایت که هست
عاقبت‌الامر چه دارم به دست؟»
شاه در آن باره چنان گرم گشت
کز نفسش نعل فرس نرم گشت
چونکه به لشگرگه و رایت رسید
بوی نوازش به ولایت رسید
حالی از آن خطه قلم برگرفت
رسم ِ بد و راهِ ستم برگرفت
داد بگسترد و ستم درنبشت
تا نفس آخر از آن برنگشت
بعد بسی گردش بخت آزمای
او شد و آوازه عدلش بجای
یافته در خطه صاحبدلی
سکه نامش رقم عادلی
عاقبتی نیک سرانجام یافت
هر که دَرِ عدل زد این نام یافت
عمر به خشنودی دلها گذار
تا ز تو خوشنود بود کردگار
سایه خورشید سواران طلب
رنج خود و راحت یاران طلب
درد ستانی کن و درماندهی
تات رسانند به فرماندهی
گرم شو از مهر و ز کین سرد باش
چون مه و خورشید جوانمرد باش
هر که به نیکی عمل آغاز کرد
نیکی او روی بدو باز کرد
گنبد گردنده ز روی قیاس
هست به نیکی و بدی حق‌شناس
طاعت کن روی بتاب از گناه
تا نشوی چون خجلان عذرخواه
حاصل دنیا چو یکی ساعت است
طاعت کن کز همه بِه طاعت است
عذر میاور نه حیَل خواستند
این سخن است از تو عمل خواستند
گر به سخن کار میسر شدی
کار نظامی به فلک بر شدی
با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
هوش مصنوعی: شعر "صیدکنان مرکب نوشیروان" به توصیف داستانی از خسرو و مفسر او (دستور) می‌پردازد. در این داستان، خسرو از دو پرنده‌ای که در هم تنیده‌اند، تحت تأثیر قرار می‌گیرد. او از وزیرش می‌پرسد چه اتفاقی در حال رخ دادن است و وزیر به او می‌گوید که این دو پرنده به دلایل عاشقانه به هم پیوسته‌اند. خسرو به خاطر ظلم و بیدادهایی که بر مردمش می‌گذرد، دچار اندوه می‌شود و عواقب این ظلم را به یاد می‌آورد.
متن به نقد ظلم و فساد در حکومت می‌پردازد و به جایگاه انسان در برابر خدا و عدالت تأکید می‌کند. در نهایت، خسرو با توبه و بازگشت به عدالت، تصمیم می‌گیرد که ظلم را کنار بگذارد و به نیکی و خدمت به مردم روی آورد. شعر به این نتیجه می‌رسد که باید در زندگی به نیکی عمل کرد و از گناه دوری گزید تا به عاقبتی نیک رسید.
انوشیروان سوار بر اسب و به‌قصد شکار از خیمه‌گاه شاهی‌اش دور شد. (کوکبه یعنی خدم و حشم. سوار و پیاده‌ای که پیشاپیش پادشاه آیند.)
همدم و همراه او فقط وزیرش بود. (دستور: وزیر)
در آن ناحیه شکار، دهی دید که ویران شده بود.
دو پرنده نزدیک هم بودند و گرم گفتگو بودند. (پرندگان بوف ویرانه‌نشین بوده‌اند)
نوشیروان از وزیر پرسید: چه می‌گویند؟ و چه بانگ و فریادی است که به‌هم میزنند.
وزیر گفت: ای شاه دوران! خواهم گفت که چه می‌گویند اگر ملک آموزنده باشد.
این بانگ‌ها از روی آواز و خوانندگی نیست بلکه خطبه و سخن زناشویی است.
این پرنده دختری به آن پرنده داده است و از او شیربها می‌خواهد.
که این دهِ ویرانه را به‌عنوان شیربها به ما می‌دهی و چند ده دیگر نیز.
دیگر پرنده پاسخ داد: از این درگذر و نگران نباش، جور و ستم شاه را ببین و نگران نباش.
اگر پادشاه، این است که من می‌بینم، طول زیادی نمی‌کشد که از این دِه‌های ویران صد هزار به تو می‌دهم. (در قدیم بر اثر فشار مالیات و خراج یا سایر مظالم، وقتی‌که کشاورزان در تنگنا قرار می‌گرفته‌اند ده خود را رها کرده و کوچ می‌کرده‌اند.)
این سخن چنان در انوشیروان اثر گذاشت که آهی برآورد و فغان و گریه سر‌داد.
از روی بیچارگی بر سر زد و گریست؛ حاصل بیداد و ظلم جز پشیمانی و گریه چیست؟
از این ستم و ظلم انگشت پشیمانی و افسوس به‌دندان گزید و گفت ظلم و ستم مرا بین که حتی به مرغان خانگی نیز رسید!
جور را ببین که برای دنیا و خاکیان، جغد ویرانه را بر جای مرغان خانگی نشانده‌ام.
بسیار باشد که من غافل و دنیا‌پرست از این ظلم‌ها که کرده‌ام پشیمانی و افسوس بخورم.
هوش مصنوعی: چرا باید اموال دیگران را به زور بگیرم؟ من از مرگ و روز حساب در دنیای بعد از مرگ غافل هستم.
هوش مصنوعی: تا کی باید به دیگران آسیب برسانم؟ با فکر و عقل خود به وضوح ببینم که چه کار بیهوده‌ای انجام می‌دهم.
