قوله تعالی و تقدّس: أَ لَمْ تَرَوْا معناه ا لم تعلموا یا بنی آدم أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ ای مکّنکم من الانتفاع بما فی السماء من الشّمس و القمر و النجوم و ما فی الارض من الجبال و البحار و النبات و الاشجار و الدّواب و الریح و السحاب و غیر ذلک ممّا تنتفعون به فی اوقاتکم و مصالحکم. وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ ای اتمّ و وسع حتی فضل و السابغات فی قصّة داود هی الدّروع الطویلة نِعَمَهُ قرأ نافع و ابو عمرو و حفص بفتح العین علی الجمع و قرأ الآخرون منوّنة علی الواحد و معناها الجمع ایضا کقوله: وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها. ظاهِرَةً وَ باطِنَةً قال عکرمة عن ابن عباس: النعمة الظاهرة الاسلام و القرآن، و الباطنة ما ستر علیک من الذنوب و لم یعجل علیک بالنقمة. و قیل: الظاهرة ما یراها الناس من الجاه و المال و الخدم و الاولاد. و الباطنة الخلق و العلم و القوّة و سائر ما یعلمه العبد من نفسه. و قیل الظاهرة ما یعلمه العبد من نفسه و الباطنة ما یعلمه اللَّه و لا یعلم العبد. و قیل لرسول اللَّه (ص): عرفنا النعم الظاهرة فما الباطنة؟
فقال (ص) «هو ما لو رآک النّاس علیه لمقتوک» و عن جویبر عن الضحاک قال سألت ابن عباس عن قول اللَّه عزّ و جل: وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً فقال سألت رسول اللَّه (ص) قلت یا رسول اللَّه ما هذه النعمة الظاهرة و الباطنة؟ قال: «امّا الظاهرة فالاسلام و ما حسّن من خلقک و ما افضل علیک من الرزق. و امّا الباطنة فما ستر من سوء عملک یا بن عباس». یقول اللَّه عزّ و جلّ «انّی جعلت للمؤمن ثلاثا صلاة المؤمنین علیه بعد انقطاع عمله اکفّر به عنه خطایاه. و جعلت له ثلث ماله لیکفّر به عنه خطایاه و سترت علیه سوء عمله الّذی لو قد ابدیته للناس لنبذه اهله و ما سواهم» و قال الحارث بن اسد المحاسبی: الظاهرة نعیم الدنیا و الباطنة نعیم العقبی.
و قال سهل بن عبد اللَّه: الظاهرة اتّباع الرّسول و الباطنة محبّته. و قیل: الظاهرة قوله وَ یُبَیِّنُ آیاتِهِ لِلنَّاسِ و الباطنة قوله: وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ.
و قیل: الظاهرة الشهادة الناطقة و الباطنة السعادة السابقة. و قیل الظاهرة وضع الوزر و رفع الذّکر و الباطنة شرح الصدر. و قیل: الظاهرة قوله وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ و الباطنة قوله أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللَّهِ یعنی و مع هذه النعم الظاهرة و الباطنة منهم من یخاصم فی دین اللَّه و یجادل فی توحید اللَّه و یمیل الی الشرک و هو النضر بن الحارث حین زعم انّ الملائکة بنات اللَّه. و قیل نزلت فی یهودی خاصم النبیّ (ص) فاخذته صاعقة فاهلکته، بِغَیْرِ عِلْمٍ ای جهلا منه لا علم له بما یدّعیه، وَ لا هُدیً وَ لا کِتابٍ مُنِیرٍ ای لا برهان له من سنّة سنّها نبیّ او کتاب مبین انزل علی نبیّ یعنی انّما یتّبع هواه و وسوسة الشیطان.
وَ إِذا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ یعنی و متی قال لهم الرّسول و المؤمنون اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ من الکتاب الواضح و النور البیّن اجابوا بان لا نتّبع الّا الذی وَجَدْنا عَلَیْهِ آباءَنا الماضین رضی منهم بتقلید الاسلاف و اتّباع الرؤساء بغیر حجّة و برهان. و الالف فی أَ وَ لَوْ الالف الاستفهام دخلت علی واو العطف علی معنی الانکار و التعجّب من التعلّق بشبهة هی فی غایة البعد من مقتضی العقل ای انّ هذا الذی خیّل الیکم من وجوب اتّباع الآباء انّما هو وسوسة الشیطان یدعوکم الی ما یؤدّیکم الی عذاب النار.
