گنجور » مولانا » مثنوی معنوی » دفتر اول » بخش ۵۵

مولانا » مثنوی معنوی » دفتر اول »

بخش ۵۵ - جواب خرگوش نخچیران را

گفت ای یاران حقم الهام داد

مر ضعیفی را قوی رایی فتاد

آنچ حق آموخت مر زنبور را

آن نباشد شیر را و گور را

خانه‌ها سازد پر از حلوای تر

حق برو آن علم را بگشاد در

آنچ حق آموخت کرم پیله را

هیچ پیلی داند آن گون حیله را

آدم خاکی ز حق آموخت علم

تا به هفتم آسمان افروخت علم

نام و ناموس ملک را در‌شکست

کوری آنکس که در حق در شکست

زاهد ششصد هزاران ساله را

پوزبندی ساخت آن گوساله را

تا نتاند شیر علم دین کشید

تا نگردد گرد آن قصر مشید

علمهای اهل حس شد پوزبند

تا نگیرد شیر از آن علم بلند

قطرهٔ دل را یکی گوهر فتاد

کان به دریاها و گردونها نداد

چند صورت آخر ای صورت‌پرست

جان بی‌معنیت از صورت نرست

گر بصورت آدمی انسان بدی

احمد و بوجهل خود یکسان بدی

نقش بر دیوار مثل آدمست

بنگر از صورت چه چیز او کمست

جان کمست آن صورت با تاب را

رو بجو آن گوهر کم‌یاب را

شد سر شیران عالم جمله پست

چون سگ اصحاب را دادند دست

چه زیانستش از آن نقش نفور

چونک جانش غرق شد در بحر نور

وصف و صورت نیست اندر خامه‌ها

عالم و عادل بود در نامه‌ها

عالم و عادل همه معنیست بس

کش نیابی در مکان و پیش و پس

می‌زند بر تن ز سوی لامکان

می‌نگنجد در فلک خورشید جان

حاشیه‌ها

با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

وزن:	فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری:	مثنوی
منبع اولیه:	ویکی‌درج
تعداد ابیات:	۱۹

خلاصه

هوش مصنوعی: این متن به بیان یک پیام عمیق فلسفی و معنوی می‌پردازد. شاعر از الهام الهی صحبت می‌کند که ضعف و قوت را به هم پیوند می‌دهد و نشان می‌دهد که حقایق بزرگ زندگی تنها از طریق علم حقیقی قابل درک هستند، نه از طریق دانسته‌های سطحی. زنبور و کرم پیله به عنوان مثال‌هایی از موجودات هوشمند معرفی می‌شوند که به واسطه علم حق الهام می‌گیرند.

شاعر به نقد زاهدان و علمای ظاهری می‌پردازد که با داشتن سال‌ها عبادت و علم، باز هم از درک واقعی حقایق عاجزند. او تأکید می‌کند که انسان باید به عمق معانی و هستی توجه کند و از سطحی‌نگری فاصله بگیرد.

در نهایت، شاعر بر این نکته تأکید می‌کند که علم و عادل واقعی در معنا نهفته است و در چیزهای ظاهری نمی‌توان آن را جستجو کرد. او به انسان‌ها توصیه می‌کند که به جای تمرکز بر ظاهر، به جستجوی گوهر واقعی وجود خود بپردازند.

برگردان به زبان ساده

# گفت ای یاران حقم الهام داد

مر ضعیفی را قوی رایی فتاد

هوش مصنوعی: دوستانم، به من الهام شده که ضعف کسی می‌تواند به نیکی و قدرت او تبدیل شود.

# آنچ حق آموخت مر زنبور را

آن نباشد شیر را و گور را

هوش مصنوعی: آنچه که خداوند به زنبور آموخته، برای شیر و گور (حیوانات دیگر) مناسب نیست و قابل به کار بردن نیست.

# خانه‌ها سازد پر از حلوای تر

حق برو آن علم را بگشاد در

هوش مصنوعی: خانه‌ها را پر از حلوای تازه می‌کند، خدا به آن دانش نورانی علم را می‌گشاید.

