گنجور

 
فصیحی هروی

میرزا فصیح‌الدین فصیحی هروی فرزند ابوالمکارم (زادهٔ بخارا احتمالاً در سال ۹۸۷ قمری، درگذشتهٔ سال ۱۰۴۹ قمری در هرات) شاعری که از بزرگان سادات هرات بود و نسبش به خواجه عبدالله انصاری می‌رسد.
پس از چیرگی عبیدالله خان ازبک بر هرات در ۹۹۷ق، ابوالمکارم با خانواده‌اش به هرات بازگشت و همانجا ساکن شد و در همان زمان، فصیح‌الدین ده ساله بود.
صیحی در هرات تحصیل نمود و در شعر شهرت یافت. او نزد والیان و بیگلربیگی‌های هرات و خراسان ارجمند گشت و آنان را ستود. در ۱۰۲۲ق ناگهان تصمیم به مهاجرت به هند گرفت، از هرات به قندهار گریخت اما در راه گرفتار سواران والی خراسان شد، او را به هرات بازگرداندند و به فرمان حسین‌خان (والی) به زندان افتاد، اما پس از اندکی بخشوده شد.
چند سال بعد، در عهد حسن‌خان شاملو و در نشستی نزد او، مناظره‌ای میان حکیم شفایی و فصیحی روی داد. در این مناظرهٔ ادبی که به مشاجره انجامیده بود، «حسن‌خان جانب فصیحی را گرفت، شفایی رنجید و از هرات برآمد و فصیحی را هجو گفت.»
فصیحی چون به هند نرفت، به ناچار دیوان اشعارش را به هند فرستاد، با آمدن شاه عباس اول در ۱۰۳۱ ق به هرات، مورد توجه شاه قرار گرفت و در ملازمت وی به قزوین رفت. پس از چندی به هرات بازگشت. وی را «ملک‌الشعراء خراسان» نامیده‌اند. وی در سرودن شعر، به‌ویژه قصیده و غزل، توانا بود و شاعرانی چون ناظم هروی، درویش واله و میرزا جلال اسیر شهرستانی، از شاگردان و تربیت یافتگان او هستند. وی خط شکسته را نیز به خوبی می‌نوشت. اشعارش ساده و روان و دارای مضامینی دقیق و عاشقانه و نزدیک به شاعران سبک خراسانی است و در عین حال از مفاهیم پیچیده و ترکیبات استعاری دشوار بر کنار است. 

این آمار از میان ۴٬۲۲۹ بیت شعر موجود در گنجور از اشعار این بخش استخراج شده است.

توجه فرمایید که این آمار به دلایلی از قبیل وجود چند نسخه از آثار شعرا در سایت (مثل آثار خیام) و همینطور یک بیت محسوب شدن مصرع‌های بند قالبهای ترکیبی مثل مخمس‌ها تقریبی و حدودی است و افزونگی دارد.

آمار همهٔ شعرهای گنجور را اینجا ببینید.

وزن‌یابی دستی در بیشتر موارد با ملاحظهٔ تنها یک مصرع از شعر صورت گرفته و امکان وجود اشکال در آن (مخصوصاً اشتباه در تشخیص وزنهای قابل تبدیل از قبیل وزن مثنوی مولوی به جای وزن عروضی سریع مطوی مکشوف) وجود دارد. وزن‌یابی ماشینی نیز که جدیداً با استفاده از امکانات تارنمای سرود اضافه شده بعضاً خطا دارد. برخی از بخشها شامل اشعاری با بیش از یک وزن هستند که در این صورت عمدتاً وزن ابیات آغازین و برای بعضی منظومه‌ها وزن غالب منظومه به عنوان وزن آن بخش منظور شده است.

ردیف وزن تعداد ابیات درصد از کل
۱ فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) ۸۲۱ ۱۹٫۴۱
۲ مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف) ۶۲۷ ۱۴٫۸۳
۳ مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف) ۶۰۸ ۱۴٫۳۸
۴ مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) ۴۵۶ ۱۰٫۷۸
۵ فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف) ۳۶۷ ۸٫۶۸
۶ مفعول مفاعیل مفاعیل فعل (وزن رباعی) ۳۳۸ ۷٫۹۹
۷ مفعول مفاعلن فعولن (هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف) ۳۰۰ ۷٫۰۹
۸ مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم) ۲۲۳ ۵٫۲۷
۹ فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون) ۱۶۱ ۳٫۸۱
۱۰ مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف) ۶۵ ۱٫۵۴
۱۱ مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مطوی مکشوف) ۶۴ ۱٫۵۱
۱۲ فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مسدس مخبون محذوف) ۶۳ ۱٫۴۹
۱۳ مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی) ۵۷ ۱٫۳۵
۱۴ مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن (رجز مثمن سالم) ۱۶ ۰٫۳۸
۱۵ فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رمل مثمن سالم) ۱۴ ۰٫۳۳
۱۶ مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن (رجز مثمن مطوی مخبون) ۸ ۰٫۱۹
۱۷ مفعول مفاعلن مفاعیلن (هزج مسدس اخرب مقبوض) ۷ ۰٫۱۷
۱۸ مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن (هزج مثمن اخرب) ۷ ۰٫۱۷
۱۹ مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور) ۷ ۰٫۱۷
۲۰ فاعلُ فاعلُ فاعلُ فاعلُ فع ۷ ۰٫۱۷
۲۱ فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن (رمل مثمن مشکول) ۵ ۰٫۱۲
۲۲ وزن‌یابی نشده ۴ ۰٫۰۹
۲۳ فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی) ۴ ۰٫۰۹

