گنجور

 
یغمای جندقی

میرزا رحیم یغمای جَندَقی (۱۱۶۰ ـ ۱۲۳۸) فرزند حاج ابراهیم قلی متخلص به «یغما» از شعرای غزل‌سرای سده سیزدهم ایران در عهد محمد شاه قاجار است.

وی در سال ۱۱۹۶ هجری قمری (۱۱۶۰ هجری شمسی) در دهکدهٔ خور و بیابانک، مرکز ولایت جندق به دنیا آمد. در هفت سالگی در بیرون ده شتر می‌چراند و معاش خانواده خود را تأمین می‌کرد. یغما در نوجوانی به سمت منشی حاکم جندق برگزیده شد و در این زمان اولین اشعار خود را با تخلّص مجنون آغاز کرد. در سال ۱۲۱۶ ه‍.ق حاکم مزبور سر به طغیان برداشت و در جنگ با سردار اعزامی از مرکز شکست خورد و فراری شد. با این حال یغما به سبب ادب و لیاقت خود به منشی‌گری سردار ذوالفقار خان حاکم سمنان و دامغان برگزیده شد و مدت شش سال در نزد وی بود. وی در سال ۱۲۲۲ ه‍.ق مورد خشم سردار ذوالفقار خان قرار گرفت و پس از فلک چند ماه به سیاهچال افتاد و کلیه اموالش نیز ضبط و توقیف شد.

یغمای جندقی پس از آزادی نام و تخلص خود را به «ابوالحسن یغما» تغییر داد و جامهٔ درویشی پوشید و پس از چند ماه سیر و سیاحت در شهر ابرکوه اقامت گزید و سپس از راه یزد به تهران رفت. وی در تهران مورد توجه حاجی میرزا آقاسی صدراعظم محمد شاه قاجار که فردی صوفی‌مسلک بود، قرار گرفت و موقعیت بالایی در دربار یافت. یغما پس از چندی به حکومت کاشان منصوب شد و سپس به هرات نقل مکان کرد. او در سن هشتاد سالگی به زادگاهش بازگشت و در سال ۱۲۷۶ قمری یا ۱۲۳۸ شمسی در آنجا (در محلهٔ گودال دهکدهٔ خور) درگذشت و در بقعهٔ امامزاده داود در خور به خاک سپرده شد. سپهبد فرج‌الله آق‌اولی رئیس انجمن آثار ملّی دستور داد تا سنگی مرمرین نوشتند و از تهران به خور فرستادند و در محرم ۱۳۹۴ بعد از ۱۱۸ سال از درگذشت این شاعر آن را بر گور یغما نهادند.

از وی اشعاری انتقادی باقی‌مانده که عمدتاً هجو ظالمان زمانه است. آثار وی ظلم و ستم زورمندان عصر را در ضمن هجو و هزل‌های تند و بی‌پروای خود برملا می‌کند. وی فساد آن روزگار را در کلمات رکیک و ناسزاهای خود به خوبی نشان می‌دهد. او علاوه بر هجویات، که جالب‌ترین بخش اشعار اوست، غزلیاتی به شیوهٔ معمول زمانه نیز دارد. از وی نامه‌هایی نیز به دوستان، بستگان و دانشمندان عصر باقی‌مانده‌است. مجموعه آثار وی به تصحیح سید علی آل داود در تهران به چاپ رسیده‌است. 

این آمار از میان ۵٬۸۶۹ بیت شعر موجود در گنجور از اشعار این بخش استخراج شده است.

توجه فرمایید که این آمار به دلایلی از قبیل وجود چند نسخه از آثار شعرا در سایت (مثل آثار خیام) و همینطور یک بیت محسوب شدن مصرع‌های بند قالبهای ترکیبی مثل مخمس‌ها تقریبی و حدودی است و افزونگی دارد.

آمار همهٔ شعرهای گنجور را اینجا ببینید.

