اصل همه اوست و هر چه جز او فرع است

هر کس که جز این داند او را صرع است

در تارکیت شمع و چراغی باید

جسمت شمع است و آن چراغت شرع است

هر چند که عقل رهبر آگاه است

اندر ره شرع پای او کوتاه است

در بارگهی که شرع شاهنشاه است

رهبر که نه پیروی کند گمراه است

جان آید و راه عشق می پیماید

ره دشوار است رهبری می باید

عقل آمد و ره به خود نمی داند رفت

شرع آمده است تا رهش بنماید

عقل آن باشد که شرع را برتابد

بی رهبر شرع عقل گمره یابد

عقل است چو خانه شرع چون روزن او

روزن باید که روشنی در تابد

هر چند به عقل راه می شاید دید

بی رهبر شرع کس به جایی نرسید

سرگردان بود عقل بی رهبر شرع

سردار وجود شد چو در شرع رسید

عقل از ره جان به نور شرع آگه شد

در شرع آویخت و رهشناس آنگه شد

گر عقل به هر واقعه رهبر بودی

پس کافر عاقل چه سبب گمره شد؟

گر زانک تو را هست ز تحقیق خبر

جز بر سر پول شرع مپسند گذر

در صومعه چون تو بوی معنی یابی

پس نام خرابات ادب نیست، مبر

خیز از سخن سرّ خود و کل بگذر

و از خوی که عزّت است وز ذل بگذر

سیل است عقول و شرع پل بسته بَرو

در سیل مَیُفت و بر سر پل بگذر

آیین قلندر ار نظر کوتاهی است

ترتیب ادب علامت آگاهی است

چون سِر به زبان شرع می شاید گفت

گفتن به زبان دیگری گمراهی است

هر کاو زحقیقت وجود آگاه است

با او سخن دراز بس کوتاه است

در عالم امر شرع شاهنشاه است

وین جمله برون زپردهٔ این راه است

چون دیدهٔ عقل راهرو بگشاید

در ظلمت شب همی چراغش باید

چشم ارچه که روشن است از نور بصر

جز شرع ره راست بد و ننماید

از عقل مجرّد به دوایی نرسی

بی شرع به برگی و نوایی نرسی

شرع است که آن تو را رساند به خدا

ورنی تو بدین عقل به جایی نرسی

چون ما به هوای طبع و عادت گرویم

بی شرع ز عقل این سخن کی شنویم

چون عقل درین واقعه سرگردان است

آن اولی تر که از پی شرع رویم

زان پیش که از جمله فرو مانی فرد

آن کن که نبایدت پشیمانی خورد

امروز بکن که می توانی کاری

فردا چه کُنی که هیچ نتوانی کرد

گر عاقلی آن بکن که یزدان فرمود

و آن چیز که خیر تُست او آن فرمود

سبحان چو تو را حساب خواهد کردن

شاید گفتن تو را که سلطان فرمود

در کار آویز و گفت و گو را بگذار

کز گفت نشد هیچ کسی برخوردار

از گفت چه سود، کار می باید کرد

باری بکنی به که بگویی صد بار

گر مایهٔ همّت است در گوهر تو

الّا به خدا فرو نیاید سر تو

گردِ در حق طواف کن از سر صدق

تا کعبه کند طواف گردِ در تو

جز با تو حوالتت نباشد فردا

جز فعل تو آلتت نباشد فردا

بنگر که خدا با تو چه کرده است امروز

آن کن که خجالتت نباشد فردا

زآن جان و جهان تا هوس[ی] در سر ماست

این عقل عقیله از کجا درخور ماست

مادام که خاک در او افسر ماست

سلطان همه جهان گدای در ماست

در غمکدهٔ بندگیت شادیهاست

آن را که زبندگیت آزادیهاست

شاگرد هوس نداند این معنی را

در دانش این واقعه اُستادیهاست