# آنچ حق آموخت کرم پیله را

هیچ پیلی داند آن گون حیله را

هوش مصنوعی: آنچه که حق به کرم پیله آموخته، هیچ فیلِ بزرگی از آن ترفند باخبر نیست.

# آدم خاکی ز حق آموخت علم

تا به هفتم آسمان افروخت علم

هوش مصنوعی: انسان خاکی با درس‌هایی که از حقیقت یاد گرفت، دانشی را به دست آورد که توانست به عوالم بالاتر و آسمان‌های هفتم دست یابد.

# نام و ناموس ملک را در‌شکست

کوری آنکس که در حق در شکست

هوش مصنوعی: نام و حیثیت کشور در برابر شکست از بین می‌رود، مانند کسی که در حق خود شکست‌خورده و نابینا است.

# زاهد ششصد هزاران ساله را

پوزبندی ساخت آن گوساله را

هوش مصنوعی: افرادی که سال‌ها در راه زهد و عبادت بوده‌اند، گاهی تحت تأثیر ظواهر دنیا و مادیات قرار می‌گیرند، به‌گونه‌ای که آنچه را که در گذشته باور داشتند، فراموش می‌کنند.

# تا نتاند شیر علم دین کشید

تا نگردد گرد آن قصر مشید

هوش مصنوعی: تا وقتی که کسی نتواند به میدان علم و دین وارد شود، محوطه آن قصر فاخر به دستش نخواهد افتاد.

# علمهای اهل حس شد پوزبند

تا نگیرد شیر از آن علم بلند

هوش مصنوعی: آنان که به علم حس و تجربه می‌پردازند، باید در برابر قدرت و نیرومندی علم واقعی خود را کنترل کنند، تا مبادا بر اثر غرور یا بی‌توجهی، از حقیقت و واقعیت دور شوند و دچار مشکل شوند.

# قطرهٔ دل را یکی گوهر فتاد

کان به دریاها و گردونها نداد

هوش مصنوعی: قطره‌ای از دل به مانند یک الماس افتاد که نه به دریاها و نه به آسمان‌ها تقدیم نشد.

# چند صورت آخر ای صورت‌پرست

جان بی‌معنیت از صورت نرست

هوش مصنوعی: چند بار دیگر به ظواهر ظاهری توجه می‌کنی؛ اینکه فقط به شکل و ظواهر بپردازی، جان بدون معنا تو را به معنای واقعی رهنمون نمی‌شود.

# گر بصورت آدمی انسان بدی

احمد و بوجهل خود یکسان بدی

هوش مصنوعی: اگر در ظاهر آدمی، انسان خوبی مانند احمد وجود داشته باشد، در این صورت اگر بوجهل هم مثل او باشد، تفاوتی میان آن دو نیست.

# نقش بر دیوار مثل آدمست

بنگر از صورت چه چیز او کمست

هوش مصنوعی: نقش روی دیوار مانند انسان است؛ مراقب باش که از ظاهر او چه چیزی کم و نارساست.

# جان کمست آن صورت با تاب را

رو بجو آن گوهر کم‌یاب را

هوش مصنوعی: اگر به دنبال جانی هستی، آن زیبایی خیره‌کننده را بیاب و آن گوهر نادر را دنبال کن.

# شد سر شیران عالم جمله پست

چون سگ اصحاب را دادند دست

هوش مصنوعی: در این جهان، همه شیران و قهرمانان به خاطر ناتوانی و ضعف خود، مانند سگ‌ها پست و بی‌ارزش شدند، زیرا به افراد ناتوان و بی‌خبر میدان داده شده است.

# چه زیانستش از آن نقش نفور

چونک جانش غرق شد در بحر نور

هوش مصنوعی: زیان او از آن تصویر زشت چه باشد، وقتی که جانش در دریاى نور غرق شده است.

# وصف و صورت نیست اندر خامه‌ها

عالم و عادل بود در نامه‌ها

هوش مصنوعی: در کلمات و نوشته‌ها، توصیف و شکل مشخصی وجود ندارد. همواره حقیقت و عدالت در نوشته‌ها وجود دارد.

# عالم و عادل همه معنیست بس

کش نیابی در مکان و پیش و پس

هوش مصنوعی: دانشمند و عادل تنها تجلیاتی از یک حقیقت عمیق هستند، پس نباید در جایی و زمانی خاص به دنبال آن‌ها بگردی.