وزن‌یابی دستی در بیشتر موارد با ملاحظهٔ تنها یک مصرع از شعر صورت گرفته و امکان وجود اشکال در آن (مخصوصاً اشتباه در تشخیص وزنهای قابل تبدیل از قبیل وزن مثنوی مولوی به جای وزن عروضی سریع مطوی مکشوف) وجود دارد. وزن‌یابی ماشینی نیز که جدیداً با استفاده از امکانات تارنمای سرود اضافه شده بعضاً خطا دارد. برخی از بخشها شامل اشعاری با بیش از یک وزن هستند که در این صورت عمدتاً وزن ابیات آغازین و برای بعضی منظومه‌ها وزن غالب منظومه به عنوان وزن آن بخش منظور شده است.

ردیف وزن تعداد ابیات درصد از کل
۱ فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف) ۹۷۹ ۱۶٫۶۸
۲ فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه) ۸۶۷ ۱۴٫۷۷
۳ مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی) ۸۶۵ ۱۴٫۷۴
۴ فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) ۷۳۳ ۱۲٫۴۹
۵ مفعول مفاعیل مفاعیل فعل (وزن رباعی) ۳۷۳ ۶٫۳۶
۶ مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) ۳۶۳ ۶٫۱۹
۷ مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم) ۲۹۰ ۴٫۹۴
۸ مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن (رجز مثمن مطوی مخبون) ۱۶۹ ۲٫۸۸
۹ مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن (مضارع مثمن اخرب) ۱۶۱ ۲٫۷۴
۱۰ مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن (مجتث مثمن مخبون) ۱۳۹ ۲٫۳۷
۱۱ فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن (رمل مثمن مخبون) ۱۰۱ ۱٫۷۲
۱۲ مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف) ۹۲ ۱٫۵۷
۱۳ مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف) ۸۵ ۱٫۴۵
۱۴ فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مسدس مخبون محذوف) ۸۳ ۱٫۴۱
۱۵ مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف) ۷۴ ۱٫۲۶
۱۶ مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف) ۶۷ ۱٫۱۴
۱۷ فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی) ۶۶ ۱٫۱۲
۱۸ مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور) ۵۹ ۱٫۰۱
۱۹ مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن (رجز مثمن سالم) ۵۳ ۰٫۹۰
۲۰ فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون) ۴۴ ۰٫۷۵
۲۱ فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن فعلاتن فعلن ۳۸ ۰٫۶۵
۲۲ فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رمل مثمن سالم) ۳۸ ۰٫۶۵
۲۳ مستفعلن فع مستفعلن فع (متقارب مثمن اثلم) ۲۷ ۰٫۴۶
۲۴ فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن (رمل مثمن مشکول) ۲۴ ۰٫۴۱
۲۵ مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن (هزج مثمن اخرب) ۲۴ ۰٫۴۱
۲۶ وزن‌یابی نشده ۱۶ ۰٫۲۷
۲۷ مستفعلن فع مستفعلن فاعلن ۱۱ ۰٫۱۹
۲۸ مفاعلن فع مفاعلن فع مفاعلن فع مفاعلن فع ۹ ۰٫۱۵
۲۹ مفعول فاعلات مفاعیل فاعلاتن ۷ ۰٫۱۲
۳۰ مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعلن (رجز مثمن مطوی) ۳ ۰٫۰۵
۳۱ مفعول مفاعلن مفاعیلن (هزج مسدس اخرب مقبوض) ۲ ۰٫۰۳
۳۲ فاعلن مفاعیلن فاعلن مفاعیلن (مقتضب مثمن مطوی مقطوع) ۲ ۰٫۰۳
۳۳ مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مطوی مکشوف) ۲ ۰٫۰۳
۳۴ مستفعلتن مستفعلتن ۲ ۰٫۰۳
۳۵ مفاعیل فعولن مفاعیل فعولن ۱ ۰٫۰۲

آمار ابیات برچسب‌گذاری شدهٔ این بخش با قالب شعری در گنجور به شرح زیر است:

