امیر فخرالدین محمود بن امیر یمینالدین طُغْرایی فَریومَدی (زاده ۶۸۵ هجری قمری در فریومد از توابع سبزوار، درگذشته ۷۶۹ هجری قمری) فیلسوف، شاعر و بزرگ ترین قطعهسرای ایرانی است.
پدرش امیر یمینالدین، مردی ادیب و شاعر بود که در زمان سلطان محمد خدابنده میزیست و در دستگاه امیران خراسان، به شغل دفتری و طُغْرانویسی اشتغال داشت و ظاهراً از همین روی به «طغرایی» شهرت یافته بود.
سالهای نخستین زندگانی ابنیمین در خراسان گذشت. در دوران جوانی، به تبریز رفت و به درگاه غیاثالدین محمد بن رشیدالدین فضلالله، وزیر پیوست و آن وزیر را ستایش کرد، ولی کارش در آن شهر دوام نیافت چنان که ناگزیر شد در قطعهای که خطاب به غیاثالدین محمد سرود، از او اجازهٔ بازگشت به شهر خویش را بخواهد. قطعهٔ دیگری در دیوان او هست، که نشان از زندگی وی در عراق عجم و بازگشتش به خراسان میدهد.
با درگذشت پدر، ابن یمین به جای او منشی امیران سربداران شد. وی در چند جنگ و سفر نیز این امیران را همراهی کرد. در رویدادی که در سیزدهم صفر سال ۷۴۳ هجری قمری، میان ملک معزالدین حسین کرت، با خواجه وجیهالدین مسعود سربداری، در زاوه رخ داد و به شکست و فرار خواجه وجیهالدین مسعود انجامید؛ دیوان ابنیمین در ضمن غارت بنگاه امیر به یغما رفت و بنا به گفتهٔ خواندمیر، خود شاعر نیز در این جنگ، به دست لشکر هرات گرفتار گشت، چون او را پیش ملک بردند، منظور نظر تربیت گردانید و بنا بر آنکه دیوان ابنیمین در آن مصاف تلف گشته بود، قطعهای در آن باب گفت. اما تلاش برای یافتن دیوان او مؤثر نیفتاد و شاعر ناگزیر شد با گردآوردن شعرهای پراکندهٔ خویش از اینجا و آنجا و افزودن اشعاری که پس از رویداد گفتهشده ساخته بود، دیوانی تازه ترتیب دهد.
او در دوران پیری از دربار فاصله گرفته و تا پایان عمر در زادگاهش، فریومد، ماند.
علاوه بر دیوان اشعار، بعضی منشآت او نیز در کهنترین ویرایش دیوانش که ظاهراً پیش از سال ۹۳۱ هجری قمری نوشته شده، موجود است و دو نامه از آنها نیز انتشار یافتهاست.
این آمار از میان ۱۳٬۶۵۵ بیت شعر فارسی از کل ۱۳٬۷۹۲ بیت شعر موجود در گنجور از اشعار این بخش استخراج شده است.
توجه فرمایید که این آمار به دلایلی از قبیل وجود چند نسخه از آثار شعرا در سایت (مثل آثار خیام) و همینطور یک بیت محسوب شدن مصرعهای بند قالبهای ترکیبی مثل مخمسها تقریبی و حدودی است و افزونگی دارد.
آمار همهٔ شعرهای گنجور را اینجا ببینید.
وزنیابی دستی در بیشتر موارد با ملاحظهٔ تنها یک مصرع از شعر صورت گرفته و امکان وجود اشکال در آن (مخصوصاً اشتباه در تشخیص وزنهای قابل تبدیل از قبیل وزن مثنوی مولوی به جای وزن عروضی سریع مطوی مکشوف) وجود دارد. وزنیابی ماشینی نیز که جدیداً با استفاده از امکانات تارنمای سرود اضافه شده بعضاً خطا دارد. برخی از بخشها شامل اشعاری با بیش از یک وزن هستند که در این صورت عمدتاً وزن ابیات آغازین و برای بعضی منظومهها وزن غالب منظومه به عنوان وزن آن بخش منظور شده است.