# می‌زند بر تن ز سوی لامکان

می‌نگنجد در فلک خورشید جان

هوش مصنوعی: حس می‌کنم که نوری روحانی به من می‌تابد که هیچ چیز در این دنیا نمی‌تواند آن را درک کند. این نور فراتر از محدودیت‌های زمان و مکان است و تنها متعلق به جهان‌های بالاتر است.

رونوشت متن رونوشت نشانی نمای مشابه کتابهای چاپی (فقط رایانه)

بخش ۵۵ - جواب خرگوش نخچیران را به خوانش فرید حامد
می‌خواهید شما بخوانید؟ اینجا را ببینید.

بخش ۵۵ - جواب خرگوش نخچیران را به خوانش عندلیب

فعال یا غیرفعال‌سازی قفل متن روی خوانش من بخوانم

پیشنهاد مشق شعر

معرفی ترانه‌هایی که در متن آنها از این شعر استفاده شده است

تا به حال ۸ حاشیه برای این شعر نوشته شده است. 💬 من حاشیه بگذارم ...

fatemah faryabi در ‫۱۴ سال و ۶ ماه قبل، سه‌شنبه ۲ شهریور ۱۳۸۹، ساعت ۱۴:۱۲ نوشته:

2.agarcheh Dari zabaan-e maadari-ye man neest, ke man Turkman astam az Faryab (Afghanistan), lekin fikr mi kunam k misra-ye 1 az bait-e 8 “nataanad” ba jaa-ye “nadaanad” navishtah shudah ast. ba sepaas-e farawaan.
---
پاسخ: با تشکر، با مثنوی معنوی چاپ انتشارات زوار مقابله شد، «نتاند» ثبت شده که به معنای «نمی‌تواند» است. تغییری اعمال نشد.

reply flag link

روفیا در ‫۷ سال و ۵ ماه قبل، شنبه ۴ شهریور ۱۳۹۶، ساعت ۰۱:۲۶ نوشته:

چند صورت آخر ای صورت‌پَرَست!
جانِ بی‌معنیت از صورت نَرَست؟

نبی آریا در ‫۶ سال و ۶ ماه قبل، جمعه ۱۲ مرداد ۱۳۹۷، ساعت ۱۲:۳۵ نوشته:

این بیت به این شکل نوشته شود صحیح تر است:
نام و ناموس ملک را درشکست
کوری آن کس که در حق در شکست
"درشکست" مصراع نخست به معنی "خرد کرد" است.
"در شکست" مصراع دوم به این معنی است: "در تردید است".

مجید در ‫۵ سال و ۱ ماه قبل، پنجشنبه ۲۸ آذر ۱۳۹۸، ساعت ۰۲:۴۲ نوشته:

چرا دیگر تفسیر و شرح ابیات گذاشته نمی شود؟ دوست عزیزی فرهاد نام ا اینجای داستان را خوب می نوشتند. چرا ادامه نمیدهند؟

جلال الدین شمس در ‫۵ سال و ۱ ماه قبل، شنبه ۷ دی ۱۳۹۸، ساعت ۲۰:۲۶ نوشته:

فرهاد عزیز تفاسیر ابیاتی که می گذاشتی زیبا بود، باز هم برایمان بنویس.

مجتبی در ‫۵ سال قبل، شنبه ۱۴ دی ۱۳۹۸، ساعت ۰۸:۱۰ نوشته:

با سلام
اولیای تفسیر نویس چرا ما رو تنها گذاشتن، جناب فرهاد لطفا ادامه بدین، دعا گوی شما هستیم.

