این سوره هفتاد و هفت حرفست، بیست کلمه و پنج آیه. جمله به مکّه فرو آمد و درین سوره ناسخ و منسوخ نیست. و در خبرست از ابی کعب از پیغامبر (ص): «هر که این سوره برخواند، امید میدارم که او را با بو لهب اندر دوزخ جمع نکنند».

قوله: تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ کنی ابا لهب فی القرآن لانّه کاذب الاسم، کان اسمه عبد العزی و العزی شجرة کانت تعبدها ثقیف بالطّائف، قطعها خالد بن الولید. و یقال: ابو لهب لقب، انّما کانت کنیته ابا عتبة کنی بابنه الاکبر عتبة و کنیة عتبة ابو واسع الّذی قتله الاسد. قال هذا القائل: کنی بابی لهب لجماله و حسنه و کان‌ احول و کان عمّ رسول اللَّه (ص) و کان اشدّ النّاس علی رسول اللَّه و اخبثهم لسانا. قال اهل التّفسیر: لمّا نزلت: وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ‌

اتی رسول اللَّه (ص) الصّفا فصعد علیه ثمّ نادی: «یا صباحاه» فاجتمع النّاس الیه بین رجل یجی‌ء و بین رجل یبعث رسوله: فقال رسول اللَّه (ص): «یا بنی عبد مناف یا بنی عبد المطّلب أ رأیتم لو اخبرتکم انّ خیلا بسفح هذا الجبل ترید ان تغیّر علیکم أ کنتم مصدّقی»؟ قالوا: نعم ما جرّبنا علیک کذبا.

قال: «فانّی نَذِیرٌ لَکُمْ بَیْنَ یَدَیْ عَذابٍ شَدِیدٍ» .

فقال ابو لهب: تبّا لک انّما جمعتنا لهذا؟! فانزل اللَّه تعالی تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ. و قیل: جمع الاقربین من اهل بیته و نفرا من عظماء قریش و اطعمهم ثمّ دعاهم الی اللَّه و الی تصدیقه و وعدهم علیه طاعة العرب و ملک الدّنیا و عزّ الابد. فقال ابو لهب من بینهم: أ لهذا جمعتنا؟ تبّا لک! فنزلت: تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ ای خابت و خسرت. اسند الفعل الی الید و المراد به نفسه علی عادة العرب فی التّعبیر ببعض الشّی‌ء عن کلّه، کقوله: «بِما قَدَّمَتْ أَیْدِیکُمْ» و قیل: المراد به ماله و ملکه. یقال: فلان قلیل ذات الید یعنون به المال. و قیل: تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ لعنة علی ماله و ولده «وَ تَبَّ» لعنة علی نفسه. و قیل: الاوّل دعاء و الثّانی خبر، کما یقال: غفر اللَّه لک و قد فعل اهلکه اللَّه و قد فعل. قرأ ابن کثیر «ابی لهب» ساکنة الهاء و هی لغة مثل نهر و نهر. و قیل: انّما اضاف التّباب الی یدیه لانّه اخذ حجرا فرمی به رسول اللَّه (ص). و عن ابن عباس قال: لمّا خلق اللَّه القلم قال: «اکتب ما هو کائن»، فکتب فیما کتب.

تَبَّتْ یَدا أَبِی لَهَبٍ وَ تَبَّ قال اهل التّفسیر: لمّا انذرهم رسول اللَّه (ص) قال بو لهب: ان کان ما یقوله ابن اخی حقّا فانّی افتدی نفسی بما لی! فانزل اللَّه عزّ و جلّ: ما أَغْنی‌ عَنْهُ مالُهُ ای ما یغنی. قال ابو العالیة: یعنی اغنامه، و کان صاحب سائمة و مواش وَ ما کَسَبَ یعنی: و ما ولد. و فی الخبر عن النّبی (ص): «ولد الرّجل من کسبه» ثمّ اوعده بالنّار.

فقال: سَیَصْلی‌ ناراً ذاتَ لَهَبٍ ای سیدخل نارا تلتهب علیه، ای سیدخله اللَّه نارا ذات اشتعال. وَ امْرَأَتُهُ امّ جمیل بنت حرب بن امیّة اخت ابی سفیان و کانت عوراء حَمَّالَةَ الْحَطَبِ ای نقّالة الحدیث و الکذب. قال ابن عبّاس: کانت تأتی بالشّوک فتطرحه باللّیل فی طریق رسول اللَّه (ص) و اصحابه لتعقرهم. و قال السّدیّ: کانت تمشی بالنّمیمة فتلقی العداوة بین النّاس من قول العرب: فلان یحتطب علی النّاس.

این چنانست که پارسیان گویند: «تو هیزم بر منه». یعنی: بر میاغال.

قال النّبی (ص): «لا یدخل الجنّة قتّات».

و فی روایة اخری: «لا یدخل الجنّة نمّام».

و حکی عن الشّافعی انّه قال: من اطراک فی وجهک بما لیس فیک فقد شتمک، و من نقل الیک نقل عنک، و من نمّ عندک نمّ بک، و من اذا ارضیته قال فیک ما لیس فیک فکذلک اذا اسخطته قال فیک ما لیس فیک. و قیل فی قوله: حَمَّالَةَ الْحَطَبِ کانت تعیّر رسول اللَّه (ص) بالفقر و تحتطب هی علی ظهرها من ضیق القلب فسبّت بذلک. قرأ عاصم حَمَّالَةَ بالنّصب علی الذّم کقوله: «مَلْعُونِینَ». و قرأ الآخرون بالرّفع و له وجهان احدهما: سَیَصْلی‌ ناراً ذاتَ لَهَبٍ هو وَ امْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ و الثّانی: وَ امْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ فی النّار ایضا قوله: فِی جِیدِها ای فی عنقها حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ سلسلة من حدید ذرعها سبعون ذراعا تدخل فی فیها و تخرج من دبرها و یلوی سائرها فی عنقها و اصله من المسد و هو الفتل فالمسد ما فتل و احکم من ایّ شی‌ء کان، یعنی: السّلسلة الّتی فی عنقها فتلت من الحدید فتلا محکما. و قال مقاتل: «مِنْ مَسَدٍ» ای من لیف. قال الضّحاک: فی الدّنیا من لیف و فی الآخرة من نار، و ذلک اللّیف هو الحبل الّذی کانت تحتطب به فبینما هی ذات یوم حاملة حزمة فاعیت فقعدت علی حجر تستریح فاتاها ملک فجذبها من خلفها فاهلکها.