ملک و پادشاهی را خدا از برای این به من داد که آنچه (در فردای قیامت) به‌کار من نمی‌آید انجام ندهم.
مسی هستم که رنگ زر و طلا دارم (در این دنیا ظاهرا ارزشمندم ولی در واقع مس زراندود و بی‌ارزشی هستم) که آنچه که شایسته نبوده و به من نفرموده‌اند انجام داده‌ام.
چرا نام خود را به ظلم و ستم بدنام کنم؟ این ظلم‌ها را دارم بر خود و در حق خود می‌کنم.
هوش مصنوعی: در دل من نیازی به شرم و حیا وجود دارد که ممکن است ناشی از خواست خدا یا از درون خودم باشد.
هوش مصنوعی: امروز تماشای من ظلم و ستم است و وای به روزی که به خاطر این رسوایی برملا شوم.
هوش مصنوعی: جسم بی‌فایده‌ام به آتش می‌سوزد و از این درد و غم، دل من هم می‌سوزد.
هوش مصنوعی: چند وقت می‌خواهید ظلم و ستم کنید؟ تا کی می‌خواهید آب و خون انسان‌ها را به هدر دهید؟
هوش مصنوعی: در روز قیامت از من در مورد این ترک پرنده سؤالات زیادی خواهند کرد و دوباره و دوباره خواهند پرسید.
هوش مصنوعی: من خجالت‌زده‌ام و احساس شرمندگی می‌کنم، چرا که نمی‌توانم بی‌تفاوت باشم. دل سنگی من چگونه میتواند نرم و احساساتی شود؟
هوش مصنوعی: به این فکر کن که تا چه حد میتوانم سرزنش و انتقاد را تحمل کنم، زیرا این شرمندگی را در روز قیامت به دوش خواهم کشید.
آنچه که امروز مَرکب و بارگی و مایهٔ آسایش من به‌نظر می‌رسد در‌واقع بار بر من است. و آنچه که باید چارهٔ من باشد مایه گناه و مایه بیچارگی است.
از ثروت و گنج فراوان، سام و فریدون چه با خود بردند؟
که من از این ثروت و پادشاهی چیزی با خود ببرم
آه و گریه شاه چنان گرم و سوزان بود که مانند کوره آتش، نعل اسب را نرم می‌کرد.
همین‌که به لشکرگاه و محل رایت بازگشت نسیم مهربانی او به آن ولایت و سرزمین وزید.
در همان دم قلم عفو بر مالیات آن ناحیه کشید و راه و رسم ستم را کنار گذاشت.
تا روزی‌که زنده بود از عدل و داد برنگشت و دادگری پیشه کرد.
هوش مصنوعی: پس از دورانی پر از تغییرات در سرنوشت او، عدالتش به شهرتی بزرگ دست یافت.
هوش مصنوعی: در سرزمین شخصیتی با بصیرت، نشانه‌ای از عدالت و انصاف پیدا شده است.
هوش مصنوعی: هر کسی که به دنبال انصاف و عدالت باشد، در نهایت به نتیجه‌ای خوب و نیکو خواهد رسید.
در خوشنودی دل خلق خدای بکوش تا خدا از تو خوشنود باشد.
در سایه و روش خورشیدسواران و بلند‌مرتبگان برو و مانند آنها باش؛ رنج را برای خود و آسانی را برای خلق خدای بطلب. (خورشید‌سوار کنایه است انسان‌های بلند‌مرتبه)
هوش مصنوعی: به دیگران کمک کن و به کسانی که نیاز دارند رسیدگی کن، تا در نهایت به قدرت و تسلط بر اوضاع برسی.
در مهر‌ورزی بکوش و در کین‌خواهی و نفرت، سرد و بی‌رغبت باش مانند ماه و خورشید بر همه‌کس بخشنده و جوانمرد باش.
هر‌کس که کار نیک و خیر انجام داد آن نیکی به خودش بازگشت.
هوش مصنوعی: سقف آسمان بر اساس محاسبه و قضاوت به خوبی و بدی آگاه است.
هوش مصنوعی: از گناه دوری کن و به عبادت بپرداز تا مانند کسی که از کردار خود شرمنده است، عذر نخواهی.
هوش مصنوعی: دنیا همانند یک ساعت کوتاه است، بنابراین تا می‌توانی عبادت و نیایش کن، زیرا در این کار بهترین بهره را می‌توان یافت.
در راه نیکی، عذر و حیله و سخن پذیرفتنی نیست بلکه عمل به‌آن مقبول است.
هوش مصنوعی: اگر در گفتار توفیق یافتی، می‌توانستی به اوج قدرت و نفوذ برسی.
پیشنهاد تصاویر مرتبط از منابع اینترنتی
راهنمای نحوهٔ پیشنهاد تصاویر مرتبط از گنجینهٔ گنجور
معرفی ترانه‌هایی که در متن آنها از این شعر استفاده شده است
تا به حال ۱۹ حاشیه برای این شعر نوشته شده است. 💬 من حاشیه بگذارم ...
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
reply flag link
برای حاشیه‌گذاری باید در گنجور نام‌نویسی کنید و با نام کاربری خود از طریق آیکون 👤 گوشهٔ پایین سمت چپ صفحات به آن وارد شوید.