ردیف قالب شعری تعداد ابیات درصد از کل
۱ غزل ۲٬۰۱۳ ۳۴٫۳۰
۲ مثنوی ۱٬۵۸۹ ۲۷٫۰۷
۳ غزل/قصیده/قطعه ۸۶۴ ۱۴٫۷۲
۴ چند بندی ۷۲۷ ۱۲٫۳۹
۵ رباعی ۳۴۴ ۵٫۸۶
۶ مستزاد ۳۲۵ ۵٫۵۴
۷ قطعه ۷ ۰٫۱۲

آمار فراوانی تعداد ابیات اشعار این بخش به شرح زیر است (بلندترین شعر شامل ۱۷۶ بیت و کوتاه‌ترین شامل ۱ بیت شعر است):

ردیف تعداد ابیات شعر فراوانی درصد از ۹۳۵ شعر
۱ ۱ ۳۶۶ ۳۹٫۱۴
۲ ۲ ۲۲۱ ۲۳٫۶۴
۳ ۹ ۶۸ ۷٫۲۷
۴ ۷ ۳۷ ۳٫۹۶
۵ ۱۱ ۳۶ ۳٫۸۵
۶ ۱۰ ۳۶ ۳٫۸۵
۷ ۸ ۲۰ ۲٫۱۴
۸ ۴ ۱۳ ۱٫۳۹
۹ ۱۴ ۱۳ ۱٫۳۹
۱۰ ۱۲ ۱۱ ۱٫۱۸
۱۱ ۳ ۱۰ ۱٫۰۷
۱۲ ۶ ۸ ۰٫۸۶
۱۳ ۱۳ ۷ ۰٫۷۵
۱۴ ۲۰ ۶ ۰٫۶۴
۱۵ ۵ ۶ ۰٫۶۴
۱۶ ۱۵ ۶ ۰٫۶۴
۱۷ ۱۹ ۶ ۰٫۶۴
۱۸ ۲۴ ۶ ۰٫۶۴
۱۹ ۱۷ ۵ ۰٫۵۳
۲۰ ۲۷ ۵ ۰٫۵۳
۲۱ ۳۰ ۴ ۰٫۴۳
۲۲ ۲۶ ۳ ۰٫۳۲
۲۳ ۲۸ ۳ ۰٫۳۲
۲۴ ۳۹ ۳ ۰٫۳۲
۲۵ ۳۶ ۳ ۰٫۳۲
۲۶ ۴۲ ۳ ۰٫۳۲
۲۷ ۱۶ ۳ ۰٫۳۲
۲۸ ۲۳ ۲ ۰٫۲۱
۲۹ ۲۱ ۲ ۰٫۲۱
۳۰ ۴۰ ۲ ۰٫۲۱
۳۱ ۲۵ ۲ ۰٫۲۱
۳۲ ۳۲ ۲ ۰٫۲۱
۳۳ ۱۸ ۲ ۰٫۲۱
۳۴ ۲۲ ۲ ۰٫۲۱
۳۵ ۳۴ ۲ ۰٫۲۱
۳۶ ۶۷ ۲ ۰٫۲۱
۳۷ ۱۰۲ ۱ ۰٫۱۱
۳۸ ۱۷۶ ۱ ۰٫۱۱
۳۹ ۱۵۰ ۱ ۰٫۱۱
۴۰ ۳۳ ۱ ۰٫۱۱
۴۱ ۷۸ ۱ ۰٫۱۱
۴۲ ۷۵ ۱ ۰٫۱۱
۴۳ ۵۱ ۱ ۰٫۱۱
۴۴ ۳۸ ۱ ۰٫۱۱
۴۵ ۷۳ ۱ ۰٫۱۱

آمار ابیات به تفکیک زیربخش‌های این قسمت به شرح زیر است (بخش‌هایی که در این جدول نیامده‌اند فاقد شعر بوده‌اند):

ردیف بخش تعداد ابیات درصد از کل
۱ دیوان اشعار ۵٬۲۸۱ ۸۹٫۹۸
۲ منشآت ۵۸۸ ۱۰٫۰۲