جامی » بهارستان » خاتمهٔ کتاب
چون ببینی ز آشنا عیبی
گر به بیگانگان نگویی به
زانکه در کیش آخراندیشان
عیب پوشی ز عیب جویی به
جامی » رسالهٔ اربعین » (۱) لاَ یؤْمِنُ اَحَدُکُمْ حَتَّى یُحِبَّ لِأَخِیهِ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِهِ. (صحیح البخاری)
هر کسی را لقب مکن مؤمن
گرچه از سعی جان و تن کاهد
تا نخواهد برادر خود را
آنچه از بهر خویشتن خواهد
جامی » رسالهٔ اربعین » (۲) مَنْ أَعْطٰى لِلهِ، وَمَنَعَ لِلهِ، وَأَحَبَّ لِلهِ، وَأَبْغَضَ لِلهِ، فَقَدْ اسْتَکْمَلَ إِیمَانَهُ. (سنن ابی داود)
هر که در حبّ و بُغض و منع و عطا
نبودش دل به غیر حق مایل
نقدِ ایمان خویش را یابد
بر مَحَکّ قبولِ حق کامل
جامی » رسالهٔ اربعین » (۳) الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَیدِهِ. (صحیح البخاری)
مُسْلِم آنکس بُوَد به قَول رسول
گرچه عامی بُوَد وَ گر عالِم
که بهر جا بُوَد مسلمانی
باشد از قول و فعل او سالم
جامی » رسالهٔ اربعین » (۴) خَصْلَتَانِ لَا تَجْتَمِعَانِ فِی مُؤْمِنٍ: البُخْلُ وَسُوْءُ الْخُلُقِ. (جامع الترمذی)
بذل کن مال و خوی نیکو وزر
راه ایمان اگر همی پویی
زانکه در هیچ مؤمنی با هم
نشود جمع بُخل و بدخویی
جامی » رسالهٔ اربعین » (۵) یَشِیْبُ ابْنُ آدَمَ وَیَشبُّ فِیْهِ خَصْلَتَانِ: ألْحِرْصُ وَطُوْلُ الْأمَلِ. (صحیح البخاری)
آدمی را ز پیری افزاید
هر زمان در بنای عمر خَلَل
لیک در وی جوان شود دو صفت
حرص بر جمع مال و طول اَمَل
جامی » رسالهٔ اربعین » (۶) مَنْ لَمْ یَشْکُرِ النَّاسَ لَمْ یَشْکُرِ اللهَ. (جامع الترمذی)
به تو نعمت ز دست هر که رسد
نِه به میدان شکرگویی، پای
کی به شکر خدا قیام کند
تارکِ شکرِ بندگان خدای
جامی » رسالهٔ اربعین » (۷) مَنْ لَا یَرْحَمِ النَّاسَ، لَا یَرْحَمْهُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ. (صحیح البخاری) ترجمه: هر کس بر مردم رحم نکند خداوند بر او رحم نخواهد کرد.