وَ مَنْ یُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَی اللَّهِ التأویل و من یسلم اخلاصه و قصده و طواعیته الی اللَّه، وَ هُوَ مُحْسِنٌ ای مخلص موقن غیر مرائی و لا منافق، و قیل من یخلص دینه للَّه و یفوّض امره الیه و هو محسن فی عمله، فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی استمسک و امسک و تمسّک بمعنی واحد، ای تعلّق بالعروة الوثقی و هی کلمة التوحید: لا اله الّا اللَّه. و قیل: القرآن و الاسلام قال الزجاج: من اسلم فقد استمسک و اعتصم بقول لا اله الّا اللَّه و هی العروة الوثقی. و وجه کل شیء جهته و نحوه و الوثقی تأنیث الاوثق کالصّغری تأنیث الاصغر، و الشیء الوثیق ما یأمن صاحبه من السقوط، وَ إِلَی اللَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ یعنی مصیر الامور فی اواخرها الی اللَّه و هو المجازی علیه.
وَ مَنْ کَفَرَ و لم یسلم وجهه، فَلا یَحْزُنْکَ کُفْرُهُ فلیس علیک منه تبعة، إِلَیْنا مَرْجِعُهُمْ یوم الحساب، فَنُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا نجازیهم علی اعمالهم، إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ بضمائر القلوب. و قیل علیم بما فی ضمیرک من الحزن علی کذبهم.
نُمَتِّعُهُمْ قَلِیلًا انّما وصف التمتّع بالقلّة لانّه فی الدنیا التی لبثهم فیها قلیل کما قال: قُلْ مَتاعُ الدُّنْیا قَلِیلٌ ای زمانه یسیر و ان کان کثیرا و المعنی نمتّعهم بمنافع هذه الدنیا یسیرا من الزمان، ثُمَّ نلجئهم بعد ذلک، إِلی عَذابٍ غَلِیظٍ شدید دائم.
وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ ای مع کفرهم مقرّون بانّ خالق السماوات و الارض هو اللَّه. قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ علی انقطاع حجّتهم، و قیل: قُلِ الْحَمْدُ لمن خلق هذه الاشیاء لا لمن لا یخلق و هم یخلقون. و قیل: قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ علی العلم و الهدایة، بَلْ أَکْثَرُهُمْ بل ردّ علی قولهم نَتَّبِعُ ما وَجَدْنا عَلَیْهِ آباءَنا، أَکْثَرُهُمْ ای کلّهم، لا یَعْلَمُونَ ما فی ترک عبادة اللَّه من العقاب و العذاب الالیم. و قیل: هو متّصل بما بعده ای لا یعلمون.
لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ فما منصوبة بیعلمون، ثم ابتدأ فقال: إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ الغنی عن ایمانهم و طاعتهم، الحمید المحمود لا ینقطع حمده بکفرهم.
وَ لَوْ أَنَّ ما فِی الْأَرْضِ قال قتادة انّ المشرکین قالوا انّ القرآن و ما یأتی به محمّد یوشک ان ینفد فینقطع فنزلت: وَ لَوْ أَنَّ ما فِی الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ ای برئت اقلاما سمّی قلما لانّه قط رأسه و الاقلیم القطعة من الارض و تقلیم الاظفار قطعها، وَ الْبَحْرُ یَمُدُّهُ قرأ ابو عمرو و یعقوب و البحر بالنصب عطفا علی ما، و الباقون بالرفع علی الاستیناف، یَمُدُّهُ ای یزیده و ینصب منه، مِنْ بَعْدِهِ من خلفه، سَبْعَةُ أَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ کَلِماتُ اللَّهِ معنی الآیة لو برئت اشجار الارض اقلاما و جعل ماء البحر مدادا و زادت فیه سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مثله و کتبت بتلک الاقلام و المداد کلمات اللَّه انکسرت الاقلام و فنی المداد و لم ینفد کلمات اللَّه. و قیل: المراد بکلمات اللَّه علم اللَّه و سمّی کلمات لانّه لا یمکن کتابته الّا اذا کانت کلمات. و قیل معنی الکلمات اسماء ما خلقه و ما یخلقه فی الآخرة لانّها غیر متناهیة. و قیل: ما قضاه اللَّه فی اللوح المحفوظ، إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ ای منیع لا یعجزه شیء یریده، حَکِیمٌ لا یلحقه سهو و لا عیب فی جمیع ما یقوله و یفعله و قیل انّ حی بن اخطب قال: یا محمد انّک اوتیت الحکمة وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً تزعم انّا لم نؤت من العلم الّا قلیلا فکیف یجتمع هذان و هما ضدّان فنزلت هذه الآیة ای ما اعطاکم اللَّه من العلم بالاضافة الی ما یعلمه قلیل.
