در این ورطه کشتی فرو شد هزار

که پیدا نشد تخته‌ای بر کنار

ای مرغ سحر عشق ز پروانه بیاموز

کآن سوخته را جان شد و آواز نیامد

این مدعیان در طلبش بی خبرانند

کآن را که خبر شد خبری باز نیامد

کسی را در این بزم ساغر دهند

که داروی بیهوشی‌اش در دهند

*

آن نه رویی ست که من وصف جمالش دانم

این حدیث از دگری پرس که من حیرانم

ای برتر از خیال و قیاس و گمان و وهم

وز هر چه گفته اند و شنیدیم و خوانده ایم

مجلس تمام گشت و به پایان رسید عمر

ما همچنان در اول وصف تو مانده‌ایم

*

این ره نه به پای هر گدایی‌ست

در دست و زبان ما ثنایی‌ست

نی من کی‌ام و ثنا کدام است

لا اُحصی انبیا تمام است

*

جهان نماند و خرم روان آدمی‌ای

که باز ماند از او در جهان به نیکی یاد

جوانمرد و خوشخوی و بخشنده باش

چو حق بر تو باشد تو با بنده باش

بسا اهل دولت به بازی نشست

که دولت به بازی برفتش ز دست

زر افشان چو دنیا بخواهی گذاشت

که سعدی دُر افشاند اگر زر نداشت

ای که پرسیدی‌ام از حال بنی‌آدم و دیو

من جوابیت بگویم که دل از کف ببرد

دیو بگریزد از آن قوم که قرآن خوانند

آدمی‌زاده نگه دار که مصحف ببرد

اولین باب تربیت پند است

دومین نوبه خانه و بند است

سومین توبه و پشیمانی

چارمین شرط و عهد سوگند است

پنجمین گردنش بزن که خبیث

[...]

از من بگوی حاجی مردم گزای را

کاو پوستین خلق به آزار می‌درد

حاجی تو نیستی شتر است از برای آنک

بیچاره خار می‌خورد و بار می‌برد

به عمر خویش ندیدم من این چنین علوی

که خمر می‌خورد و کعبتین می‌بازد

به روز حشر همی‌ترسم از رسول خدا

که از شفاعت ایشان به ما نپردازد

خواجه تشریفم فرستادی و مال

مالت افزون باد و خصمت پایمال

هر به دیناریت سالی عمر باد

تا بمانی سیصد و پنجاه سال

پیام صاحب عادل علاء دولت و دین

که دین به دولت ایام او همی نازد

رسید و پایۀ حرمت فزود سعدی را

بسی نماند که سر بر فلک برافرازد

مثال داد که صدر ختن جلال الدین

[...]

شهی که حفظ رعیّت نگاه می‌دارد

حلال باد خراجش که مزد چوپانی‌ست

وگرنه راعی خلق است زهر مارش باد

که هر چه می‌خورد او جزیت مسلمانی‌ست

پادشه سایۀ خدا باشد

سایه با ذات آشنا باشد

نشود نفس عامه قابل خیر

گرنه شمشیر پادشا باشد

هر صلاحی که در جهان باشد

[...]

ز احوال برادرم به تحقیق

دانم که تو را خبر نباشد

خرمای به طرح می‌دهندش

بخت بد از این بتر نباشد

اطفال برند و برگشان نیست

[...]