سراجالدین قُمری آمُلی معروف به سراج قمری یا قمری آملی (درگذشتهٔ ۶۲۵ ق.) از شاعران قرن ششم و اوایل قرن هفتم است. برخی او را خوارزمی و بعضی گرگانی دانستهاند ولی غالباً او را آملی میدانند. وی با عمادی شهریاری و کمال اسماعیل همروزگار بوده و مداحی سلطان غیاثالدین ملکشاه خوارزمی را مینموده است.
دیوان سراج قمری سیزده هزار بیت دارد و سرایندهای هجوگو و بذلهپرداز است. به گفتهٔ سید علی میرافضلی (در رباعیات خیام و خیامانههای پارسی) شعر او از جنبههای اخلاقی و حکمی خالی نیست اما بیشتر شهرت او در هزلیات و هجویات و فرارَوی از هنجارهای شرعی و افراط در بادهستایی و بادهپرستی است. حمدالله مستوفی (در تاریخ گزیده) این قبیل اشعار او را «فسقیّات» نامیده و گفته در این نوع شعر غلوّی تمام داشته است. همین نکته را تقی کاشانی (در خلاصة الاشعار) به زبانی دیگر بیان کرده است.
از سراج قمری حدود ۲۰۰ رباعی برجای ماندهاست که برخی از آنها در ردهٔ خمریات جای میگیرد. سرودههای او دربرگیرندهٔ قصیدهها و قطعات و رباعیات است و یک «کارنامه» هم دارد که در قالب مثنوی است. در برخی منابع، او را شاگرد امام فخر رازی و استاد خواجه نصیرالدین طوسی دانستهاند. سراج آملی قصیدهای نیز در ستایش صوفی نامور روزگار خود، سیفالدین باخرزی (درگذشتهٔ ۶۲۹ ق) دارد و در آن آرزوی دیدار او را کردهاست.
دیوان سراج الدین قمری آملی در سال ۱۳۶۸ شمسی به تصحیح دکتر یدالله شکری به چاپ رسید که اساس آن دستنویسی است که عمر بن محمد لالای مروزی آن را در جمادیالاول سال ۷۱۶ ق نوشتهاست و اکنون در کتابخانه چستربیتی ایرلند نگهداری میشود.
سراج قمری غیر از دیوان اشعار کتابی به نثر مسجع با نام «رسالهٔ چنگ» داردکه موضوع آن آواز خوش و غمانگیز چنگ است و این که چگونه حالات و هیجانات درونی انسان را میتوان با آن پدید آورد. از این رساله نسخهای استنساخ شده در سال ۷۴۵ هجری قمری وجود دارد که در موزهٔ تاشکند نگهداری میشود.
گزیدهٔ اشعار سراج قمری از روی نسخهٔ آماده شده به همت مرکز تحقیقات رایانهای حوزه علمیه اصفهان در گنجور در دسترس قرار گرفته است.
این آمار از میان ۶۰۸ بیت شعر موجود در گنجور از اشعار این بخش استخراج شده است.
توجه فرمایید که این آمار به دلایلی از قبیل وجود چند نسخه از آثار شعرا در سایت (مثل آثار خیام) و همینطور یک بیت محسوب شدن مصرعهای بند قالبهای ترکیبی مثل مخمسها تقریبی و حدودی است و افزونگی دارد.
آمار همهٔ شعرهای گنجور را اینجا ببینید.
وزنیابی دستی در بیشتر موارد با ملاحظهٔ تنها یک مصرع از شعر صورت گرفته و امکان وجود اشکال در آن (مخصوصاً اشتباه در تشخیص وزنهای قابل تبدیل از قبیل وزن مثنوی مولوی به جای وزن عروضی سریع مطوی مکشوف) وجود دارد. وزنیابی ماشینی نیز که جدیداً با استفاده از امکانات تارنمای سرود اضافه شده بعضاً خطا دارد. برخی از بخشها شامل اشعاری با بیش از یک وزن هستند که در این صورت عمدتاً وزن ابیات آغازین و برای بعضی منظومهها وزن غالب منظومه به عنوان وزن آن بخش منظور شده است.
آمار ابیات برچسبگذاری شدهٔ این بخش با قالب شعری در گنجور به شرح زیر است:
ردیف | قالب شعری | تعداد ابیات | درصد از کل |
۱ | قصیده | ۳۹۴ | ۶۴٫۸۰ |
۲ | غزل | ۱۰۶ | ۱۷٫۴۳ |
۳ | رباعی | ۴۴ | ۷٫۲۴ |
۴ | غزل/قصیده/قطعه | ۲۶ | ۴٫۲۸ |
۵ | قطعه | ۲۳ | ۳٫۷۸ |
۶ | ترکیب بند | ۱۵ | ۲٫۴۷ |
آمار فراوانی تعداد ابیات اشعار این بخش به شرح زیر است (بلندترین شعر شامل ۴۷ بیت و کوتاهترین شامل ۲ بیت شعر است):
ردیف | تعداد ابیات شعر | فراوانی | درصد از ۶۲ شعر |
۱ | ۲ | ۲۴ | ۳۸٫۷۱ |
۲ | ۶ | ۷ | ۱۱٫۲۹ |
۳ | ۷ | ۷ | ۱۱٫۲۹ |
۴ | ۱۹ | ۲ | ۳٫۲۳ |
۵ | ۱۵ | ۲ | ۳٫۲۳ |
۶ | ۹ | ۲ | ۳٫۲۳ |
۷ | ۲۶ | ۲ | ۳٫۲۳ |
۸ | ۳۹ | ۲ | ۳٫۲۳ |
۹ | ۱۸ | ۱ | ۱٫۶۱ |
۱۰ | ۲۳ | ۱ | ۱٫۶۱ |
۱۱ | ۵ | ۱ | ۱٫۶۱ |
۱۲ | ۴ | ۱ | ۱٫۶۱ |
۱۳ | ۲۷ | ۱ | ۱٫۶۱ |
۱۴ | ۱۰ | ۱ | ۱٫۶۱ |
۱۵ | ۱۲ | ۱ | ۱٫۶۱ |
۱۶ | ۱۷ | ۱ | ۱٫۶۱ |
۱۷ | ۲۱ | ۱ | ۱٫۶۱ |
۱۸ | ۳ | ۱ | ۱٫۶۱ |
۱۹ | ۴۷ | ۱ | ۱٫۶۱ |
۲۰ | ۳۰ | ۱ | ۱٫۶۱ |
۲۱ | ۸ | ۱ | ۱٫۶۱ |
۲۲ | ۲۸ | ۱ | ۱٫۶۱ |
آمار ابیات به تفکیک زیربخشهای این قسمت به شرح زیر است (بخشهایی که در این جدول نیامدهاند فاقد شعر بودهاند):
ردیف | بخش | تعداد ابیات | درصد از کل |
۱ | گزیدهٔ اشعار | ۶۰۸ | ۱۰۰٫۰۰ |