بی نام در ‫۴ سال و ۱۰ ماه قبل، یکشنبه ۱۰ فروردین ۱۳۹۹، ساعت ۰۹:۳۱ نوشته:

شرح و تفسیر بیت 1008
گفت : ای یاران ، حقم الهام داد / مر ضعیفی را قوی رایی فتاد
خرگوش به نخچیران پاسخ داد : ای دوستان ! حق تعالی به من الهام کرده است از این رو موجودی ضعبف ، رای و تدبیری نیرومند یافته است . [ الهام در لغت به معنی اِعلام است و در اصطلاح شرعی ، القاء معنایی است در قلب از طریق فیض . یعنی بدون سعی و اکتساب و اندیشه . بلکه الهام واردی است غیبی . ابن عربی گوید : خاصیت الهام چنین است که عارض می شود و زائل می گردد گاه بر صواب است و گاه بر خطا . ]
شرح و تفسیر بیت 1009
آنچه حق آموخت مر زنبور را / آن نباشد شیر را و گور را
برای مثال چیزی را که خدا به زنبور عسل از طریق الهام آموخته به شیر و گورخر نیاموخته است . [ مصراع اول بیت اشارت دارد به آیه 68-69 سوره نحل « و خداوند به زنبور عسل وحی کرد که از کوهها و درختان و سقف های رفیع ، منزل گیرید و سپس از میوه های شیرین تغذیه کنید و راه پروردگارتان را به اطاعت پویید . آنگاه از درون آنها شربتی شیرین و رنگارنگ (عسل) بیرون آید که مایه شفای مردمان است . در این کار نیز آیت قدرت خدا برای اندیشمندان هویداست » مولانا برای تبین استدلال خرگوش مبنی بر اینکه قدرت حقیقی نه از جثه زفت و ستبر که از هوشمندی و زیرکساری برآید . به همین جهت زنبور عسل را مثل آورده . این حشره خردک اندام نیز به اقتضای ثقدرت و مشیت الهی ، انگبین گوارا و حیات بخش پدید می آورد . ]
شرح و تفسیر بیت 1010
خانه ها سازد پر از حلوای تر / حق ، بر او آن علم را بگشاد در
زنبور عسل خانه های کندو را پر از عسل (حلوای تر) می کند زیرا حق تعالی دری از این علم را به روی او گشوده است .
شرح و تفسیر بیت 1011
آنچه حق آموخت کرم پیله را / هیچ پیلی داند آن گون حیله را ؟
مثال دیگر ، آن چیزی که خداوند به کرم ابریشم آموخته است آیا فیل با آن جثه عظیم می تواند آن فن و هنر را بداند .
شرح و تفسیر بیت 1012
آدم خاکی ز حق آموخت علم / تا به هفتم آسمان ، افروخت علم
این انسانی که از خاک آفریده شده علم را از حق تعالی آموخت تا این که توانست آسمان هفتم را با نور خود روشن کند یعنی به اسرار بالا پی ببرد . پس علم و معرفت سبب برتری انسان می شود .
شرح و تفسیر بیت 1013
نام و ناموس ملک را در شکست / کوری آن کس که در حق در شک است
به کوری چشم کسی که نسبت به حق در شک و تردید است . آدم ، نام و آوازه فرشتگان را در هم شکست .
شرح و تفسیر بیت 1014
زاهد چندین هزاران ساله را / پوزبندی ساخت آن گوساله را
خداوند بر دهان زاهدی که چند هزار سال خدا را عبادت کرد پوزبندی زد تا آن گوساله (ابلیس) از اسرار و علم دین چیزی در نیابد . [ منظور از زاهد چندین هزاران ساله ، ابلیس است که قبل از آنکه به راه عصیان رود . هزاران سال خدا را عبادت کرده بود . مولانا ابلیس را به گوساله تشبیه کرده و شاید مراد از پوزبند ، تکبر ابلیس یا قیاسات عقلی سست او بوده است . چنانکه گفت : من از آدم برترم . چرا که اصل من از آتش است و اصل آدم از خاک . از اینرو کبر ورزید و فرمان حق را در سجده آوردن بر آدم اطاعت نکرد . ]
شرح و تفسیر بیت 1015
تا نداند شیر علم دین کشید / تا نگردد گرد آن قصر مشید
تا ابلیس بر اثر تکبر و قیاسات عقلی سست نداند که چه سان شیر علم دین را بمکد یعنی به فهم و دریافت حقایق و اسرار دین دست نیازد و اطراف آن کاخ استوار (علم دین) نگردد . [ قصر مشید در لغت به معنی کاخ بلند و استوار است اما در اینجا مراد علم و معرفت باطنی و یا حریم قرب الهی است . ]
شرح و تفسیر بیت 1016
علم های اهل حس ، شد پوزبند / تا نگیرد شیر ، زان علم بلند
دانش اهل حس ، یعنی آنان که حواس خود را به علوم ظاهری مشغول داشته اند و می خواهند از راه مجادله و مناقشه به اسرار ربانی واقف گردند آن علوم بر دهان روح آنان به منزله پوزبندی است که نمی گذارد از شیر حکمت و معرفت بنوشند .
شرح و تفسیر بیت 1017
قطره دل را یکی گوهر فتاد / کان به دریاها و گردون ها نداد