قوله: ما خَلْقُکُمْ وَ لا بَعْثُکُمْ إِلَّا کَنَفْسٍ واحِدَةٍ ای قدرة اللَّه علی خلق الجمیع و بعثهم لقدرته علی خلق نفس واحدة و بعثها لا یلحقه نصب قلوا ام کثروا یقول لها کن فیکون لا حاجة الی آلة و لا الی استعانة، إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ لکلام من انکر بالبعث، بَصِیرٌ باحوال الاحیاء و الاموات.
أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهارِ ای یزید من ساعات اللّیل فی ساعات النهار صیفا و یزید من ساعات النهار فی ساعات اللّیل شتاء، وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی یعنی الی ان یأتی یوم تکویرها و تسویدها، وَ أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ هذا تهدّد و وعید، ای اذا جاء ذلک الاجل الذی ینقطع فیه جریان الشمس و القمر جازاکم اللَّه علی اعمالکم کلّها.
ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ ای ذلک الذی خلق و صنع بسبب انّه هو اللَّه حقا و لتعلموا انّ اللَّه هو الحقّ یدعوا الی الحق و یأمر بالحق، وَ أَنَّ ما یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الْباطِلُ ای ما تدعون من الاصنام و تسمونهم آلهة هو الباطل، وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِیُّ علی کلّ شیء، الْکَبِیرُ عن ان یکون له نظیر او شبیه مشتق من الکبریاء.
أَ لَمْ تَرَ ای ا لم تعلم یا محمّد، أَنَّ الْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ ای برحمته علی خلقه. و قیل انّ ذلک من نعمة اللَّه علیکم، لِیُرِیَکُمْ مِنْ آیاتِهِ ای من علامات صنعه و عجائب قدرته فی البحر اذا رکبتموها، إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ علی امر اللَّه، شَکُورٍ لنعمه. و قیل معناه لآیات للمؤمنین فانّ الایمان نصفان نصف صبر و نصف شکر.
وَ إِذا غَشِیَهُمْ مَوْجٌ کَالظُّلَلِ کلّ ما اظلّک من شیء فهو الظلّة و الجمع ظلل شبّه بها الموج فی کثرتها و ارتفاعها و جعل الموج و هو واحد کالظّلل و هی جمع لانّ الموج یأتی منه شیء بعد شیء. یقول تعالی: و اذا علا راکب البحر مَوْجٌ کَالظُّلَلِ.
قال مقاتل ای کالجبال، و قال الکلبی: کالسّحاب، دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ الدّین هاهنا الدّعاء ای یخلصون له الدعاء و لا یدعون معه احدا سواء و لا یستعتبون بغیره.
و الاخلاص افراد الشیء من الشوائب. فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَی الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ قال ابن عباس ای عدل موف بما عاهد اللَّه علیه فی البحر من التوحید له، یعنی ثبت علی ایمانه و المراد به عکرمة بن ابی جهل هرب عام الفتح الی البحر فجاءهم ریح عاصف فقال عکرمة: لئن أنجانا اللَّه من هذه لارجعنّ الی محمد و لاضعنّ یدی فی یده، فسکنت الریاح فرجع عکرمة الی مکة فاسلم و حسن اسلامه. و قال مجاهد فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ فی القول مضمر للکفر فعاد بعد النجاة الی کفره، وَ ما یَجْحَدُ بِآیاتِنا إِلَّا کُلُّ خَتَّارٍ بدینه، کَفُورٍ لربّه و الختر أسوأ الغدر و افحشه.
یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ وَ اخْشَوْا یَوْماً لا یَجْزِی والِدٌ عَنْ وَلَدِهِ ای لا یغنی عنه شیئا و لا یدفع عنه مضرّة و معنی یجزی یقضی یقال: جزاه دینه اذا قضاه و التّقدیر لا یجزی فیه الّا انّه حذف لانّ الیوم یدلّ علیه، وَ لا مَوْلُودٌ هُوَ جازٍ مغن و لا قاض، عَنْ والِدِهِ شَیْئاً و المعنی لا یحمل شیئا من سیّآته و لا یعطیه شیئا من طاعاته، و خصّ الوالد و الولد بالذکر تنبیها علی غیرهما. إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ ای السّاعة آتیة لا ریب فیها و ما وعد من الثواب و العقاب کائن لا محالة، فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا زینتها و غضارتها و آمالها. و قیل لا تشغلنکم الدنیا عن طاعة اللَّه، وَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ یعنی الشیطان و الغرّة باللّه حسن الظّن مع سوء العمل. قال سعید بن جبیر: هو ان یعمل المعصیة و یتمنّی المغفرة. و فی الخبر: الکیس من دان نفسه و عمل لما بعد الموت و العاجز من اتّبع نفسه هواها و تمنی علی اللَّه المغفرة.
إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ هذه الآیة نزلت فی عبد الوارث بن عمرو بن حارثة رجل من اهل البادیة، انی النبی (ص) فسأله عن السّاعة و وقتها، و قال: انّ ارضنا اجدیت فمتی ینزل الغیث و ترکت امرأتی حبلی فما تلد و انّی اعلم ما عملت امس فما اعمل غدا، و قد علمت این ولدت فبایّ ارض اموت، فانزل اللَّه هذه الآیة.
و عن ابن عمر قال: قال رسول اللَّه (ص): «مفاتیح الغیب خمس لا یعلمهنّ الّا اللَّه، لا یعلم متی تقوم السّاعة الّا اللَّه، و لا یعلم ما تغیض الارحام الّا اللَّه، و لا یعلم ما فی غد الّا اللَّه، و لا تعلم نفس بایّ ارض تموت الّا اللَّه، و لا یعلم متی ینزل الغیث الّا اللَّه».
قوله تعالی و تقدّس: عِلْمُ السَّاعَةِ ای علم قیام الساعة، وَ یُنَزِّلُ الْغَیْثَ ای و یعلم متی ینزل الغیث.
سمّی المطر غیثا لانّه غیاث الخلق به رزقهم و علیه بقاؤهم، وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیِّ أَرْضٍ تَمُوتُ فی حضر او سفر، برّ او بحر. و قیل: بِأَیِّ أَرْضٍ تَمُوتُ من قدم لانّ کلّ قدم یقع علی ارض غیر الاولی فی المشی. و قیل معناه بایّ قدم من الشقاوة و السّعادة حکاه النقاش. إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بهذه الاشیاء، خَبِیرٌ بها فمن ادّعی علم شیء من هذه الخمسة فهو کافر باللّه سبحانه و تعالی.
با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
هوش مصنوعی: این متن به تفسیر یک آیه از قرآن میپردازد و شرح میدهد که خداوند چگونه نعمتهای خود را بر بندگانش ارزانی داشته است. بهطور خاص، آیه به انسانها یادآوری میکند که خداوند برای آنان همه چیز در آسمانها و زمین را تسخیر کرده است تا از آن بهرهمند شوند. نعمتهای ظاهری مانند اسلام، قرآن، و ثروت و نعمتهای باطنی مثل پنهان نگهداشتن گناهها و خطاها ذکر شدهاند.
این متن همچنین به مفهوم کفر و ایمان میپردازد و میگوید که برخی افراد با وجود اینکه میدانند خداوند خالق همه چیز است، به دین خدا اعتراض میکنند و فقط به سنتهای ن ancestors خود پایبند میمانند. در ادامه، به مسأله روز قیامت و علم خداوند درباره آن اشاره شده و با بیان اینکه برخی از مسائل مانند زمان وقوع قیامت، نزول باران و دیگر موارد تنها در علم خداوند هستند، به مردم هشدار میدهد که از تقوا پیشه کردن غافل نشوند و به اعمال خود بیندیشند.
در نهایت، اشاره به این نکته است که زندگی دنیوی فانی و زودگذر است و انسانها باید مراقب زندگی پس از مرگ و روز جزا باشند.
پیشنهاد تصاویر مرتبط از منابع اینترنتی
راهنمای نحوهٔ پیشنهاد تصاویر مرتبط از گنجینهٔ گنجور
معرفی آهنگهایی که در متن آنها از این شعر استفاده شده است
تا به حال یک حاشیه برای این شعر نوشته شده است. 💬 شما حاشیه بگذارید ...
reply flag link
برای حاشیهگذاری باید در گنجور نامنویسی کنید و با نام کاربری خود از طریق آیکون 👤 گوشهٔ پایین سمت چپ صفحات به آن وارد شوید.