آمار ابیات برچسبگذاری شدهٔ این بخش با زبان غالب شعر در گنجور به شرح زیر است:
ردیف | زبان | تعداد ابیات | درصد از کل |
۱ | فارسی | ۱۳٬۶۵۵ | ۹۹٫۰۱ |
۲ | عربی | ۱۳۷ | ۰٫۹۹ |
آمار ابیات برچسبگذاری شدهٔ این بخش با قالب شعری در گنجور به شرح زیر است:
ردیف | قالب شعری | تعداد ابیات | درصد از کل |
۱ | قطعه | ۴٬۷۵۸ | ۳۴٫۵۰ |
۲ | قصیده | ۳٬۸۰۱ | ۲۷٫۵۶ |
۳ | غزل | ۲٬۵۳۲ | ۱۸٫۳۶ |
۴ | رباعی | ۱٬۲۷۴ | ۹٫۲۴ |
۵ | مثنوی | ۸۵۸ | ۶٫۲۲ |
۶ | غزل/قصیده/قطعه | ۲۳۴ | ۱٫۷۰ |
۷ | ترکیب بند | ۱۹۷ | ۱٫۴۳ |
۸ | مسمط مخمس | ۶۹ | ۰٫۵۰ |
۹ | مستزاد | ۶۸ | ۰٫۴۹ |
۱۰ | تک بیت | ۱ | ۰٫۰۱ |
آمار فراوانی تعداد ابیات اشعار این بخش به شرح زیر است (بلندترین شعر شامل ۲۶۸ بیت و کوتاهترین شامل ۱ بیت شعر است):
ردیف | تعداد ابیات شعر | فراوانی | درصد از ۲٬۰۹۲ شعر |
۱ | ۲ | ۸۵۳ | ۴۰٫۷۷ |
۲ | ۷ | ۲۲۸ | ۱۰٫۹۰ |
۳ | ۳ | ۱۷۱ | ۸٫۱۷ |
۴ | ۵ | ۱۵۸ | ۷٫۵۵ |
۵ | ۹ | ۱۴۴ | ۶٫۸۸ |
۶ | ۴ | ۹۱ | ۴٫۳۵ |
۷ | ۶ | ۸۲ | ۳٫۹۲ |
۸ | ۸ | ۸۰ | ۳٫۸۲ |
۹ | ۱۰ | ۳۳ | ۱٫۵۸ |
۱۰ | ۱۱ | ۳۳ | ۱٫۵۸ |
۱۱ | ۱۳ | ۱۷ | ۰٫۸۱ |
۱۲ | ۲۳ | ۱۶ | ۰٫۷۶ |
۱۳ | ۱۵ | ۱۴ | ۰٫۶۷ |
۱۴ | ۱۲ | ۱۲ | ۰٫۵۷ |
۱۵ | ۲۷ | ۱۲ | ۰٫۵۷ |
۱۶ | ۱۹ | ۱۱ | ۰٫۵۳ |
۱۷ | ۱۴ | ۱۱ | ۰٫۵۳ |
۱۸ | ۱۶ | ۱۱ | ۰٫۵۳ |
۱۹ | ۲۵ | ۱۰ | ۰٫۴۸ |
۲۰ | ۳۰ | ۱۰ | ۰٫۴۸ |
۲۱ | ۲۰ | ۹ | ۰٫۴۳ |
۲۲ | ۲۱ | ۹ | ۰٫۴۳ |
۲۳ | ۳۱ | ۸ | ۰٫۳۸ |
۲۴ | ۲۸ | ۷ | ۰٫۳۳ |
۲۵ | ۲۴ | ۷ | ۰٫۳۳ |
۲۶ | ۱۷ | ۷ | ۰٫۳۳ |
۲۷ | ۲۹ | ۶ | ۰٫۲۹ |
۲۸ | ۳۵ | ۵ | ۰٫۲۴ |
۲۹ | ۳۲ | ۴ | ۰٫۱۹ |
۳۰ | ۳۷ | ۴ | ۰٫۱۹ |
۳۱ | ۳۶ | ۴ | ۰٫۱۹ |
۳۲ | ۲۶ | ۳ | ۰٫۱۴ |
۳۳ | ۳۴ | ۳ | ۰٫۱۴ |
۳۴ | ۲۲ | ۳ | ۰٫۱۴ |
۳۵ | ۳۳ | ۳ | ۰٫۱۴ |
۳۶ | ۴۰ | ۲ | ۰٫۱۰ |
۳۷ | ۱۸ | ۲ | ۰٫۱۰ |
۳۸ | ۵۶ | ۱ | ۰٫۰۵ |
۳۹ | ۲۴۲ | ۱ | ۰٫۰۵ |
۴۰ | ۳۹ | ۱ | ۰٫۰۵ |
۴۱ | ۴۵ | ۱ | ۰٫۰۵ |
۴۲ | ۱ | ۱ | ۰٫۰۵ |
۴۳ | ۴۷ | ۱ | ۰٫۰۵ |
۴۴ | ۲۶۸ | ۱ | ۰٫۰۵ |
۴۵ | ۱۱۹ | ۱ | ۰٫۰۵ |
۴۶ | ۶۲ | ۱ | ۰٫۰۵ |
آمار ابیات به تفکیک زیربخشهای این قسمت به شرح زیر است (بخشهایی که در این جدول نیامدهاند فاقد شعر بودهاند):
ردیف | بخش | تعداد ابیات | درصد از کل |
۱ | دیوان اشعار | ۱۳٬۷۹۲ | ۱۰۰٫۰۰ |