بر دل ما که قطره ای بیش نیست گوهری فرو چکیده که آنرا خداوند به دریاها و افلاک نیز نداده است . [ تشبیه دل به قطره به مناسبت خردی دل است و گوهر در کنایت از معرفت و یا عشق است . به عقیده عامه مروارید از باران در درون صدف متولد می گردد . دلیل است بر اینکه کلانی و ضخامت جثه مناط امتیاز و فضیلت نیست . چنانکه دل با همه خردی و کوچکی به معرفت و عشق اختصاص یافت و گردونها و دریاها با همه عظمت و پهناوری از این لطیفه بی نصیب ماندند . ( شرح مثنوی شریف ، ج 2 ، ص 391 و 392 ) . این بیت ناظر است به آیه 72 سورۀ احزاب « ما امانت خود را بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه داشتیم ولی از برداشتن این بار سنگین تن زدند و بیم بنمودند . در حالی که انسان این بار امانت را بر دوش کشید که او بسی ستمکار و نادان است » ،
شرح و تفسیر بیت 1018
چند صورت ، آخر ای صورت پرست / جان بی معنی ات ، از صورت نرست ؟
ای ظاهرپرست آخر تا کی می خواهی به صورتهای ظاهری توجه داشته باشی ؟ آیا هنوز جان فاقد معنای تو از صورت پرستی رها نشده است ؟
شرح و تفسیر بیت 1019
گر به صورت آدمی انسان بدی / احمد و بوجهل ، خود یکسان بدی
اگر انسانیت به صورت و شکل باشد لازم می آمد که حضرت محمد (ص) و ابو حهل هم برابر و یکسان باشد .
شرح و تفسیر بیت 1020
نقش بر دیوار مثل آدم است / بنگر از صورت چه چیز او کم است ؟
برای مثال نقشی که بر روی دیوار است مانند آدم است . اکنون نگاه کن که این نقش بر دیوار چه چیزی از انسان حقیقی کم دارد ؟
شرح و تفسیر بیت 1021
جان کم است آن صورت باتاب را / رو ، بجو آن گوهر کم یاب را
در جواب بیت قبل : جان در این نقش خوشرنگ و جلوه دار وجود ندارد حال برو و آن گوهر کمیاب را پیدا کن .
شرح و تفسیر بیت 1022
شد سر شیران عالم جمله پست / چون سگ اصحاب را دادند دست
وقتی که از طرف خداوند به سگ اصحاب کهف چنین اذن و پیروزی (دست) داده شد که همراه اصحاب کهف باشد . همه شیران جهان در برابر چنین مقامی که به آن سگ داده شد سرافکنده شدند . [ سگ به حکم شرع ناپاک است ولی چون به دنبال اصحاب کهف راهی شد و به آنان میل پیدا کرد . صورت ظاهر او نتوانشست باطن او را زشت و ناپاک سازد . پس مقرب بندگان خدا شد و شرافت جاودانه یافت . ]
شرح و تفسیر بیت 1023
چه زیانستش از آن نقش نفور / چونکه جانش غرق شد در بحر نور
وقتی که جان کسی در دریای نور الهی مستغرق باشد از صورت زشت خود چه زیانی می برد ؟ [ مسلما زیانی نمی برد چون زیبایی حقیقی به سیرت است نه به صورت . گرچه زیبایی صورت زیبا فضیلتی خدادادی است اما زیبایی سیرت از آن بالاتر است . ]
شرح و تفسیر بیت 1024
وصف صورت نیست اندر خامه ها / عالم و عادل بود در نامه ها
در قلم نویسندگان هرگز توصیف شکل و صورت نمی آید بلکه فقط اوصاف معنوی و درونی از قبیل دانا و دادگر نگاشته می شود . [ هر گاه بخواهند وصفی حقیقی از کسی در نامه ای و یا مقاله ای ارائه دهند به صورت ظاهر و قد و قامت آن شخص نمی پردازند بلکه به وصف معانی روحی و اوصاف اخلاقی و باطنی او توجه می دارند . ]
– تا اینجا مولانا برای اثبات عقیده خود در برتر بودن معنا بر صورت سه نوع دلیل اقامه کرده است . 1- دلیل حسی ، انسانها با وجود متحدالشکل بودن از نظر باطنی با هم اختلاف دارند . 2- دلیل مذهبی ، پیامبر (ص) با ابوجهل در صورت ظاهر با هم متحد بودند یعنی بر حسب ظاهر هر دو بشر بودند ولی کیف بشر ؟ 3- دلیل عرفی ، مردم بر حسب عادت ، خلق و خوی درونی را ملاک قضاوت خود قرار می دهند . چنانکه در دو بیت بعدی همین مقصود دنبال شده است .
شرح و تفسیر بیت 1025
عالم و عادل همه معنی است و بس / کش نیابی در مکان و پیش و پس
دانایی و دادگری معانی باطنی و حقایق درونی است که آنها را نمی توان در مکان و اینجا و آنجا پیدا کنی . [ پس مقولات معنوی را نمی توان در صورت و شکل ظاهر پیدا کرد بلکه جایگاه این امور ، اعماق روح است . ]
شرح و تفسیر بیت 1026
می زند بر تن ز سوی لامکان / می نگنجد در فلک ، خورشید جان
جانی که موصوف به صفاتی برین از قبیل دانایی و دادگری باشد از جانب لامکان بر تن تجلی می کند یعنی آن روح الهی از جانب غیب و از مرتبه لاریب بر جسم پرتو می افکند و در آن تدبیر و تصرف می کند . خورشید جان در حد دانش حتی در افلاک هم نمی گنجد تا چه رسد به اینکه در کالبد عنصری بگنجد . پس از بیت 1018 تا اینجا این مطلب گفته شد که ارزش و اعتبار انسان به اوصاف روحانی اوست نه مسائل ظاهری دیگر . از نظر ارتباط با حکایت مورد بحث نیز دلیلی شد بر اینکه خرگوش خردک اندام با نیروی فکرت و درایت بر شیر ژیان چیرگی تواند یافت . ]

