بشنو ای پیر پند خاقانی

خاک توست این جوان علم طلب

جان علم است فقر و علم تن است

علم جان جوی و جان علم طلب

سیزده جنس نهاده است نبی

که همه مسخ شدند و همه هست

ز آن یکی خرس که بد خنثی طبع

دیگری پیل که شد فسق پرست

من خری دیدم کو مسخ نبود

[...]

چون ز یاران رفته یاد آرم

آه و واحسرتا علی من مات

چون ز عمر گذشته یاد آرم

آه و واغصتا علی مافات

خوش سواری است عمر خاقانی

صیدگه دهر و بارگیر اوقات

پیش کان زین خود ز پشت حیات

بفکند نفل صید نعل کن حسنات

زندگانی چو مال میراث است

که نبینی بقاش جز به زکات

پس ز طاعت بده زکاتش از آنک

به زکات است مال را برکات

کو آنکه نقد او به ترازوی هفت چرخ

شش دانگ بود راست بهر کفه‌ای که سخت

در بیع گاه دهر به بادی بداد عمر

در قمرهٔ زمانه به خاکی بباخت بخت

جوزا گریست خون که عطارد ببست نطق

[...]

دروغ است آنکه گوید این که در سنگ

فروغ خور عقیق اندر یمن ساخت

دل او هست سنگین پس چه معنی

که عشق او عقیق از اشک من ساخت

من از دل آزمائی دست شستم

[...]

دوش آن زمان که چشمهٔ زراب آسمان

سیماب‌وار زین سوی چاه زمین گریخت

مه را گرفته دیدم گفتم ز تیغ میر

جرم فلک پس سپر آهنین گریخت

لرزان ستارگان ز حسام حسام دین

[...]

دوست دشمن گشت و دشمن دوست شد خاقانیا

آن زمان کاقبال بی‌ادبار بینی بر درت

تا تو دولت داری آن کت دوست‌تر دشمن‌تر است

ز آن که نتواند که بیند شاهدِ خود در برت

پس چو دولت روی برتابد تو را از هر که هست

[...]

گفتم ای دل بهر دربان جلال

نعل اسب از تاج دانائی فرست

دل جوابم داد کز نعل پی‌اش

تاج هفت اجرام بالائی فرست

نکتهٔ او دانه و ارواح است مرغ

[...]

خاقانیا ز دل‌سبکی سرگران مباش

کاو هرکه زادهٔ سخن توست، خصم توست

گرچه دلت شکست ز مشتی شکسته‌نام

بر خویشتن شکسته‌دلی چون کنی درست؟

چون منصفی نیابی، چه معرفت چه جهل

[...]

خاقانیا چه مژده دهی کز سواد ملک

یک باره فتنهٔ دو هوائی فرو نشست

آن را که کردگار برآورد، شد بلند

و آن را که روزگار فرود برد گشت پست

گفتند خسته گشت فریدون و جان سپرد

[...]

نه همت من به پایه راضی است

نه پایه سزای همتم هست

یارب چو ز همت و ز پایه

نگشاید کار و نگذرد دست

یا پایه چو همتم برافراز

[...]

خواجه اسعد چو می خورد پیوست

طرفه شکلی شود چو گردد مست

پارسا روی هست لیکن نیست

قلتبان شکل نیست لیکن هست

گیرم که دل درست ما نیست

آخر نام درست ما هست

خاقانی را اگر سفیهی

هنگام جدل زبان فروبست

این هم ز عجایب خواص است

[...]

حوری از کوفه به کوری ز عجم

دم همی داد و حریفی می‌جست

گفتم ای کور دم حور مخور

کو حریف تو به بوی زر توست

هان و هان تا ز خری دم نخوری

[...]

چار چیز است خوش آمد دل خاقانی را

گر کریمی و معاشر مده این چار ز دست

مال پاشیدن و پوشیدن اسرار کسان

باده نوشیدن و بوسیدن معشوقهٔ مست

دوستکانی داد شاهم جام دریا شکل و من

خوردم آن جام و شکوفه کردم و رفتم ز دست

هر که در دریا رود گر قی کند عذرش نهند

آنکه دریا شد در او گر قی کند معذور است

به خدائی که در ره عدلش

بندگان را هزار آفت‌هاست

که مرا بی‌لقای خدمت او

زندگانی کثیف و نازیباست

که به دل پیش خدمتم دایم

[...]

زین اشارت که کرد خاقانی

سرفراز است بلکه تاجوَر است

پشت خم راست دل به خدمت تو

همچو نون و القلم همه کمر است

بختم از سرنگونیِ قلمش

[...]