چندان که تو اسرار حقیقت خواهی

ز آنجا سخنی نیست به از کوتاهی

آگاه ز سِرْ اوست ز مه تا ماهی

کس را سر مویی نرسد آگاهی

اول میلم چو از همه سویی بود

و آورده به روی هر کسم رویی بود

آخر گفتم بمردم از هستی خویش

خود فرعونی در بُنِ هر مویی بود

ناکرده وجودم بدل اینجا چه کنم

چون نیست مرا خود محل اینجا چه کنم

گویند بیا کآتش موسی بینی

با فرعونی در بغل اینجا چه کنم

آواز آمد مرا که در جستن دوست

شرط است ز پیش مغز، بشکستن پوست

هر عضو ترا جدا جدا میبُرّیم

این سهل بود بلا ز وارستن اوست

عمری چو فلک ز تگ نمیفرسودم

تا همچو زمین کنون فرو آسودم

صدباره همه گرد جهان پیمودم

چندان که شدم، حجاب من، من بودم

هرچند دریغ صدهزار است هنوز

زین بیش دریغ بر شمار است هنوز

هر روز هزار بار خود را کشتم

وین کافر نفس برقرار است هنوز

گفتم که شد از نفس پلیدم، دل، پاک

دردا که نشد پاک و شد از درد هلاک

اندر حق آنکسی چه گویند آخر

کاو غرقهٔ دریاست جنب رفته به خاک

تا با سگ نفس همنشین خواهم بود

در خرمن شرک خوشه چین خواهم بود

بسیار بکوشیدم و بِهْ مینشود

تا آخر عمر همچنین خواهم بود

هر دم سگ نفس با دلم باز نهد

با سوز دلم ستیزهای ساز نهد

هر شب به هزار حیلتش بندم راست

چون روز در آید کژی آغاز نهد

نفسی دارم که هر نفس مِه گردد

گفتم که ریاضت دهمش بِهْ گردد

چندان که به جهد لاغرش گردانم

از یک سخن دروغ فربه گردد

از آتش شهوت جگرم می‌سوزد

وز حرص همه مغز سرم می‌سوزد

چون پاک شود دلم چو این نفس پلید

هر لحظه به نوعی دگرم می‌سوزد

خون شد جگر‌م ز غصّهٔ خویش مرا

وز بیم رهی که هست در پیش مرا

هرگز نرسد به نوش توحید دلم

تا کژدم نفس می‌زند نیش مرا

دل را که نه دنیا و نه دین می‌بینم

با نفس پلید همنشین می‌بینم

چون شیری شد مویم و در هر بن موی

صد شیر و پلنگ در کمین می‌بینم

از جان سیرم ازانک تن می‌خواهد

بی یوسفِ مهر‌، پیرهن می‌خواهد

موری که به سالی بخورد یک دانه

انبار به مُهرِ خویشتن می‌خواهد

گاهم ز سگ نفس مشوش بودن

گاهم ز سر خشم بر آتش بودن

گفتی: «خوش باش» چون مرا دست دهد

با این همه سگ در اندرون خوش بودن

این نفس کم انگاشته آید آخر

تا چند سر افراشته آید آخر

ای بس که فرو داشته‌ام این سگ را

تا بوکه فرو داشته آید آخر

چون نفس سگی‌ست بدگمان چتوان کرد

گلخن دارد پر استخوان چتوان کرد

گر در پیشش هزار تن مُرده شوند

او زنده‌تر است هر زمان چتوان کرد

هر دل که ز سرِّ کار آگاهی داشت

در گوشه نشست و منصبِ شاهی داشت

چون نیست ز نفسِ تو کسی دشمن‌تر

پس از که امیدِ دوستی خواهی داشت

آنها که مدام از پس این کار شوند

در کشتن این نفس ستمکار شوند

در پوست هزار اژدها خفته تُراست

چون مرگ درآید همه بیدار شوند

آنجا که فنا‌ی نامدار‌ان باید

بر باقی نفس‌، تیر ِ باران باید

یک ذرّه گرت منی بود، دوزخ تو

از هفت چه آید که هزاران باید