رحم کن رحم، زانکه بر رخ تو
درِ رحمت جز از تو نگشاید
تا تو بر دیگران نبخشایی
أَرْحَمُ الرَّاحِمِین نبخشاید
جامی » رسالهٔ اربعین » (۸) الدُّنْیَا مَلْعُونَةٌ مَلْعُونٌ مَا فِیهَا إِلَّا ذِکْرُ اللهِ. (جامع الترمذی)
هدفِ لعنتِ خدای آمد
دُنییُ و هرچه هست در دنییٰ
غیرِ ذکرِ خدا که صاحب ذکر
در دو عالم به رحمت است اُولیٰ
جامی » رسالهٔ اربعین » (۹) لُعِنَ عَبْدُ الدِّینَارِ، وَلُعِنَ عَبْدُ الدِّرْهَمِ. (جامع الترمذی)
گرچه هست آفتابِ رحمتِ حق
شاملِ ذرّه ذرّۀ عالَم
باد از آن دور بندۀ دینار
باد از آن دور بندۀ درهم
جامی » رسالهٔ اربعین » (۱۰) دُمْ عَلَى الطَّهَارَةِ یُوْسَعُ عَلَیْکَ فِی الرِّزْقِ. (کنز العمال)
ای کز آلودگیِّ تو شب و روز
فاقه و فقر تو زیاده شود
بی طهارت مباش تا بر تو
روزیِ تنگ تو گشاده شود
جامی » رسالهٔ اربعین » (۱۱) لاَ یُلْدَغُ المُؤْمِنُ مِنْ جُحْرٍ وَاحِدٍ مَرَّتَیْنِ. (صحیح البخاری)
دیگر از وی مدار چشم وفا
هر که شد با تو در جفا گستاخ
زانکه هرگز دو بار مؤمن را
نگزد مار از یکی سوراخ
جامی » رسالهٔ اربعین » (۱۲) وَمِنْ کَلَامِهِ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِ: ألْعِدَّةُ دَیْنٌ. (المعجم الاوسط للطبرانی)
مرد را هرچه بگذرد به زبان
عیب باشد ورای آن کردن
وعده در ذمّۀ کَرَم قرض است
فرض باشد ادای آن کردن
جامی » رسالهٔ اربعین » (۱۳) وَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و سلم: أَلْمَجَالِسُ بِالْأَمَانَةِ. (سنن ابی داود)
ای شده مَحْرَمِ مجالس، پس
راز هر مجلسی امانت تست
مکن افشای راز مجلسِ کس
زانکه افشای آن خیانت تست
جامی » رسالهٔ اربعین » (۱۴) وَمِنْ کَلَامِهِ صلی الله علیه و سلم: ألْمُسْتَشَارُ مُؤْتَمَنٌ. (سنن ابن ماجه)
هر که در مشورت امین تو شد
گرچه باشد امان روی زمین
چون نهان دارد آنچه مصلحت است
خاینش خوان به حکم دین، نه امین
جامی » رسالهٔ اربعین » (۱۵) وَمِنْ کَلَامِهِ صَلَوَاتُ الرَّحْمٰنِ عَلَیْهِ: ألسَّمَاحُ رَبَاحٌ. (مسند الشهاب للقضاعی)
سودت اگر بایدت ز مایۀ خویش
دست بخشش گشای و بخشایش
سودت اکنون ستایش و فردا
در جوار خدای آسایش
جامی » رسالهٔ اربعین » (۱۶) وَ مِنْ کَلَامِهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ: الدَّیْن شَیْنُ الدِّیْنِ. (مسند الشهاب للقضاعی)
نکشد بهرِ مال دنیا رنج
هر که خواهد کمال بهرۀ دِین
چهرۀ دین مکَن به ناخن دَین
تا نکاهد جمال چهرۀ دِین
جامی » رسالهٔ اربعین » (۱۷) وَ مِنْ کَلَامِهِ صلی الله علیه و سلم: الْقَنَاعَةُ مَالٌ لَا یَنْفَدُ. (المعجم الاوسط للطبرانی)
صاحب حرص را از خوان کرم
فیض احسان نمی‌رسد هرگز
به قناعت گرای کان مالی‌ست
که به پایان نمی‌رسد هرگز
جامی » رسالهٔ اربعین » (۱۸) وَ مِنْ کَلَامِهِ صلی الله علیه و سلم: الصُّبْحَةُ تَمْنَعُ الرِّزْقَ. (مسند احمد)
ای کمر بسته کسب روزی را
صبح خیزی دلیل فیروزیست
بهرِ خوابِ صباح چشم مبند
زانکه این خواب مانع روزیست
جامی » رسالهٔ اربعین » (۱۹) وَمِنْ کَلَامِهِ صلی الله علیه و سلم: وَالسَّعِیْدُ مَنْ وُعِظَ بِغَیْرِهِ. (صحیح مسلم)
نیکبخت آنکسی که می نَبَرد
رشک بر نیک بختیِ دگران
سختی روزگار نادیده
پند گیرد ز سختیِ دگران