آمار ابیات برچسب‌گذاری شدهٔ این بخش با قالب شعری در گنجور به شرح زیر است:

ردیف قالب شعری تعداد ابیات درصد از کل
۱ غزل ۱٬۳۵۲ ۳۱٫۹۷
۲ قصیده ۱٬۰۸۲ ۲۵٫۵۹
۳ قطعه ۵۹۵ ۱۴٫۰۷
۴ ترکیب بند ۴۰۶ ۹٫۶۰
۵ رباعی ۳۳۸ ۷٫۹۹
۶ مثنوی ۲۹۲ ۶٫۹۰
۷ غزل/قصیده/قطعه ۹۴ ۲٫۲۲
۸ ترجیع بند ۶۹ ۱٫۶۳
۹ تک بیت ۱ ۰٫۰۲

آمار فراوانی تعداد ابیات اشعار این بخش به شرح زیر است (بلندترین شعر شامل ۱۹۲ بیت و کوتاه‌ترین شامل ۱ بیت شعر است):

ردیف تعداد ابیات شعر فراوانی درصد از ۵۴۳ شعر
۱ ۲ ۱۸۵ ۳۴٫۰۷
۲ ۷ ۸۶ ۱۵٫۸۴
۳ ۵ ۸۲ ۱۵٫۱۰
۴ ۱ ۶۴ ۱۱٫۷۹
۵ ۶ ۲۲ ۴٫۰۵
۶ ۹ ۱۶ ۲٫۹۵
۷ ۳ ۱۲ ۲٫۲۱
۸ ۴ ۱۱ ۲٫۰۳
۹ ۸ ۹ ۱٫۶۶
۱۰ ۱۲ ۳ ۰٫۵۵
۱۱ ۲۱ ۳ ۰٫۵۵
۱۲ ۶۲ ۳ ۰٫۵۵
۱۳ ۴۷ ۲ ۰٫۳۷
۱۴ ۲۲ ۲ ۰٫۳۷
۱۵ ۵۵ ۲ ۰٫۳۷
۱۶ ۱۵ ۲ ۰٫۳۷
۱۷ ۳۴ ۲ ۰٫۳۷
۱۸ ۴۴ ۲ ۰٫۳۷
۱۹ ۴۹ ۲ ۰٫۳۷
۲۰ ۱۱ ۲ ۰٫۳۷
۲۱ ۳۱ ۲ ۰٫۳۷
۲۲ ۴۱ ۲ ۰٫۳۷
۲۳ ۶۹ ۱ ۰٫۱۸
۲۴ ۷۴ ۱ ۰٫۱۸
۲۵ ۲۸ ۱ ۰٫۱۸
۲۶ ۶۳ ۱ ۰٫۱۸
۲۷ ۲۳ ۱ ۰٫۱۸
۲۸ ۵۷ ۱ ۰٫۱۸
۲۹ ۱۹ ۱ ۰٫۱۸
۳۰ ۱۳ ۱ ۰٫۱۸
۳۱ ۶۰ ۱ ۰٫۱۸
۳۲ ۵۶ ۱ ۰٫۱۸
۳۳ ۸۸ ۱ ۰٫۱۸
۳۴ ۲۵ ۱ ۰٫۱۸
۳۵ ۱۶ ۱ ۰٫۱۸
۳۶ ۱۹۲ ۱ ۰٫۱۸
۳۷ ۷۲ ۱ ۰٫۱۸
۳۸ ۴۵ ۱ ۰٫۱۸
۳۹ ۵۲ ۱ ۰٫۱۸
۴۰ ۳۸ ۱ ۰٫۱۸
۴۱ ۱۰ ۱ ۰٫۱۸
۴۲ ۹۰ ۱ ۰٫۱۸
۴۳ ۴۳ ۱ ۰٫۱۸
۴۴ ۶۶ ۱ ۰٫۱۸
۴۵ ۳۰ ۱ ۰٫۱۸
۴۶ ۴۰ ۱ ۰٫۱۸
۴۷ ۳۹ ۱ ۰٫۱۸
۴۸ ۲۹ ۱ ۰٫۱۸
۴۹ ۳۵ ۱ ۰٫۱۸

آمار ابیات به تفکیک زیربخش‌های این قسمت به شرح زیر است (بخش‌هایی که در این جدول نیامده‌اند فاقد شعر بوده‌اند):

ردیف بخش تعداد ابیات درصد از کل
۱ دیوان اشعار ۴٬۲۲۹ ۱۰۰٫۰۰