گنجور

 
ادیب الممالک

خدایگانا میرا ز حال خود قدری

به حضرت تو سرایم که جان کتمان نیست

همه پزشکان از من کناره می جویند

مگر که درد مرا ای حکیم درمان نیست

همه دلیران پیش قضا سپر فکنند

بغیر من که چو من پهلوان میدان نیست

دلم چنان پریان خسته اند از غم خویش

که در جهان هیچ اعتنا بدیوان نیست

برای نان نروم زیر بار منت خلق

که آب و نانم جز با خدای منان نیست

ولی ز خجلت یاران خویش در ستهم

که خانه بهر من امروز کم ز زندان نیست

روا نباشد ای خواجه سنگ خائیدن

بویژه بهر کسی کش بکام دندان نیست

قسم بجان تو کز جان دلم به تنگ آمد

اگرچه این تن فرسوده زنده با جان نیست

من آن بهشت کمالم که سرو باغم را

طمع بیاد بهاران و ابر نیسان نیست

هوی و شهوت و آز است زیر فرمانم

چرا که عقلم فرمان پذیر شیطان نیست

چهار طبع مخالف موافقند مرا

کدام گله که در زیر حکم چوپان نیست

وزیر عدلیه از من بغفلت است آری

سرشت انسان هرگز تهی ز نسیان نیست

اگر بزلف بتانش نظر بدی دیدی

چو روز من سر زلف بتی پریشان نیست

تو دانی آنکه بغیر از تعاون و شفقت

یکی عبادت در معبد سلیمان نیست

جهانیان همه آلات کار یکدگرند

جز این در آیه تو ریه و صحف و فرقان نیست

اگر مسلمان بیند ز نوع خویش یکی

زبون و دست نگیرد ورا مسلمان نیست

کرامت و شفقت گر نباشد انسان را

اگر چه زیبا دارد شمایل انسان نیست

ز من بگوی مر او را که همتی فرمای

کنون که کار جهان جاودانه یکسان نیست

من از قضای فلک جاودان ادیبستم

ولی بجان تو سلطان همیشه سلطان نیست

همی نه تنها سلطان همیشه نیست بتخت

که آسیای فلک هم هماره گردان نیست

بفضل و احسان دیوان شدند خادم جم

که هیچ بند گرانتر ز فضل و احسان نیست

اگر تو وارث آن خاتم سلیمانی

چه شد که دیو دل منت زیر فرمان نیست

بزن لگامش و رامش کن ای حکیم بزرگ

که کشتنی است ترا گر سزای قربان نیست

مرا بمنت کیوان و تیر در مفکن

که کلک طبعم کمتر ز تیر و کیوان نیست

بروت کیوان از باد من فسرده چنانک

که هیچ گونه ورا موی در زنخدان نیست

دلم بدام خود افکن چو گوی در چوگان

که امتحانی بهتر ز گوی و چوگان نیست

مهل طرازم عنوان بدانکس از غم خود

که در دفاتر خلقش طراز و عنوان نیست

بدست خویش مرا وارهان ز غم مگذار

به دیگری که بهر کس ارادت آسان نیست

ترا طریق تعاون نبایدم آموخت

که هیچ نکته پوشیده بر تو پنهان نیست

 
 
 
قطران تبریزی

اگرچه جانان کسرا عزیز چون جان نیست

مرا جهان و سرو جان بجای جانان نیست

نباشد انده جانان چو آمد انده جان

مراست انده جانان و انده جان نیست

شفا و راحت جان من آن دو مرجان بود

[...]

جهان ملک خاتون

مرا به درد فراق تو هیچ درمان نیست

به غیر آتش عشق رخ تو در جان نیست

تو جانی و ز برم دور می شوی چه کنم

ز جان مفارقت ای نور دیده آسان نیست

مرا نیاز به روز وصال بسیارست

[...]

مشاهدهٔ ۲ مورد هم آهنگ دیگر از جهان ملک خاتون
کلیم

علاج عاشق دلگیر سیر بستان نیست

به چشم تنگدلان غنچه کم ز پیکان نیست

ز استخوان شهیدان اگر نخیزد دود

دلیل راهروان کس درین بیابان نیست

ز بهر تن زرهی نیست به ز نقش حصیر

[...]

صائب تبریزی

کرم در آب و گل چرخ تنگ میدان نیست

به روزنامه خورشید، مد احسان نیست

نوشته اند به خون جگر برات مرا

ز فکر نعمت الوان دلم پریشان نیست

صدف به کد یمین رزق خویش می گیرد

[...]

مشاهدهٔ ۲ مورد هم آهنگ دیگر از صائب تبریزی
اسیر شهرستانی

به دور چشم توام التجا به دوران نیست

نگاه گرم کم از خاتم سلیمان نیست

فریب خورده دام نگاه می داند

که زیر تیغ تغافل نشستن آسان نیست

ز گرد راه تو روشن کنم سواد نظر

[...]

مشابه‌یابی بر اساس وزن و قافیه