در سکوت در ‫۱ سال قبل، یکشنبه ۱ بهمن ۱۴۰۲، ساعت ۱۶:۴۱ نوشته:

مثنوی معنوی :: در سکوت.... بشنوید

برای حاشیه‌گذاری باید در گنجور نام‌نویسی کنید و با نام کاربری خود از طریق آیکون 👤 گوشهٔ پایین سمت چپ صفحات به آن وارد شوید.

	غیرفعال و فعال کردن دوبارهٔ حالت چسبانی نوار ابزار به بالای صفحات
	راهنمای نوار ابزار
	پیشخان کاربر
	اشعار و ابیات نشان‌شدهٔ کاربر
	اعلان‌های کاربر
	ادامهٔ مطالعه (تاریخچه)
	خروج از حساب کاربری گنجور
	لغزش به پایین صفحه
	لغزش به بالای صفحه
	لغزش به بخش اطلاعات شعر
	فعال یا غیرفعال کردن لغزش خودکار به خط مرتبط با محل فعلی خوانش
	فعال یا غیرفعال کردن شماره‌گذاری خطوط
	کپی نشانی شعر جاری در گنجور
	کپی متن شعر جاری در گنجور
	همرسانی متن شعر جاری در گنجور
	نشان کردن شعر جاری
	ویرایش شعر جاری
	ویرایش خلاصه یا برگردان نثر سادهٔ ابیات شعر جاری
	شعر یا بخش قبلی
	شعر یا بخش بعدی

ورود به گنجور

بخش ۵۵ - جواب خرگوش نخچیران را